Οταν «ακυρώνεται» ο παιδικός μας ήρωας

Οταν «ακυρώνεται» ο παιδικός μας ήρωας

Ιστορίες που αγαπήθηκαν στην εποχή τους, αλλά καταδικάζονται στη σημερινή

4' 2" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Εκτός από τον Μπαμπάρ που σήμερα συναντά ένα πιο υποψιασμένο κοινό, υπάρχουν ακόμα πολλές παιδικές ιστορίες που δέχονται εκ των υστέρων κριτική για στερεοτυπικές και ρατσιστικές αναφορές, επισημαίνονται ως ακατάλληλες και συχνά εκδιώκονται από σχολικές αίθουσες και βιβλιοθήκες. Σταχυολογώντας κάποιες από τις πιο τρανταχτές περιπτώσεις, ξεκινάμε από την Ένιντ Μπλάιτον, τη θρυλική συγγραφέα των Πέντε φίλων και των Μυστικών εφτά. Είναι η τέταρτη πιο πολυμεταφρασμένη συγγραφέας στον κόσμο, έχοντας μεγαλώσει γενιές και γενιές (έχει πουλήσει πάνω από 600 εκατομμύρια τίτλους), όμως η γκρίνια για τους ρατσιστικούς και ξενοφοβικούς χαρακτηρισμούς που βρίσκει κανείς στα πρωτότυπα γραπτά της ξεκίνησε όσο ήταν ακόμη εν ζωή (πέθανε το 1968). Τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο, έχει γιγαντωθεί, αφού ατάκες όπως «ο Τζορτζ γέμισε καπνό και το πρόσωπό του έγινε μαύρο σαν του αράπη» δεν περνάνε πια. Γι’ αυτό και οι εκδότες της στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν τα τελευταία χρόνια περάσει από… ρεκτιφιέ τους διαλόγους στα βιβλία της, προσαρμόζοντάς τους στην εποχή μας, ενώ η British Heritage Plaque, ο οργανισμός που τοποθετεί τις γνωστές μπλε πλάκες στα σπίτια όπου έζησαν αξιόλογες προσωπικότητες στη Μ. Βρετανία, προσέθεσε στην ηλεκτρονική καταχώριση για τη συγγραφέα μια αναφορά στην κριτική που δέχεται για σνομπισμό, σεξισμό και ρατσισμό. 

Οταν «ακυρώνεται» ο παιδικός μας ήρωας-1
Η Ένιντ Μπλάιτον το 1952.

Η λέξη «νέγρος» ήταν και στην περίπτωση του Μαρκ Τουέιν το κόκκινο πανί, αφού το 2011, σε επανέκδοση του θρυλικού Χάκλμπερι Φιν του 1884 [όπου η λέξη χρησιμοποιείται 219 (!) φορές], ο εκδοτικός οίκος την αντικατέστησε με τη λέξη «σκλάβος», σε μια προσπάθεια να ξαναβάλει το βιβλίο στις σχολικές αίθουσες, από όπου είχε αποπεμφθεί. Την ίδια χρονιά, ο Πίτερ Μέσερ, καθηγητής στο Νότιγχαμ με εξειδίκευση στο έργο του Τουέιν, έγραψε ένα οργισμένο άρθρο στον Guardian, τονίζοντας ότι ο ίδιος ο συγγραφέας ήταν «αναντίρρητα» αντιρατσιστής, παραθέτοντας μια σειρά από αποδείξεις από το έργο του αλλά και την κοινωνική του ζωή. Όπως σημειώνει, είναι προφανές ότι η χρήση της λέξης ήταν βαθιά ειρωνική. «Είναι απαράδεκτο να αλλοιώνονται τα λόγια του συγγραφέα εξαιτίας των ευαισθησιών των σημερινών αναγνωστών. Τη στιγμή που το κάνετε αυτό, αυτό παύει να είναι το βιβλίο που έγραψε ο Τουέιν», συμπληρώνει.

H λέξη «νέγρος», που χρησιμοποιείται στο Χάκλμπερι Φιν 219 φορές, αντικαταστάθηκε από τη λέξη «σκλάβος», σε μια προσπάθεια να ξαναμπεί το βιβλίο στις σχολικές αίθουσες.

Αλλαγές υπέστησαν και τα έργα του Ρόαλντ Νταλ την περασμένη χρονιά, καθώς «κόπηκαν» προβληματικές αναφορές σχετικά με φυλετικά ζητήματα, ψυχική υγεία, εμφάνιση και έμφυλα στερεότυπα. Ο Βρετανός συγγραφέας, που έφυγε από τη ζωή το 1990, δεν έκρυβε τις αντισημιτικές του απόψεις, τις οποίες επαναλάμβανε σε συνεντεύξεις ξανά και ξανά. Σε επιστολή τους το 2020, οι απόγονοί του «ζητούν βαθιά συγγνώμη για τη μόνιμη και δικαιολογημένη πληγή που προκάλεσαν ορισμένες από τις δηλώσεις του». Σε σχέση με την επέμβαση στα γραπτά του, ο αγγλικός Telegraph ανέφερε ότι αλλοιώθηκαν εκατοντάδες αποσπάσματα, μεταξύ άλλων στα πιο γνωστά του έργα όπως η Ματίλντα και ο Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας, για το οποίο διάφοροι ερευνητές έχουν σχολιάσει ότι οι Ούμπα Λούμπας απεικονίζουν «κάθε υπαρκτό στερεότυπο για τους μαύρους». Οι αντιδράσεις ήταν σφοδρές και έτσι ο εκδοτικός οίκος Puffin (το τμήμα παιδικών βιβλίων της Penguin), που διαχειρίζεται τα δικαιώματά του, ανακοίνωσε πως τα πρωτότυπα βιβλία θα εξακολουθούν να πωλούνται.

Οταν «ακυρώνεται» ο παιδικός μας ήρωας-2
Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν, ταινία του 1974.

Ο Πίτερ Παν, ο ήρωας του Τζ. Μ. Μπάρι που δεν μεγαλώνει ποτέ, έχει με τη σειρά του προκαλέσει αντιδράσεις, κυρίως με τη ρατσιστική και στερεοτυπική απεικόνιση της πριγκίπισσας Τάιγκερ Λίλι, η οποία ανήκει σε μια (φανταστική) φυλή που περιγράφεται με τα πιο ακραία στερεότυπα της εποχής (αρχές του 20ού αιώνα) για τους ιθαγενείς της Αμερικής: από προβληματικές αναφορές στο χρώμα του δέρματός τους έως το ότι όλη μέρα χορεύουν και καπνίζουν την πίπα της ειρήνης. Τα τελευταία χρόνια, η Ντίσνεϊ πρόσθεσε σήμανση για απαραίτητη γονική συναίνεση στην ταινία Πίτερ Παν του 1953. Το φιλμ ήρθε να προστεθεί στη λίστα με τις ταινίες της Ντίσνεϊ που απεικονίζουν τους αυτόχθονες Αμερικανούς με υποτιμητικά και προσβλητικά στερεότυπα, μαζί με τη μεταγενέστερη Ποκαχόντας. Πέρυσι, μάλιστα, η εταιρεία κυκλοφόρησε το Πίτερ Παν & Γουέντι, μια νέα εκδοχή της γνωστής ιστορίας, όπου η Τάιγκερ Λίλι όχι μόνο παρουσιάζεται πιο ενδυναμωμένη ως γυναίκα, αλλά και οι συντελεστές έδωσαν ιδιαίτερο βάρος στη σωστή αναπαράσταση της καταγωγής της, αναθέτοντας τον ρόλο της στην Αλίσα Γουαπανατάκ, απόγονο της φυλής Κρι. 

Οταν «ακυρώνεται» ο παιδικός μας ήρωας-3
Η Τάιγκερ Λίλι στην ταινία Πίτερ Παν του 1953.

Η λίστα αυτή θα μπορούσε να περιλαμβάνει ακόμη δεκάδες παραδείγματα, ενώ η συζήτηση υπέρ ή κατά της επέμβασης σε δημιουργήματα μιας άλλης εποχής είναι ένα ντιμπέιτ χωρίς ξεκάθαρο νικητή. Ένας χρήστης του X από την Ινδία, πριν από λίγα χρόνια, όταν ο σάλος για το έργο της Ένιντ Μπλάιτον είχε λάβει ξανά δημοσιότητα, έγραψε: «Μεγαλώνοντας στην Ινδία, τρελαινόμουν να φαντάζομαι τι γεύση είχαν οι τάρτες με μαρμελάδα και τα σκόουνς βουτύρου με φράουλες και κρέμα. Αρνούμαι να δεχτώ οποιαδήποτε κριτική για την Ένιντ Μπλάιτον. Αρνούμαι να ακυρώσω το πώς διαμορφώθηκε η παιδική μου ηλικία, με συναρπαστικές περιπέτειες και μυστήρια».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή