Ασβέστης, χώμα, οξειδωμένα σύρματα χαλκού, ρίζες καλαμιών, πλαστικό, χρωστικές, αλουμίνιο, νερό και άλλα καλάμια, οξειδωμένα και επιχαλκωμένα, είναι τα κύρια υλικά με τα οποία η Στεφανία Στρούζα δούλεψε τη γλυπτική εγκατάσταση «Μυστήριο 87 Εγώ το θαλάσσιο ταξίδι, εγώ η κατάληψη της γης», σε επιμέλεια Δάφνης Δραγώνα, η οποία φιλοξενείται στο Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας στο πλαίσιο των εκδηλώσεων 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.
Τα περισσότερα υλικά τα συνέλεξε από την ευρύτερη περιοχή συνδέοντας στο έργο της τον μύθο της Μήδειας με την οικολογική καταστροφή και την αλόγιστη ανθρώπινη παρέμβαση στο τοπίο της Ελευσίνας.
Το έργο αποτελείται από τρία διακριτά αλλά συνδεόμενα γλυπτικά μέρη, τοποθετημένα στο χώρο σαν νησίδες γης, και ακολουθεί τη δομή του θεατρικού τρίπτυχου του Χαίνερ Μίλερ «Ρημαγμένη Όχθη-Μήδειας Υλικό-Τοπίο με Αργοναύτες».
Πώς σκέφτηκες να συνδέσεις το δράμα του Μίλερ με τον Κόλπο της Ελευσίνας είναι η πρώτη ερώτηση που της κάνω όταν μιλάμε στο τηλέφωνο. «Με ενδιέφερε η ιδέα της ακτής και ήξερα πώς ήθελα να κάνω ένα έργο που θα χτιζόταν γύρω από αυτήν την έννοια. Το θεατρικό έργο του Μίλερ διαδραματίζεται σε ένα σύγχρονο παράκτιο τοπίο, του οποίου η γη και τα νερά είναι μολυσμένα, κορεσμένα από τα υποπροϊόντα του ανθρώπινου πολιτισμού”.
Γνώριζες καθόλου την Ελευσίνα;
Είχα πολύ καλή εικόνα του αρχαιολογικού χώρου γιατί ως φοιτήτρια αρχιτεκτονικής ερχόμουν συχνά με την καθηγήτρια μου, Βάνα Ξένου, η οποία έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με το μύθο της Ελευσίνας, και μας πήγαινε να δουλέψουμε εκεί. Το κομμάτι των ανασκαφών και των ευρημάτων ή των αρχαιολογικών κατασκευών σίγουρα τροφοδοτεί το έργο, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Στη συνέχεια ανακάλυψα και άλλα μέρη που με ενέπνευσαν. Πήγα στη Βλύχα και στα διαλυτήρια πλοίων αλλά και σε μια άλλη παράκτια περιοχή, έναν μολυσμένο υδροβιότοπο με καλαμιές. Πήγα επίσης πάνω στους Κυνόδοντες, στο σκαμμένο πλέον λόφο της Ελευσίνας, που έχει χρησιμοποιηθεί ως λατομείο εξόρυξης πρώτης ύλης για το εργοστάσιο «Τιτάν». Από εκεί προέρχεται και ο ασβέστης που χρησιμοποίησα στο έργο. Υπάρχουν επίσης, διάφοροι τεχνητοί λόφοι, σωροί με μπάζα, οικοδομικά υλικά, διάσπαρτα στην παραλιακή ζώνη που κι αυτοί έδωσαν ιδέες για το έργο.
Τι είναι αυτό που σε συγκίνησε στα τοπία αυτά;
Με γοητεύει η ιδέα των ενδιάμεσων χώρων, της Βλύχας, του σκαμμένου λόφου στους Κυνόδοντες, του υδροβιότοπου δίπλα στα εργοστάσια. Έστρεψα το ενδιαφέρον μου σε τοπία που δεν εντοπίζεται ανθρώπινη παρουσία αλλά υπάρχουν υπολείμματα αυτής. Πήγαινα, για παράδειγμα, στη Βλύχα και έβλεπα κάποιον που ψάρευε στα μολυσμένα νερά. Πήγαινα στις καλαμιές και έβλεπα πουλιά. Αυτή η μίξη εικόνων, της ζωής που είναι στο μεταίχμιο μου φάνηκε ενδιαφέρουσα και αυτό προσπάθησα να βγει και στο έργο.
Οι εικόνες είναι που σε οδήγησαν στον Μίλερ;
Το κείμενο του Μίλερ το έχω στο μυαλό μου αρκετά χρόνια, έχω ενσωματώσει στίχους και σε άλλο έργο και επειδή δουλεύω πάνω στο μύθο της Μήδειας και για το διδακτορικό μου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας μου είναι οικείο. Όταν λοιπόν άρχισα να κάνω έρευνα σε διάφορα σημεία της Ελευσίνας ήταν σαν το ίδιο το κείμενο να ερμήνευε τις τοποθεσίες, σαν να συμπλήρωνε τις εικόνες της μόλυνσης που έβλεπα στο τοπίο.
Η δομή επίσης, με βοήθησε να οργανώσω και χωρικά το έργο σε 3 μέρη. Έτσι, προέκυψε αυτή η σύνδεση και βέβαια μην ξεχνάμε ότι η Μήδεια φτάνει σε μια ακτή όταν έρχεται στην Ελλάδα. Οι Αργοναύτες, επίσης, κατακτούν ένα ξένο τόπο και τον λεηλατούν. Στη δική μου ανάγνωση η λεηλασία προκύπτει από την επίδραση της βιομηχανίας πάνω στο τοπίο της Ελευσίνας.
Ως backstory θα πω ακόμα πως υπάρχει και ένα αρχαιολογικό εύρημα, το οποίο ανακάλυψα στο Μουσείο του Πανεπιστημίου του Πρίνστον όταν έκανα έρευνα και κατά κάποιο τρόπο επιβεβαιώνει αυτούς τους συνειρμούς. Υπάρχει ένας μελανόμορφος κρατήρας (340-330 π.Χ) που απεικονίζει τη Μήδεια να φτάνει στην Ελευσίνα και να πηγαίνει στο ναό της Δήμητρας. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει γραπτή πηγή για αυτήν την εκδοχή του μύθου αλλά έχει απεικονιστεί πάνω σε ένα αντικείμενο το κάνει στα μάτια μου ακόμα πιο ενδιαφέρον.
Τι σχόλια εισέπραξες από τους ντόπιους για την εγκατάσταση;
Η όλη ιδέα του έργου ήταν να είναι ένα γλυπτικό τοπίο. Να μην βλέπουμε ένα έργο αναρτημένο με τον παραδοσιακό τρόπο αλλά να κινούμαστε μέσα σε αυτό. Να έχουμε διάφορες θεάσεις, να υπάρχουν φωτεινά και σκοτεινά σημεία στο χώρο, να το βιώνουμε σωματικά και όχι τόσο «ορθολογικά».
Τα πρώτα σχόλια αφορούσαν τις υλικότητες. Έχω χρησιμοποιήσει για παράδειγμα, πλαστικό για να φτιάξω το νυφικό με το οποίο η Μήδεια φόνευσε τη Γλαύκη κι αλουμίνιο, ένα ακόμα βιομηχανικό υλικό, για να αναπαραστήσω την Αργώ, τα θραύσματα του αρχετυπικού αυτού πλοίου. Πέρα από την εικόνα της εκμετάλλευσης και των βιομηχανικών απορριμμάτων που γίνεται αμέσως αντιληπτή, υπήρχε ενδιαφέρον και για το πώς έχουν μεταμορφωθεί τα υλικά. Οι επιχαλκωμένες ρίζες καλαμιών, για παράδειγμα, ή το χρωματισμένο νερό, ανοίγουν τη συζήτηση για τη σχέση φυσικού και τεχνητού, για τη συνύπαρξη στοιχείων που χαρακτηρίζει τόσο έντονα το τοπίο της Ελευσίνας.
Σε ενδιαφέρει η ιδέα της μεταμόρφωσης;
Έχω πολλά στοιχεία στο έργο που δείχνουν το πώς ζωντανεύει ξανά η ύλη. Και νομίζω πως είναι ένα μήνυμα αυτό, ότι παρά την καταστροφή πάντα υπάρχει αυτή η δυνατότητα αναστροφής, μετάλλαξης, συμβίωσης πραγμάτων σε μια νέα οικολογική ισορροπία.
Το πιστεύεις ως αρχιτέκτονας αυτό;
Το πιστεύω ως γλύπτρια. Ως αρχιτέκτονας θα έλεγα να αφήσουμε κάποια πράγματα στην ησυχία τους. Αλλά ως γλύπτρια, και επειδή παρακολουθώ την πορεία των υλικών, τις μεταμορφώσεις ας πούμε, που υφίστανται ή το πώς η φύση καταλαμβάνει πάλι σημεία τα οποία είναι ερειπωμένα, διακρίνω τη δυνατότητα μιας νέας ζωής.
Ήξερες από την αρχή πώς δεν θα ασχοληθείς με την αρχιτεκτονική, με την αυστηρή έννοια του όρου;
Δεν με ενδιέφερε ποτέ η ανοικοδόμηση αν αυτό με ρωτάς. Δούλευα πάντα πιο πολύ με αρχιτεκτονική τοπίου, με ζωγραφική, με εγκαταστάσεις. Με συνάρπαζε η ανάλυση του τοπίου, το πώς κινείται κάποιος σε έναν χώρο, τι θεάσεις έχει, τι σχέση αναπτύσσει με τα αντικείμενα. Νομίζω ότι κάπως οργανικά οδηγήθηκα στη γλυπτική και πάνω σε αυτή είναι και το δεύτερο πτυχίο μου από την Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης.
Υπότροφος το 2016 του Bauhaus Foundation στο Ντεσάου, υπότροφος της Artworks, κάτοχος του Inspire Prize το 2021 από το ΜΟΜus, βραβεύθηκες πρόσφατα και με το βραβείο νέου καλλιτέχνη της Art Athina. Στο πλαίσιο αυτής της διάκρισης θα γίνει και μια αναδρομική στο έργο σου τον ερχόμενο Σεπτέμβριο στο Μουσείο Άλεξ Μυλωνά. Τι προσφέρουν τα βραβεία;
Στο πίσω μέρος του μυαλού σου υπάρχει πάντα μια ανασφάλεια ότι δεν γίνεσαι κατανοητός, ότι το έργο σου δεν επικοινωνεί με το κοινό. Επομένως, τα βραβεία λειτουργούν και «ανακουφιστικά», ως μια επιβράβευση της δουλειάς σου. Το γεγονός ότι η Art Athina διοργανώνει αναδρομική στους καλλιτέχνες που βραβεύει δίνει τη δυνατότητα παρουσίασης του έργου τους εκτεταμένα. Σου επιτρέπει επίσης να κάνεις και εσύ η ίδια νέες συνδέσεις ανάμεσα σε παλαιότερα και νεότερα έργα σου.
Στις 11/02, την τελευταία ημέρα παρουσίασης της έκθεσης, έχει προγραμματιστεί ξενάγηση (4μμ) από την καλλιτέχνιδα και την επιμελήτρια. Στην εκδήλωση, ο Γενικός Καλλιτεχνικός Διευθυντής της 2023 Ελευσίς, Μιχαήλ Μαρμαρινός, θα διαβάσει απόσπασμα του θεατρικού έργου του Μίλερ.