Θυμάστε μήπως πώς ήταν το διαδίκτυο πριν από κάποια χρόνια; Πόσα απίθανα πράγματα μπορούσατε να συναντήσετε καθώς «σερφάρατε» ανέμελοι σε έναν νωπό ακόμη ψηφιακό κόσμο; Υπάρχει άραγε πια η πιθανότητα να νιώσετε εκείνον τον πρώτο (αλλά και πρωτόγνωρο) ενθουσιασμό; Όταν δηλαδή συνομιλούσατε με άλλους ανθρώπους που σε κάποια άλλη γωνιά του κόσμου μοιράζονταν το ίδιο πάθος για κάτι με εσάς, βρισκόμενοι και εκείνοι μπροστά στις οθόνες τους αλλά χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά; Ή πιο απλά: Θυμάστε τη σημασία που είχε η ανακάλυψη ενός νέου αστείου meme; Τότε, δηλαδή, που τρέχατε για να το μοιραστείτε με τους φίλους σας;
Όλες αυτές οι ερωτήσεις φαίνεται σήμερα να μας αφορούν πολύ περισσότερο από ότι πριν λίγα χρόνια. Άλλωστε, υπήρχε μια εποχή όπου το «αχαρτογράφητο» διαδίκτυο έμοιαζε να είναι γεμάτο ευκαιρίες, τις οποίες μπορούσε κανείς να αδράξει. Ήταν μια εποχή στην οποία δεν ήμασταν απλώς παθητικοί δέκτες αναρτήσεων, παγιδευμένοι στο ατέλειωτο παιχνίδι των αλγορίθμων. Αντίθετα, είχαμε την αίσθηση (ή μήπως την ψευδαίσθηση;) ότι μπορούσαμε και εμείς, αν όχι να αλλάξουμε το ίντερνετ, σίγουρα να προσθέσουμε το δικό μας λιθαράκι. Μια εποχή που, όμως, μοιάζει όλο και πιο μακρινή, καθώς το ίντερνετ σήμερα είναι -πολύ απλά- βαρετό.
Πώς όμως ο θαυμαστός αυτός καινούριος κόσμος έφτασε στο σημείο να αποτελεί μια ανιαρή πραγματικότητα, γεμάτη paywalls, διαφημίσεις και τεχνολογικούς κολοσσούς με μοναδικό σκοπό να μας κρατήσουν μέσα στα όρια των συνόρων τους; Άλλωστε, για να πούμε όλη την αλήθεια, πρόκειται γα όρια τα οποία έχουν «γίνει για εμάς χωρίς εμάς», κατά παράφραση γνωστού τραγουδιού από την ελληνική ροκ σκηνή.
Πλοήγηση με παρωπίδες
Οι κανόνες που επικρατούν στους «παιχνιδότοπους» που έστησαν οι Big Tech εταιρείες μπαίνουν φυσικά από άλλους. Στόχους τους; Προφανώς, το κέρδος και η εξουσία, ιδιαίτερα μάλιστα σε έναν χώρο στον οποίοι οι κυβερνήσεις των χωρών του πλανήτη δεν έχουν καταφέρει να ορίσουν σε μεγάλο βαθμό τους δικούς τους κανόνες, όντας πολλές φορές έρμαια των τεχνολογικών κολοσσών – το έχουμε δει να συμβαίνει ακόμα και στο δημοψήφισμα του Brexit ή στις αμερικανικές εκλογές του 2016, όπου και στις δύο περιπτώσεις υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι το αποτέλεσμα επηρεάστηκε άμεσα από ύποπτες μεθόδους, οι οποίες βρήκαν ελεύθερο πεδίο στα κοινωνικά δίκτυα.
Ποιοι είναι λοιπόν οι κυριότεροι αυτοί κανόνες; Κανείς, μάλλον δεν μπορεί να πει με σιγουριά που τελειώνει το «σωστό» και πού αρχίζει το «λάθος». Οι αλγόριθμοι αναδεικνύουν τα πιο διάσημα topics καθιστώντας οτιδήποτε ξεστρατίζει από τις τάσεις «ανεπιθύμητο», ενώ την ίδια στιγμή το infinite sroll (σ.σ: τεχνική που χρησιμοποιούν αρκετοί ιστότοποι με την οποία φορτώνουν απευθείας την επόμενη σελίδα τους, όταν τελειώσει αυτή που διαβάζουμε, χωρίς όμως εμείς να έχουμε ζητήσει κάτι τέτοιο) θα συνεχίζει να μας βυθίζει στο ατέρμονο scrolling μουδιάζοντας όποια επιθυμία μας να αναζητήσουμε κάτι που πραγματικά επιθυμούμε.
Το viral μπορεί κάποτε να ήταν εντυπωσιακό, σήμερα όμως είναι μονόδρομος αποτελώντας καθημερινότητα στα κανάλια της ψηφιακής πληροφορίας. Αλήθεια, ποιος θα το φαντάζονταν πως όταν η selfie της Έλεν ΝτεΤζένερις, από την τελετή των Βραβείων Όσκαρ του 2014, η οποία ταξίδευε από οθόνη σε οθόνη με αστραπιαία ταχύτητα, ούσα μία από τις πρώτες μεγάλες viral στιγμές του παγκόσμιου ίντερνετ για τη δεκαετία που μας πέρασε, εμείς γινόμασταν απλά μάρτυρες ενός κανόνα που θα μονοπωλούσε αργότερα τις περιηγήσεις μας;
Στο περιβάλλον, λοιπόν, αυτό που μόλις περιγράψαμε, οι διαφημίσεις εφορμούν στο οπτικό μας πεδίο με τρόπο επιθετικό, πάντα προβλέψιμες αφού είναι προσαρμοσμένες στα ενδιαφέροντα μας. Η πλοήγηση μας, με άλλα λόγια, γίνεται μέσα από παρωπίδες, ενώ οι πολιτικές του κάθε κολοσσού ορίζουν τι επιτρέπεται και τι όχι να δούμε.
Ψηφιακές παγίδες
Εάν οι πλατφόρμες των social media ήταν κάποτε fun, σήμερα οι συνθήκες αυτές τις έχουν μετατρέψει σε ψηφιακές παγίδες. Και στις πλατφόρμες αυτές ο ρόλος των απλών χρηστών, αυτών που δεν έχουν εκατομμύρια followers, είναι πια ξεπερασμένος. Το διαδίκτυο είναι σήμερα μοιρασμένο σε αυτούς που έχουν τη δύναμη και σε όλους τους υπόλοιπους. Ένας χρήστης μοιράζεται περιεχόμενο που θα φτάσει σε εκατομμύρια άλλους. Το σχόλιο μας κάτω από μια ανάρτηση ενός διάσημου είναι μηδενικής αξίας, η επικοινωνία μας, η συζήτηση που υποτίθεται ότι θα μας προσέφερε απλόχερα το διαδίκτυο ενώνοντας τους ανθρώπους σε κάθε γωνιά του κόσμου, είναι κάτι περιττό.
Στο διαδίκτυο του σήμερα, το μόνο που μετρά είναι να βλέπεις και να ακούς. Να καταναλώνεις, δηλαδή, ακόμη περισσότερο υλικό· αυτό που κάποιος είτε πλήρωσε για να δεις είτε έχει τη δύναμη να σου το πλασάρει. Η κάθε ανάρτηση, είναι απλώς μια ακόμη ψηφίδα σε μια δεξαμενή όπου το πιο εύκολα αναλώσιμο υλικό θα ταξιδέψει απλά πιο γρήγορα στα ψηφιακά μονοπάτια φτάνοντας ακόμη πιο μακριά. Τελικά, θα ανακυκλωθεί ξανά και ξανά, μέχρις ότου ο αλγόριθμος το φτύσει για να πιάσει το επόμενο. Τίποτα το εξωτικό δεν υπάρχει στις κούρσες αυτές του περιεχομένου. H κηροζίνη που κάνει τα πάντα να τρέχουν με αστραπιαίες ταχύτητες έχει όνομα και λέγεται «χρήματα». (Δεν είναι κάτι καινούργιο αυτό, απλά τα επίπεδα της τοξικότητας και του διαφημιστικού βομβαρδισμού ξεπερνούν πια τα ανθρώπινα όρια).
Αλήθεια, πόσο αξιόπιστο μπορεί να θεωρηθεί σήμερα το διαδίκτυο όταν είναι γεμάτο με click bait τίτλους, έμμισθα troll και το sponsored περιεχόμενο; Ακόμη και μια αναζήτηση στο Google, δε γίνεται πια με απόλυτη σιγουριά για τα αποτελέσματα. Πρέπει να σκανάρεις ποια από αυτά είναι διαφημίσεις, ποια αναξιόπιστα και εν τέλει να εντοπίσεις κάτι που μπορείς να εμπιστευθείς.
Όσο για το κυνήγι της ντοπαμίνης που μας κρατά προσηλωμένους στην κατανάλωση; Συνεχίζουμε να πλοηγούμαστε άβουλα σε ένα σύμπαν που θα υποτίθεται ότι θα μας ένωνε, θα εκμηδένιζε τις αποστάσεις, θα μας σύστηνε έναν κόσμο με δυνατότητες που δεν τελειώνουν ποτέ. Τόσο πολλά υποσχόμενο και τόσο βαρετό δυστυχώς πια. Ή μάλλον πιο σωστά: το ότι είναι βαρετό ίσως είναι το πιο μικρό από τα προβλήματά του.