Περπατώντας από το σπίτι μου προς το σούπερ μάρκετ, ένα πρωινό του Μάρτη λίγο πριν μπει επισήμως η άνοιξη, ήρθε και με πήρε από τη μύτη η μυρωδιά των ανθισμένων νεραντζιών. «Δεν έχουν νεραντζιές σ’ όλες τις χώρες», σκέφτηκα. Αυτή η σκέψη έχει κολλήσει στο μυαλό μου κι έχει γίνει μάντρα μου, από όταν έπεσε στα χέρια μου η γαλλική μετάφραση του βιβλίου «Ζιγκ ζαγκ στις νεραντζιές» της Έρσης Σωτηροπούλου. Ο τίτλος του έχει αποδοθεί ως «Zigzags dans les orangers». «Οrangers», στα γαλλικά, σημαίνει πορτοκαλιές. Τότε είχα σκεφτεί, φευ, ότι αν δεν υπάρχει η λέξη, δε θα υπάρχει ούτε το δέντρο – παρότι, τουλάχιστον στον γαλλικό νότο, δεν μπορεί, κάποιος-κάπου-κάποτε θα φύτεψε μια νεραντζιά.
Πορτοκάλια νόμιζα κι εγώ ότι ήταν τα νεράντζια όταν ήμουν μικρός. Περπάταγα στο Παγκράτι και ήθελα να βρω έναν τρόπο να φτάσω τους καρπούς των νεραντζιών, που πέρναγα για πορτοκαλιές, να κόψω μερικούς και να τους φάω επί τόπου – ή να τους πάρω στο σπίτι μου, για αργότερα.
«Αυτά είναι νεράντζια, δεν είναι πορτοκάλια», μου είπε κάποτε μια ξένη γυναίκα, που με άκουσε να λέω φωναχτά την επιθυμία μου. Απόρησα, δεν ήξερα τι είναι το νεράντζι, τι σημαίνει αυτή η λέξη. «Είναι πικρά, αν κόψω και σου δώσω ένα να φας, θα το φτύσεις». Το είπε και το έκανε. Είχε δίκιο. Το έφτυσα. Αργότερα, όταν δοκίμασα πρώτη φορά γλυκό του κουταλιού νεράντζι, δεν μου άρεσε. Σε αντίθεση με το βύσσινο, που ήταν πολύ του γούστου μου.
Μεγάλωσα, έγινα έφηβος και πήγα στο 13ο Γυμνάσιο Αθηνών, που τότε στεγαζόταν στο σχολικό συγκρότημα που βρίσκεται απέναντι από το γήπεδο του Μετς. Άγρια εποχή τα 90s για να είναι κανείς γυμνασιόπαιδο, αν και όχι τόσο όσο η σημερινή. Είχαμε, ως σχολείο, διαφορές με το παρακείμενο 17ο, που τελικά μερικά χρόνια μετά μας πήρε το κτήριο. Μας χώριζε τεράστιο μίσος, λοιπόν, γι’ αυτό και πηγαίναμε μετά τα σχόλασμα και πετάγαμε νεράντζια στους μαθητές του. Κι εκείνοι, ανταπέδιδαν.
Πικρός καρπός, γλυκιά μυρωδιά
Το γλυκό άρωμα της νεραντζιάς, βέβαια, δεν προέρχεται από τον κάπως ατσούμπαλο στην όψη και πικρό καρπό της αλλά από τα λευκά, όμορφα άνθη της. Από αυτά παράγεται το αιθέριο έλαιο νέρολι (κατ’ άλλους νερολί), που αποτελεί κύριο συστατικό πολλών αρωμάτων, ανάμεσά τους και του αξεπέραστου Neroli Portofino του Tom Ford.
Ο γεωγραφικός προσδιορισμός «Πορτοφίνο» που έδωσε στο νερόλι του ο Τεξανός σχεδιαστής, με έκανε, στα πρόσφατα χρόνια και πριν το ψάξω, να πιστεύω ότι η νεραντζιά είναι ένα δέντρο ενδημικό των χωρών που βρέχονται από τη Μεσόγειο. Αλλά και να θεωρήσω, άκου τώρα κάτι πράγματα, ότι μου άρεσε από πάντα τόσο πολύ το άρωμα των λουλουδιών της όχι μόνο επειδή το έχω συνδέσει με την έλευση της άνοιξης -ανθοφορεί τον Απρίλιο και τον Μάιο, φέτος όπως και άλλες χρονιές, μας έκανε τη χάρη από τα τέλη Μαρτίου- στην πόλη που γεννήθηκα και μεγάλωσα, αλλά και επειδή, κατά έναν ποιητικό τρόπο, μέσα στο μυαλό μου, ενώνει τα πολλά άλλα μέρη της Μεσογείου από τα οποία κρατάει το δεσοξυριβονουκλεϊνικό οξύ μου, δηλαδή το DNA μου, σύμφωνα με τα τρία τεστ που έχω κάνει: τη Σαρδηνία, τη Σικελία, τη Μάλτα, την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Τουρκία και τον Λίβανο.
Eνα de facto σύμβολο της Αθήνας που ήρθε από μακριά
Στην πραγματικότητα, η νεραντζιά, όμως, είναι από αλλού. Σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία για την καταγωγή της προέρχεται από τη νοτιοανατολική Ασία. Από εκεί διαδόθηκε αρχικά στην Ινδία και το Ιράν (από το οποίο κρατάει το 1% του DNA μου, οπότε η προσωπική μου θεωρία δεν ανατράπηκε τελείως) και αργότερα στον μουσουλμανικό κόσμο, ενώ στην Ισπανία έφτασε τον 10ο αιώνα μ.Χ.
Στην Αθήνα, σύμβολο της οποίας έγινε de facto κατά κάποιον τρόπο, λόγω του πλήθους των δέντρων της, κατά πώς έχει χιλιογραφτεί, την έφερε η «βασίλισσα των φοινίκων», η Αμαλία. Και μας ήρθε βολική λόγω των ιδιοτήτων της. Είναι ανθεκτική στην ποικιλία των καιρικών συνθηκών που επικρατούν εδώ, έχει ελάχιστες απαιτήσεις για τη συντήρησή της, ο στενός κορμός της ταιριάζει στα στενά μας πεζοδρόμια. Επίσης, είναι ένα όμορφο δέντρο που μυρίζει ωραία. Οι καρποί της, όμως, που δεν πολυμαζεύονται, πέφτουν στο έδαφος και λερώνουν τους κατά τ’ άλλα «καθαρούς» μας δρόμους – εξ ου και η απόφαση για το μαζικό ξήλωμά τους πριν από σχεδόν δεκαπέντε χρόνια.
Τότε, το ξεσήκωμα εναντίον των δημοτικών αρχών που είχαν αποφασίσει να αντικαταστήσουν τις νεραντζιές με άλλα, πιο πρακτικά δέντρα έδειξε τη σημασία που μέσα στα χρόνια είχαν πάρει για τους κατοίκους αυτής της πόλης. Μιας σημασίας που είχε να κάνει με τη βιωμένη μνήμη, καθώς όποιος έχει ζήσει στην Αθήνα κουβαλάει το προσωπικό οδοιπορικό του εαυτού του στους δρόμους της κι έχει συνδέσει με τα ορόσημα της δικής του ζωής την όψη, την αίσθηση και το άρωμα που αναδίδουν τα άνθη τους, μέρες σαν αυτές που διανύουμε τώρα.