Δόξα τω Θεώ, ποτέ δεν μου άρεσαν τα θαλασσινά. Δεν ξέρω αν έχετε δει το ντοκιμαντέρ του Netflix Ο δάσκαλός μου το χταπόδι, που περιγράφει τη σχέση ανάμεσα στον σκηνοθέτη και δύτη Κρεγκ Φόστερ και ένα άγριο κοινό χταπόδι, σε ένα υποθαλάσσιο φυκόδασος της Νότιας Αφρικής. Πιθανότατα να έχετε τουλάχιστον ακούσει γι’ αυτό, μετά τη βράβευσή του με το Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ το 2021.
Ήταν ίσως η πρώτη φορά που το ευρύ κοινό ήρθε σε επαφή με την πραγματικότητα της αυξημένης ευφυΐας ενός πλάσματος που μέχρι τότε όλοι γνωρίζαμε ως τσιπουρομεζέ. Η βίγκαν κοινότητα το έκανε παντιέρα, οι οικολόγοι βρήκαν άλλη μια αφορμή να μιλήσουν για τη μόλυνση των ωκεανών (τίποτα από αυτά επιλήψιμο, μη με παρεξηγείτε) και τα pet shops της Αμερικής πήραν φωτιά από τις παραγγελίες για «κατοικίδια χταπόδια».
Έβλεπα τις προάλλες τα νούμερα. Στις ΗΠΑ τα κατοικίδια χταπόδια έχουν εκτοπίσει από τα σπιτικά ενυδρεία τα ψάρια και τα θαλάσσια ερπετά σε ποσοστό που ξεπερνάει ήδη το 30%. Το χταπόδι κατοικίδιο είναι ένα αλληλεπιδραστικό ζώο που, πολύ γρήγορα, αποκτά μια προσωπική σχέση εξάρτησης με τον ιδιοκτήτη του, αναγνωρίζει την παρουσία του, μαθαίνει τη μυρωδιά και τη γεύση του. Λέω «τη γεύση του» γιατί τα χταπόδια έχουν νευρώνες στις άκρες των πλοκαμιών τους και μπορούν να γευτούν, να οσμιστούν και να εξερευνήσουν άψυχα αντικείμενα και έμβια όντα με αξιοθαύμαστη διακριτική ικανότητα. Με άλλα λόγια, να αναγνωρίσουν το «αφεντικό» τους…
Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα: Αν ο φόνος του χταποδιού συνεπάγεται ηθικό βάρος, η αιχμαλωσία του δεν επιφέρει ανάλογες ηθικές ευθύνες; Γιατί είναι λάθος να σκοτώνεις ένα άγριο χταπόδι για να το φας, αλλά είναι αποδεκτό να το περιορίσεις σε ένα γυάλινο κλουβί πενήντα λίτρων, για το κέφι σου;
Και όχι, δεν υπάρχει σύγκριση με τα σκυλιά, τις γάτες και τα άλλα, λιγότερο εξωτικά κατοικίδια, που συνοδεύουν τον άνθρωπο επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια και ζουν στο νέο φυσικό τους περιβάλλον, δεδομένου ότι ακολούθησαν τη δική μας εξέλιξη κατά πόδας, από τότε που ζούσαμε στις σπηλιές
και μοιραζόμαστε τα θηράματά μας μαζί τους.
Οι υπερασπιστές της άγριας, υποθαλάσσιας ζωής είναι έξαλλοι· και με το ντοκιμαντέρ, που θεωρούν ότι εξοικείωσε τον άνθρωπο με την προοπτική του οικόσιτου χταποδιού (παρότι αναγνωρίζουν τις αρχικές, αγαθές προθέσεις του). Όσοι έχουν όμως χταπόδια στο σπίτι τους, ειδικά τις ποικιλίες που δεν μεγαλώνουν σε μέγεθος και φαίνονται να προσαρμόζονται ομαλά στην αιχμαλωσία, έχουν να πουν μια άλλη ιστορία. Οι βιντεοπλατφόρμες του διαδικτύου είναι γεμάτες από αυτές.
Πουλιά σε κλουβιά. Θαλασσινά πλάσματα σε γυάλες και ενυδρεία. Ερπετά σε τεράριουμ. Έχουμε μια μανία να φέρνουμε την απόμακρη φύση στο σπίτι μας, έτσι δεν είναι; Σκέφτομαι ότι μόνο μία αιτία υπάρχει πίσω από αυτή την εμμονή. Το πόσο δύσκολο γίνεται, μέρα τη μέρα, χρόνο τον χρόνο, να επιστρέψουμε εμείς πίσω στη φύση. Έστω και σαν επισκέπτες.