Καινούργιος Μάρκες, καινούργιες φωνές
«Το βιβλίο αυτό δεν αξίζει και πρέπει να καταστραφεί», είπε ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, και μπορούμε να θυμηθούμε ένα σωρό συγγραφείς που απέρριψαν το έργο τους κάνοντας παρόμοιες δηλώσεις, αλλά μπορούμε να θυμηθούμε και ένα σωρό ανθρώπους που τους παράκουσαν. Μπορούμε επίσης να αναρωτηθούμε γιατί αυτοί οι συγγραφείς, ο Μάρκες εν προκειμένω, δεν κατέστρεψαν μόνοι τους το χειρόγραφό τους. Επειδή ήθελαν να έχουν κρίνει λάθος; Με την ελπίδα ότι κάποιος θα τους διέψευδε; Ή λόγω αυτής της μοιραίας σύνδεσης που αναπτύσσει κάθε συγγραφέας με το κείμενό του;
Εν πάση περιπτώσει, οι κληρονόμοι του Γκάμπο άφησαν τον καιρό να περάσει, διάβασαν ξανά το τελευταίο του χειρόγραφο και στην επέτειο των δέκα ετών από τον θάνατό του αποφάσισαν να προβούν σε μια, όπως σημειώνουν, «προδοτική πράξη». Τον παράκουσαν. Κι έτσι αυτή τη στιγμή έχουμε στα χέρια μας αυτό το σύντομο μυθιστόρημα με τίτλο Τα λέμε τον Αύγουστο, που κυκλοφορεί σε μια προσεγμένη, σκληρόδετη έκδοση από τον Ψυχογιό. Οι πιο καλά διαβασμένοι στον Μάρκες θα τον αναγνωρίσουν (ίσως, παραδόξως, τους θυμίσει τα πρώτα του κείμενα πιο πολύ από τα τελευταία). Βρισκόμαστε στην Καραϊβική: Μια γυναίκα, παντρεμένη και μητέρα, επισκέπτεται κάθε Αύγουστο το νησί όπου είναι θαμμένη η μητέρα της και κατά την παραμονή της εκεί επιτρέπει στον εαυτό της κάθε φορά κι έναν καινούργιο εραστή.
Συζητάμε για τον Μάρκες και η συγκίνηση είναι μεγάλη, γιατί οι αγαπημένοι συγγραφείς προσφέρουν κάτι (ίσως και παράλογα) οικείο. Την ίδια στιγμή, μια εντελώς άλλου είδους συγκίνηση φέρνει η ανάγνωση του καινούργιου, του αγνώστου, της νέας γενιάς που διαμορφώνει τις σημερινές ισορροπίες στη λογοτεχνική γραφή. Όπως είναι, για παράδειγμα, η 34χρονη Αμερικανίδα Ρέιβεν Λεϊλάνι. Αρχίζεις να διαβάζεις το βιβλίο της απομεσήμερο και όταν σηκώνεις το βλέμμα έχει νυχτώσει. Η Ατέλειωτη δίψα (εκδ. Πατάκη) παρουσιάστηκε διεθνώς ως το προφίλ της νεαρής μαύρης γυναίκας σήμερα – κακώς, ίσως. Το μυαλό συγκρατεί το «μαύρη» και το «γυναίκα», ενώ αυτό που κάνει το μυθιστόρημα να ξεχωρίζει είναι κυρίως το «νεαρή».
Η Λεϊλάνι πιάνει τον σφυγμό μιας γενιάς που διψάει για ζωή, αλλά δεν ξέρει πώς να ξεδιψάσει. Η Νεοϋορκέζα ηρωίδα της, μια «νεαρή, μαύρη γυναίκα», ψάχνει τον δρόμο της επαγγελματικά, καλλιτεχνικά και ερωτικά, ενώ μπλέκει σε μια μυστήρια ιστορία με έναν μεγαλύτερό της λευκό άντρα. Δραματικό, σαρκαστικό και απρόβλεπτο, σύγχρονο και επίσης κάπως αστείο, ένα ντεμπούτο μυθιστόρημα τρομερών υποσχέσεων. Για την ιστορία να προσθέσω ότι η Λεϊλάνι είχε δασκάλα δημιουργικής γραφής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης τη Ζέιντι Σμιθ και προφανώς έγινε καλή δουλειά στην τάξη.
Πρώτο μυθιστόρημα και αυτό της Καταρίνα Φόλκμερ, Στον γιατρό ή το Εβραϊκό πουλί (εκδ. Ποταμός), ένα κείμενο προκλητικό, σκανδαλιστικό και, τέλος πάντων, αξέχαστο. Ως Γερμανίδα, αναφέρει η ηρωίδα στον μονόλογό της, για να μπορέσει να ξεπεράσει το Ολοκαύτωμα θα πρέπει κάποτε να ερωτευτεί έναν Εβραίο. Είναι καθισμένη με τα πόδια στους αναβολείς, στον γιατρό, σε αυτόν απευθύνεται και συγχρόνως σε όλους τους άντρες ή σε όλο τον κόσμο ή μόνο στον εαυτό της. Και τι λέει; Για τον Χίτλερ και τις σεξουαλικές της φαντασιώσεις, για την ντροπή και την απογοήτευση, για το σώμα και τις αναμνήσεις, χωρίς φρένα, χωρίς όρια, χωρίς τίποτα να πειράζει.
Γράφω για τη νέα γενιά και ως επί το πλείστον συναντώ ονόματα γυναικών. Ο εκδοτικός κόσμος φαίνεται να έχει ξυπνήσει, εννοώ παγκοσμίως, και μπορεί έως έναν βαθμό να ακολουθείται απλώς η δυναμική της αγοράς, αλλά εμείς ας κρατήσουμε το αποτέλεσμα: πριν από μερικά χρόνια, κάποιες από αυτές τις γυναίκες ίσως δεν έγραφαν ή ίσως δεν εκδίδονταν τα βιβλία τους και σίγουρα θα διαβάζονταν λιγότερο. Γυναίκες όπως οι παραπάνω ή όπως οι παρακάτω.
Όπως, δηλαδή, η νεαρή Καναδή Σάρα Μπερνστάιν, η οποία με μια εντυπωσιακή πρώτη παράγραφο στη Σπουδή στην υποταγή (εκδ. Διόπτρα) εγκαθιστά ένα καθεστώς ανησυχίας: ζώα φέρονται παράξενα, φυσάει ένας παράξενος άνεμος, κάτι συμβαίνει, κάτι παράξενο και εν δυνάμει τρομακτικό. Η αφηγήτρια βρίσκεται σε ένα αφιλόξενο (μη κατονομασμένο) μέρος στον «βορρά» για να βοηθήσει τον αδερφό της που τη χρειάζεται. Εκεί βρίσκει μια σκιά και κρύβεται, εκπαιδευμένη να υπηρετεί και να προσφέρει – η μόνη γνωστή μέθοδος για να νιώσει ότι κάπου ή σε κάποιον ανήκει. Ο μονόλογός της αποκαλύπτει μια αναλυτική σκέψη και μια γενναία φωνή – βρέθηκε στην περσινή βραχεία λίστα του Μπούκερ. Το βιβλίο είναι συγγενές, εν μέρει και ως προς την αίσθηση που αφήνει, με το Σαράκι (εκδ. Carnivora) της 37χρονης Ισπανίδας Λάιλα Μαρτίνεθ, στο οποίο βέβαια το μεταφυσικό στοιχείο είναι πολύ ουσιαστικότερα δεμένο με την ιστορία: μια γιαγιά και η εγγονή της ζουν σε ένα σπίτι με ζωηρή προσωπικότητα, γεμάτο «ίσκιους» (παρ’ όλα αυτά, όπως λέει κάποια στιγμή η ηρωίδα, «υπάρχουν χειρότερα πράγματα από τους νεκρούς που φανερώνονται»), στιγματισμένες στη μικρή κοινότητα, χωρίς ελπίδες, χωρίς προοπτικές, βασανισμένες από ένα παρελθόν δικό τους και της χώρας τους.
Κουίρ, τώρα και άλλοτε
Είναι μη δυαδικό άτομο, ελβετικής καταγωγής και 32 ετών, υπογράφει με το ψευδώνυμο Kim de l’Horizon και το αυτομυθοπλαστικής φύσης μυθιστόρημά του Βιβλίο από αίμα (εκδ. Ψυχογιός) κέρδισε πολλές διακρίσεις και έκανε θόρυβο κατ’ αρχάς στον γερμανόφωνο κόσμο. Με αφορμή τη διάγνωση της γιαγιάς του με άνοια, το υποκείμενο-αφηγητής αναζητά μυστικά και ψέματα στο βάθος της (οικογενειακής) ιστορίας. Τολμηρό με όλους τους πιθανούς τρόπους. Της ίδιας γενιάς κι επίσης από την Ελβετία είναι και η Γιαέλ Ινοκάι, συγγραφέας της νουβέλας Μια απλή επέμβαση (εκδ. World Books), μιας κουίρ φεμινιστικής ιστορίας που ξεκινά από μια κλινική που επιχειρεί, όπως λέει ο τίτλος, μια «απλή επέμβαση», μια παρέμβαση για την καταπολέμηση ψυχικών νοσημάτων. Ωραία ιδέα, εκτέλεση χωρίς υπερβολές, ενδιαφέρουσα.
Θυμάμαι πριν από κάποια χρόνια να διαβάζω το Η γάτα μου η Γιουγκοσλαβία και να αναρωτιέμαι πώς θα εξελιχθεί ο προφανέστατα ικανότατος Παϊτίμ Στατόβτσι (γεννημένος στο Κοσσυφοπέδιο το 1990, κάτοικος Φινλανδίας έκτοτε). Και ιδού: Το Μπόλλα (εκδ. Πατάκη) είναι μια αρκετών επιπέδων ερωτική ιστορία ανάμεσα σε δύο άντρες, μια ιστορία καταπίεσης, μια ιστορία για τη μετανάστευση, για τον πόλεμο του Κοσόβου και για ένα τέρας της αλβανικής μυθολογίας. Επίσης, ρίξτε μια ματιά στην Μπριζίτ Ζιρό (περσινή νικήτρια του Γκονκούρ για το καταπληκτικό Ζήσε γρήγορα, εκδ. Καστανιώτη), που έγραψε το σύντομο, πολυφωνικό μυθιστόρημα Αγνοείται (εκδ. Διόπτρα), μια παράξενη υπόθεση coming out που ξεκινάει από την τάξη ενός λυκείου και φτάνει μέχρι την ιστορία ενός προοδευτικού γιατρού στα χρόνια της ανόδου του ναζισμού.
Και τώρα ας πάμε εκατό χρόνια νωρίτερα, για την ακρίβεια στο 1929, στα παριζιάνικα μπαρ του Μεσοπολέμου, στις νύχτες που τα φύλα γίνονταν ρευστά και η σεξουαλική επιθυμία ήταν ένα ζήτημα προς διερεύνηση. Ο Αλέκ Σκούφη ή Αλέξανδρος Σκούφης ή Σκούφος, τενόρος, ποιητής και μυθιστοριογράφος, φίλος του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια, δολοφονήθηκε το 1932 στο σπίτι του στο Παρίσι και επέστρεψε δεκαετίες αργότερα ως μυθιστορηματικός ήρωας στα βιβλία του Μοντιανό και, τελικά, ως ένα σύμβολο για την ομοερωτική λογοτεχνία μέχρι τις μέρες μας. Το Χρυσόψαρο, δωμάτια μετ’ επίπλων κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά, σε μια άψογη έκδοση από την Κίχλη.
Θρύλοι της Ιαπωνίας
Πάντα με εντυπωσιάζει ο λογοτεχνικός πλούτος της Ιαπωνίας σε μια περίοδο, ας πούμε, από τη δεκαετία του ’30 μέχρι τη δεκαετία του ’80: Κενζαμπούρο Όε, Γιούκιο Μισίμα, Οσάμου Νταζάι, Γιασουνάρι Καουαμπάτα, Κόμπο Άμπε κ.ά. Τις προηγούμενες μέρες κυκλοφόρησαν μυθιστορήματα των δύο τελευταίων, αμφότερα από τις εκδόσεις Άγρα, μεταφρασμένα από τα ιαπωνικά και με τον απαραίτητο σχολιασμό, ώστε να έρθουμε λίγο πιο κοντά στον τρόπο σκέψης και γραφής των Ιαπώνων. Κυκλοφόρησε, λοιπόν, η Χώρα του χιονιού του Καουαμπάτα, ένα μυθιστόρημα γραμμένο προπολεμικά (πολύ πριν από το Νόμπελ του 1968), στο οποίο μεταφερόμαστε στις τελευταίες μέρες ενός μαγικού κόσμου, ανάμεσα σε γκέισες και λουτρά, και μια απόκοσμη ομορφιά. Το δεύτερο μυθιστόρημα είναι το Πρόσωπο του άλλου του Άμπε, γραμμένο το 1964, αμέσως μετά την πολύ διάσημη Γυναίκα της άμμου. Εδώ, το πρόσωπο ενός επιστήμονα παραμορφώνεται έπειτα από ένα ατύχημα και ο πρωταγωνιστής μας δημιουργεί μια τέλεια μάσκα για να επιστρέψει στην ομαλή συνύπαρξη με το περιβάλλον του. Οι πιθανές ερμηνείες είναι ατελείωτες.
Δύο όψεις της Ιρλανδίας
Έχουμε διαβάσει τόσες δυστοπίες, τόσα σκοτεινά σενάρια και τόσα τρομακτικά ενδεχόμενα, που η συγγραφή ενός ακόμα τέτοιου κειμένου υποδηλώνει αν μη τι άλλο μια φιλοδοξία. Τι καινούργιο φέρνει ο Πολ Λιντς περιγράφοντας μια δικτατορία στη σημερινή Ιρλανδία; Σύμφωνα με την επιτροπή του Μπούκερ που του έδωσε προ μηνών το βραβείο, ο συγγραφέας αποτύπωσε στο Τραγούδι του προφήτη (εκδ. Gutenberg) τις «κοινωνικές και πολιτικές αγωνίες του καιρού μας». Κυρίως, να προσθέσω, πρόβαλε τον ανθρώπινο παράγοντα. Το πλαίσιο είναι σαφές και συγχρόνως ασαφές, αλλά η αίσθηση της ασφυξίας στην οικογένεια που βρίσκεται στο επίκεντρο της πλοκής είναι απολύτως ξεκάθαρη.
Τι όμορφη που είναι η γλώσσα του Σεμπάστιαν Μπάρι, πόσο δυνατή και σίγουρη, και πόσο επιδέξια χτίζει ο Ιρλανδός συγγραφέας την προσωπικότητα και την καθημερινότητα του πρωταγωνιστή του: είναι ένας μοναχικός συνταξιούχος αστυνομικός που, κατά παράδοση, ενοχλείται από παλιούς συναδέλφους για μια παλιά υπόθεση. Δεν πρόκειται βέβαια για μια τυπική αστυνομική ιστορία, αλλά για μια καταβύθιση στον ψυχισμό του ήρωα, η οποία είναι συγχρόνως μια διαδρομή στο θεοσκότεινο τούνελ των ασυγχώρητων αμαρτιών της Καθολικής Εκκλησίας στην Ιρλανδία. Πολύ σκληρό και πολύ αληθινό, το μυθιστόρημα Τον καιρό του Θεού κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος.
Ιστορίες από τον πόλεμο
Μια ιστορία αγάπης ή ίσως μια ιστορία προδοσίας ή, πιο σωστά, μια ιστορία για το πώς ζουν οι άνθρωποι σε καιρό πολέμου. Συγκεκριμένα στο Μάριμπορ, επί γερμανικής κατοχής. Το Ακόμα και ο έρωτας (εκδ. Καστανιώτη) είναι ένα πολύ άρτιο ιστορικό μυθιστόρημα με την υπογραφή του Σλοβένου Ντράγκο Γιάντσαρ, ενός σημαντικού ονόματος για τα σημερινά ευρωπαϊκά γράμματα.
Δεν είναι απόλυτα σαφές πότε γράφτηκε το Ρέκβιεμ (εκδ. Κλειδάριθμος), καθώς ο Καρλ Άλφρεντ Λέζερ δεν το εξέδωσε εν ζωή – ούτε αυτό ούτε τίποτε άλλο. Γεννημένος στο Βερολίνο το 1909, εβραϊκής καταγωγής, ο Λέζερ διέφυγε εγκαίρως στη Βραζιλία και έγραψε, όπως φαίνεται, αυτή την ιστορία για τα πρώτα ναζιστικά χρόνια, ζωντανεύοντας τη ζοφερή ατμόσφαιρα της Γερμανίας του ’30.
Μικρή φόρμα, μεγάλες στιγμές
Ο Τζορτζ Σόντερς είναι ο κορυφαίος διηγηματογράφος στον κόσμο. Το είχαμε υποψιαστεί πριν από σχεδόν δέκα χρόνια, όταν είχε κυκλοφορήσει η προηγούμενη συλλογή του (Δεκάτη Δεκεμβρίου) και η υπόθεση αυτή ενισχύεται τώρα με τη Μέρα απελευθέρωσης (εκδ. Ίκαρος). Ο Αμερικανός συγγραφέας δεν λέει, επί της ουσίας, κάτι καινούργιο ή πρωτότυπο: κριτική κάνει, ανησυχεί για τον κόσμο μας. Απλώς ανησυχεί με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο, μέσα από μια μεταμοντέρνα γλώσσα, ρίχνει τη ματιά του στο μέλλον, αξιοποιεί τις δυνατότητες της επιστημονικής φαντασίας, επιστρατεύει το παράλογο, δημιουργεί υπερβολές, πειραματίζεται. Δύσκολα θα πιστέψετε τι βρίσκεται στο μυαλό αυτού του ευγενικού κυρίου με το γλυκό βλέμμα.
Επίσης, ξεφυλλίζοντας άλλες συλλογές, αναφέρω επιγραμματικά την πολύ δημοφιλή Φερνάντα Μελτσόρ και το Εδώ δεν είναι Μαϊάμι (εκδ. Δώμα), τον νεαρό Χιλιανό Αντρές Μοντέρο και το Ο θάνατος έρχεται στάζοντας βροχή (εκδ. Διόπτρα), την Αριθμητική της οικογένειας (εκδ. Βακχικόν) της Πιλάρ Τένα, διευθύντριας του Ινστιτούτου Θερβάντες στην Αθήνα, αλλά και κάποια κλασικά έργα που είναι οι βάσεις της μικρής φόρμας, όπως οι Σκοτεινές αλέες (εκδ. Επίκεντρο) του Ιβάν Μπούνιν ή τα Διηγήματα (εκδ. Λέμβος) του Μοπασάν.
Φυλετικά ζητήματα
Μια ιστορία αποικιοκρατικής φρίκης στις ανατολικές ακτές της Αφρικής, στα μέρη του ίδιου του Αμπντουλραζάχ Γκούρνα, στη Ζανζιβάρη της δεκαετίας του ’50, πριν, δηλαδή, από την ανεξαρτησία της περιοχής και τη δημιουργία της σημερινής Τανζανίας. Ο νομπελίστας συγγραφέας περιγράφει στη Λιποταξία (εκδ. Ψυχογιός), ένα από τα πιο γνωστά του μυθιστορήματα (2005), πώς η συνύπαρξη ντόπιων και λευκών εντός αυτού του παράλογου πλαισίου έχει αφήσει ανοιχτές πληγές. Είναι το τρίτο βιβλίο του Γκούρνα που κυκλοφορεί στα ελληνικά, σταδιακά φαντάζομαι θα κερδίσει πραγματικά το κοινό του.
Η διακειμενικότητα πάντα επιτρέπεται. Ο Μοχσίν Χαμίντ ξεκινάει το βιβλίο του ξαναγράφοντας τη Μεταμόρφωση του Κάφκα, μόνο που ο ήρωας δεν ξυπνάει ένα πρωί μεταμορφωμένος σε έντομο, απλώς το δέρμα του έχει γίνει ως διά μαγείας πιο σκούρο. Ο Άντερς, λοιπόν, ένας λευκός Αμερικανός, δεν είναι πια λευκός. Εν συνεχεία ο συγγραφέας αφήνει στην άκρη τον Κάφκα και με έξοχο σαραμαγκικό στιλ δημιουργεί μια επιδημία: όλοι γίνονται μαύροι. Επικρατεί χάος. Ο Πακιστανός συγγραφέας σατιρίζει τα πάντα στον Τελευταίο λευκό (εκδ. Ψυχογιός), σε αυτό το σύντομο και γεμάτο συμβολισμούς πικρό αλλά και με έναν τρόπο διασκεδαστικό μυθιστόρημα.
Τον Τζέιμς Μπόλντουιν αργήσαμε να τον πάρουμε είδηση εδώ στην Ελλάδα, αφού άρχισε να μεταφράζεται περίπου δύο δεκαετίας μετά τον θάνατό του (1987), ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί σε μια σταθερή επιλογή του ελληνικού κοινού. Έτσι κι αλλιώς, πρόκειται για έναν φάρο της μαύρης λογοτεχνίας των ΗΠΑ, έναν άνθρωπο που επικοινώνησε το διαφορετικό με γενναιότητα και μέσω μυθιστορημάτων υψηλού επιπέδου. Τους τελευταίους μήνες κυκλοφόρησε στα ελληνικά το Μια άλλη χώρα και επανακυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο, Ανέβα στο βουνό να το φωνάξεις. Και τα δύο από τις εκδόσεις Πόλις.
Τις επόμενες μέρες αναμένεται η κυκλοφορία στα ελληνικά ενός μυθιστορήματος που έχει συζητηθεί πολύ στο εξωτερικό και βρίσκεται στη βραχεία λίστα του διεθνούς Μπούκερ (ο νικητής θα ανακοινωθεί τον Μάιο). Στο Στραβό αλέτρι (εκδ. Αίολος) ο Βραζιλιάνος Ιταμάρ Βιέιρα Ζούνιορ αφηγείται την ιστορία των αδελφών Μπιμπιάνα και Μπελονίζια, δύο κοριτσιών που οι ζωές τους δένονται από ένα ατύχημα στην παιδική τους ηλικία. Μαζί με τη δική τους ιστορία ξεδιπλώνεται κι ο κόσμος της μαύρης Βραζιλίας, των αγροτικών εκτάσεων και της αποικιοκρατίας. Το αναμένουμε.
Ο κόσμος τη δεκαετία του ’30
Ο δημοσιογράφος Κουρτ Τουχόλσκι υπήρξε ένας από εκείνους τους ανθρώπους στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης που έμοιαζε να καταλαβαίνει τι συμβαίνει. Ίσως το όνομά του σας θυμίζει το εξαιρετικό δοκιμιακό κείμενο Σούρουπο ή χάραμα (είχε κυκλοφορήσει προ ετών από τις εκδόσεις Κριτική), αλλά σήμερα διαβάζουμε για πρώτη φορά στα ελληνικά τα δύο μυθοπλαστικά του κείμενα (σε μία έκδοση): το διήγημα Ράινσμπεργκ και το σύντομο μυθιστόρημα Ανάκτορο Γκρίπσχολμ. Και οι δύο ιστορίες έχουν μια γλυκύτητα και μια μελαγχολία που δεν λέει να φύγει. Από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
Μιλάμε για τους Αμερικανούς που έφτασαν τον καιρό του Μεσοπολέμου στην Ευρώπη, μιλάμε για τον Χέμινγουεϊ, μιλάμε για τον Φιτζέραλντ, συνήθως όμως ξεχνάμε τον Τζον ντος Πάσος, μια ιστορική αδικία με πολλές ερμηνείες (ή και καμία). Εν πάση περιπτώσει, στις Περιπέτειες ενός νεαρού άνδρα (εκδ. Ηριδανός) διαβάζουμε για το ταξίδι ενός Αμερικανού έως την Ισπανία και τη συμμετοχή στον εμφύλιο, με τον συγγραφέα να βασίζεται στις προσωπικές του εμπειρίες, παίρνοντας έτσι μέρος στην ιδεολογική συζήτηση της εποχής. Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε το 1939, την ίδια χρονιά που σε μια άλλη γωνιά του κόσμου, στη μακρινή Ουρουγουάη, έκανε την πρώτη του εμφάνιση στα λατινοαμερικανικά γράμματα ο Χουάν Κάρλος Ονέτι με τη νουβέλα Το πηγάδι (εκδ. Μάγμα). Αν κάποιος ξετυλίξει το κουβάρι του «μπουμ», δεν αποκλείεται να πέσει πάνω του. Ο Ονέτι είναι μια ειδική περίπτωση στο λογοτεχνικό σύμπαν της Λατινικής Αμερικής. Εδώ, ένας απομονωμένος άντρας θυμάται, απορρίπτει και φιλοσοφεί: «Ο έρωτας είναι κάτι το υπερβολικά θαυμάσιο ώστε να συνεχίζει ν’ ανησυχεί κανείς για τη μοίρα δύο ανθρώπων, οι οποίοι, κατά ανεξήγητο τρόπο, δεν έκαναν τίποτε περισσότερο από το να τον βιώσουν».
Ο κόσμος τη δεκαετία του ’50
1952: Κρατώντας ημερολόγιο (κάτι που η ίδια δεν μπορεί να εξηγήσει πώς προέκυψε, «ήταν κάτι τυχαίο», λέει) η ηρωίδα του Απαγορευμένου τετραδίου (εκδ. Πατάκη) της Άλμπα ντε Σέσπεντες αποτυπώνει την καθημερινότητα μιας εργαζόμενης γυναίκας (συζύγου και μητέρας) της μεσαίας τάξης της Ιταλίας της δεκαετίας του ’50. Οι σελίδες γεμίζουν με μικρά περιστατικά και γιγάντιους υπαρξιακούς φόβους.
1954: Αν και επί της ουσίας δεν πρόκειται για καμία κωμωδία, σε σύγκριση με τα περισσότερα μυθιστορήματά της, αυτό το πρώτο, Μέσα στο δίχτυ (εκδ. Διόπτρα), με το οποίο εμφανίστηκε στα βρετανικά γράμματα η Άιρις Μέρντοχ, είναι μια ιδέα πιο ανάλαφρο. Ο πρωταγωνιστής της (ως συνήθως άντρας) είναι ένας 30άρης που κινείται τυχοδιωκτικά στις παρυφές του λογοτεχνικού κόσμου, μπλέκοντας σε καταστάσεις που επιβεβαιώνουν το χάος της μεταπολεμικής εποχής. Η φιλοσοφική σκέψη της Μέρντοχ είναι παρούσα, όπως και η μαγική της ικανότητα να μετατρέπει μια οποιαδήποτε αδιάφορη στιγμή στο κέντρο του κόσμου.
Ο κόσμος τη δεκαετία του ’70
1973: Ο Κερτ Βόνεγκατ, σε μεγάλη φόρμα, υπογράφει μια υπέροχη σάτιρα για την αμερικανική κοινωνία της δεκαετίας του ’70. Το Πρωινό των πρωταθλητών (εκδ. Πατάκη) είναι το βιβλίο που πρέπει να διαβάσετε για να σας φτιάξει το κέφι (και συγχρόνως να σας το χαλάσει), μια ιστορία με έναν συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας και έναν έμπορο αυτοκινήτων, μια κωμική παρεξήγηση, τσακωμοί, φάρσες και φιλοσοφίες.
1975: Μυθιστόρημα ενηλικίωσης (όχι και το πιο χαρακτηριστικό του είδους), με έναν νεαρό να δυσκολεύεται ποικιλοτρόπως με τη ζωή στην οικογενειακή φάρμα. Η Αρχαία καλλιέργεια (εκδ. Πατάκη) είναι το πρώτο από τα δύο λογοτεχνικά έργα του Βραζιλιάνου Ρανουάν Νασσάρ (ακολούθησε η νουβέλα Ένα ποτήρι οργή, η έκδοση της οποίας προηγήθηκε στα ελληνικά), πριν αφοσιωθεί και ο ίδιος στην καλλιέργεια της γης.
1978: Η Κάρμεν Μαρτίν Γκέτε ή, έστω, η αφηγήτρια του βιβλίου της, το οποίο πάντως έχει έναν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, δέχεται την επίσκεψη ενός άγνωστου άντρα στο σπίτι της (δεν ξέρουμε καν αν όντως υπάρχει). Συζητούν. Αλλά κυρίως η παρουσία του είναι ένα στήριγμα για να ξεδιπλωθεί η ροή της συνείδησής της και η προσωπική της ιστορία εμφανίζεται αποσπασματικά, μαζί με τη μεταπολεμική ιστορία της Ισπανίας. Για το Πίσω δωμάτιο (εκδ. Gutenberg) η συγγραφέας κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της χώρας της.
Ο κόσμος σήμερα
Η Αμηχανία (εκδ. Gutenberg) του Ρίτσαρντ Πάουερς είναι ίσως το πιο «επαγγελματικό» μυθιστόρημα των τελευταίων μηνών, και το λέω αυτό εννοώντας ότι ο Πάουερς ξέρει τι κάνει –το έχει ξανακάνει–, ξέρει τους κανόνες, ξέρει το θέμα του, ξέρει τις σωστές λέξεις, ξέρει πώς να ετοιμάσει ένα σωστό βιβλίο, σημαντικό και επίκαιρο. Ένας άντρας, λοιπόν, προσπαθεί να τα βγάλει πέρα με την απώλεια της συντρόφου του, με τον γιο του που βρίσκεται στο φάσμα, με την κλιματική αλλαγή, με όλες τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του σημερινού κόσμου, που δεν είναι ακριβώς σημερινός, είναι σαν μια κακή εκδοχή της επόμενης μέρας.
Το άλλο «Poor things»
Το βιβλίο αυτή τη φορά δεν ήταν καλύτερο από την ταινία – ούτε και χειρότερο. Το Poor Τhings (εκδ. Ελληνικά γράμματα) του Σκωτσέζου συγγραφέα (και εικαστικού) Αλασντάιρ Γκρέι ήταν, κυρίως, διαφορετικό από την ταινία του Γιώργου Λάνθιμου. Τόσο διαφορετικό που, φανταστείτε, η κριτική το ερμηνεύει ως μια αλληγορία για την ανεξαρτησία της Σκωτίας. Τέλος πάντων, αν είστε αρκετά περίεργοι, θα απολαύσετε στις σελίδες του ένα θαυμάσιο δείγμα βρετανικού μεταμοντερνισμού.
Αθήνα, δεκαετία ’80
Τραβάνε τους τουρίστες στο ξενοδοχείο, είναι «κράχτες», δύο νεαροί Βρετανοί –ζευγάρι μεταξύ τους– και μια Αμερικανίδα, τρεις νέοι άνθρωποι που βρέθηκαν περίπου τυχαία στην Αθήνα στο τέλος της δεκαετίας του ’80, κυκλοφορούν στα πέριξ του Σταθμού Λαρίσης και αναλώνονται σε ένα καταραμένο λαϊφστάιλ του περιθωρίου. Ξεκίνησα με μια επιφύλαξη τους Κράχτες (εκδ. Gutenberg) της Κάρα Χόφμαν, έχοντας στο μυαλό μου τις αρκετές φορές που κάποιος ξένος συγγραφέας τοποθετεί την ιστορία του στη χώρα μας, παραδίδοντας ένα κείμενο που για το ελληνικό κοινό είναι τουλάχιστον ακατάλληλο. Αλλά αυτή δεν είναι μια τέτοια περίπτωση. Η Χόφμαν περνάει ένα μεγάλο μέρος της ζωής της στην Αθήνα, ξέρει το θέμα της, η γραφή της έχει μια γοητεία και η ιστορία της ένα μυστήριο. Από τις ωραίες εκπλήξεις.
Αγοράκια ναυτάκια, κορίτσια πεταλούδες
Το μυθιστόρημα της Ιρλανδής Κλερ Κιλρόι Για πάντα (εκδ. Παπαδόπουλος) γράφτηκε 11 χρόνια μετά το προηγούμενο βιβλίο της, εν μέρει ή ίσως και εξ ολοκλήρου, σύμφωνα με τα λεγόμενα της ίδιας, λόγω της γέννησης του γιου της. Η θεματολογία εδώ είναι σχετική. Μια νέα μητέρα παλεύει να τα βγάλει πέρα: με το νεογέννητο (το «ναυτάκι», όπως το αποκαλεί) και με τον εαυτό της (η ίδια είναι «στρατιώτης» – ο πρωτότυπος τίτλος είναι Soldier sailor). Η εξομολόγηση της Κιλρόι είναι άβολη. Μοιάζει, δηλαδή, αληθινή. Όπως και η αφήγηση της Γαλλίδας Καμίγ Λοράνς στο Κορίτσι (εκδ. Μεταίχμιο), που ξεκινά κι αυτή με μια γέννηση – είναι κορίτσι. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον πατέρα, ας πούμε, που μετά από μια κόρη ήθελε επιτέλους ένα αγόρι. Και με ό,τι αυτό συνεπάγεται γενικά. Πώς μεγαλώνει ένα κορίτσι, τι σκέφτεται, πώς διαμορφώνεται κοινωνικά, πνευματικά, ψυχολογικά. Αντιγράφω ένα μικρό απόσπασμα: «Στα όνειρά μου εμφανίζονται αγόρια που χαχανίζουν. Είμαι εκεί, μπροστά στα μάτια τους, έξω από τον ίδιο μου τον εαυτό, βλέπω ένα κορίτσι που παλεύει, αβοήθητο, με το κεφάλι του κατεβασμένο, να κουνάει τα φτερά του, το βλέπω να παλεύει ενώ έχει πιαστεί σε μια παγίδα, χωρίς να καταφέρνει να ελευθερωθεί, δυο φορές, τρεις φορές, και μετά, σιγά σιγά, σταματάει να προσπαθεί, μετά παραιτείται. Αυτό είναι το κοινό πεπρωμένο των κοριτσιών και των πεταλούδων;».