Ο μέσος Έλληνας παράγει 525 κιλά σκουπίδια τον χρόνο (Eurostat, 2019) και ο μέσος Αμερικανός 744 (EPA, 2023). «Έπρεπε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό», μου λέει η Λιζλ Κλαρκ και εννοεί το Buy Nothing Project, μια πλατφόρμα προσφοράς αντικειμένων η οποία έπειτα από μία δεκαετία ζωής έχει φτάσει σήμερα να υποστηρίζεται από 10 εκατ. ανθρώπους. «Είναι μια οικολογική πρωτοβουλία πολιτών ενάντια στη σπατάλη», μου εξηγεί στην κουβέντα που κάνουμε μέσω Zoom – εγώ στην Αθήνα, εκείνη στο Μπέινμπριτζ Άιλαντ στην πολιτεία της Ουάσιγκτον, όπου ζει με την οικογένειά της.
«Λόγω της δουλειάς μου ως κινηματογραφίστρια για το National Geographic, περνούσα πολύ χρόνο στην ακτογραμμή και είχα συγκλονιστεί από την τεράστια ποσότητα σκουπιδιών που ξεβράζονταν στη στεριά. Όταν γνώρισα τη Ρεβέκκα Ροκφέλερ, με την οποία αργότερα ιδρύσαμε μαζί την πλατφόρμα, αρχίσαμε να κάνουμε έναν κατάλογο των πλαστικών που βρίσκαμε· αναζητούσαμε από πού ήρθαν και πού πάνε. Όπως είναι φυσικό, περνούν από τις λεκάνες των σπιτιών μας, τα σιφόνια μας, τα αυτοκίνητά μας, τις πόλεις μας και καταλήγουν στους ωκεανούς».
Ένας άλλος τρόπος να συνειδητοποιήσει κανείς την τεράστια σπατάλη υλικών είναι να γίνει γονιός· θυμάμαι πώς μέσα σε λίγες μέρες είχε γεμίσει το σπίτι μου ένα σωρό δωράκια για τον νεογέννητο γιο μου: φορμάκια, πιτζάμες, μικροσκοπικά παπουτσάκια, σκουφάκια, κάλτσες κ.ά. Όλα αυτά είχαν συνήθως συντομότερη ημερομηνία λήξης κι από ένα μπουκάλι γάλα, καθώς το νεογέννητο μεγάλωνε με τρομακτική ταχύτητα. Από την άλλη, τα ρούχα του φυσικά δεν υπέστησαν τη φθορά χρόνου, άρα ήταν κρίμα να πεταχτούν. Τι να τα έκανα; Μου φαινόταν λίγο άβολο σχεδόν αφόρετα να καταλήξουν σε κόκκινους κάδους. Κάποια, τελικά, δόθηκαν σε φίλους, άλλα σε οικογένειες που έμαθα ότι είχαν ανάγκη. Θα ήταν πολύ εύκολο αν υπήρχε ένας συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε αυτόν που χρειάζεται κάτι κι έναν άλλο που θέλει να το δωρίσει. Σκρολάροντας το interface της εφαρμογής του Buy Nothing Project, ανακαλύπτω ένα σωρό ετερόκλητα πράγματα που θα μπορούσα να λάβω και σκέφτομαι και μπόλικα ακόμα που θα μπορούσα να δωρίσω: παιδικά ρούχα, μπαλαρίνες, γάντια κουζίνας, ένα DVD player, ένα στατικό ποδήλατο.
Τα 5R στη ζωή μας
Κάθε μέλος της κοινότητας έχει τη δυνατότητα να προσφέρει ένα αντικείμενο ή μια υπηρεσία, ή να ζητήσει κάτι αντίστοιχο. Σχετικά με τα αντικείμενα, η μεταφορά γίνεται χέρι με χέρι ή με μικρό αντίτιμο για τη μεταφορά από κάποιου κούριερ. Όλα τα παραπάνω λαμβάνουν χώρα είτε σε ομάδες του Facebook που οργανώνονται ανά γειτονιά –υπάρχουν 8.000 γκρουπ σε όλο τον κόσμο– είτε στην εφαρμογή του Buy Nothing, η οποία, με ρυθμό 1.500 downloads τη μέρα, αποτελεί τον βασικό μοχλό της κοινότητας.
Τη ρωτάω αν πιστεύει ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να σταματήσουν να αγοράζουν πράγματα. «Δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία. Η δράση μας έχει τρομερό αντίκτυπο. Ο δημόσιος διάλογος γύρω από τα 5R (Refuse – Άρνηση, Reduce – Μείωση, Recycle – Ανακύκλωση, Reuse – Επαναχρησιμοποίηση, Rot – Κομποστοποίηση) είναι παντού. Εμείς θελήσαμε να αντιμετωπίσουμε το σπουδαιότερο, δηλαδή την άρνηση: πριν σκεφτείς να μειώσεις, να ανακυκλώσεις και να επαναχρησιμοποιήσεις, πρέπει να σκεφτείς δύο φορές αν χρειάζεται πραγματικά να αγοράσεις κάτι καινούργιο. Είναι συγκλονιστική η συνειδητοποίηση της δυνατότητας να μην αγοράσεις και αντ’ αυτού να δεις αν κάποιος από την κοινότητα μπορεί να έχει μια μηχανή καφέ, ένα τηγάνι ή ρούχα για το πιτσιρίκι σου.
«Πριν σκεφτείς να μειώσεις, να ανακυκλώσεις και να επαναχρησιμοποιήσεις, σκέψου πρώτα αν χρειάζεται πραγματικά να αγοράσεις κάτι καινούργιο».
»Όταν ήταν μικρά τα παιδιά μας, θέλαμε με τη Ρεβέκκα να ζήσουμε πραγματικά με τη λογική των μηδενικών αποβλήτων. Αρχίσαμε να καλλιεργούμε τα δικά μας φρούτα και λαχανικά και υιοθετήσαμε τη διατροφή των 30 μέτρων, δηλαδή καταναλώναμε μόνο ότι παραγόταν δίπλα στην πόρτα μας. Τρώγαμε ό,τι βρίσκαμε στο δάσος και ό,τι μας δώριζαν οι γείτονες και αρχίσαμε να δίνουμε μια δεύτερη ζωή σε ό,τι μας παρείχε η κοινότητα του Buy Nothing. Εγώ θα έφτιαχνα kombucha, κάποιος άλλος ένα ψωμί ή ό,τι είχε στον κήπο του, και θα το μοιραζόμασταν», λέει.
Κατά της μοναξιάς
Της λέω ότι καμιά φορά ο καταναλωτισμός λειτουργεί και ως «χάπι» ενάντια στη μοναξιά. «Ένα από τα σλόγκαν μας», μου λέει, «είναι το “έλα για τα αντικείμενα, μείνε για την κοινότητα”. Ο λόγος ύπαρξής μας είναι ακριβώς αυτός: να δημιουργήσουμε μια κοινότητα όπου βλέποντας ποιος θα δεχτεί τη δωρεά μας, θα νιώσουμε μια σύνδεση μαζί του. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας γίναμε τρεις φορές περισσότεροι. Το Buy Nothing ήταν ένας απτός τρόπος να καταπολεμήσεις τη μοναξιά. Ίσως δεν μπορούσαμε να συναντηθούμε, αλλά αφήναμε πράγματα στην είσοδο των σπιτιών μας και χαιρετιόμασταν από μακριά».
Της ζητάω να μου πει ένα παράδειγμα δωρεάς υπηρεσίας. «Έχεις μια φανταστική κομότα και δεν μπορείς να την ανοίξεις; Χάλασε η τοστιέρα, ο υπολογιστής ή η τηλεόρασή σου; Έχουμε πολλούς μηχανικούς και μάστορες στην κοινότητα που θέλουν να προσφέρουν έργο», σημειώνει. Μπορεί κάποιος να ανταλλάξει αντικείμενα ή υπηρεσίες; «Όχι, και αυτό αφενός γιατί λόγω φορολογίας στις ΗΠΑ θα έπρεπε να έχουμε λίστες με ό,τι ανταλλάσσεται και αφετέρου γιατί πιστεύουμε πως τα πράγματα δεν έχουν μια αντικειμενική αξία. Αυτό που για μένα είναι κάτι απλό και άνευ αξίας, για κάποιον άλλο μπορεί να είναι όλος ο κόσμος του», απαντά η Λιζλ.
Τη ρωτάω να μου πει μερικά αξιοπερίεργα πράγματα που μπορεί να βρει κανείς στην κοινότητα και εκείνη αναφέρει τα χνούδια που βγαίνουν από το στεγνωτήριο. Μου ακούγεται πολύ περίεργο, αλλά η ίδια εξηγεί ότι πολλοί άνθρωποι τα χρησιμοποιούν ως προσάναμμα. Το νερό ενός ενυδρείου έχει επίσης ζήτηση, γιατί είναι πολύ θρεπτικό για τα φυτά. Η ίδια πολύ συχνά πηγαίνει με έναν κουβά να παραλάβει οργανικά απόβλητα για το κοτέτσι της. Με την πρωτοβουλία τους θέλουν να αντιμετωπίσουν και τη σπατάλη φαγητού. Πολύ συχνά, μου λέει η Λιζλ, μια οικογένεια θα αναρτήσει πως της περίσσεψε για παράδειγμα μια πίτσα, αν κάποιος γείτονας τη θέλει. Άλλοι έχουν δωρίσει μέχρι και αυτοκίνητα. Αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποια παράξενη ιστορία και μου διηγείται κάτι που μοιάζει με ανέκδοτο: μια γυναίκα έψαχνε κάποιον στην κοινότητα που να είχε στην κατοχή του ανιχνευτή μετάλλων, για να βρει τη βέρα της που είχε χάσει στον κήπο της χρόνια πριν. Ήξερε περίπου πού την είχε χάσει. Ως εκ θαύματος, βρέθηκε.
Αν όλοι οι άνθρωποι…
Φανταστείτε έναν κόσμο όπου τα υλικά θα ανακυκλώνονταν, θα άλλαζαν χέρια, θα μεταποιούνταν, θα αποκτούσαν δεύτερη και τρίτη ζωή. Πώς θα ήταν η ζωή μας αν όλος ο πλανήτης ήταν μέλος του Buy Nothing Project; «Σκέφτεσαι να φτιάχνεις μόνος σου το απορρυπαντικό σου ή να πλένεις τα ρούχα σου στο χέρι; Όσο περισσότεροι άνθρωποι μελετούν την πιθανότητα να δημιουργήσουν δεσμούς με τους γείτονές τους, τόσο θα συνεχίζεται η συζήτηση για τη βιωσιμότητα. Μιλώντας με όλους τους ανθρώπους του Buy Nothing, μας εξηγούν πως εξοικονομούν χρήματα για να τα χρησιμοποιήσουν σε τοπικές επιχειρήσεις ή στην τέχνη. Δεν διαπραγματευόμαστε αυτή τη στιγμή το να μην ξοδεύεις καθόλου χρήματα, αλλά το να τα επενδύσεις σε σημαντικά πράγματα που θα δώσουν ζωή στην κοινότητα», σχολιάζει.
«Δεν διαπραγματευόμαστε αυτή τη στιγμή το να μην ξοδεύεις καθόλου χρήματα, αλλά το να τα επενδύσεις σε πράγματα που θα δώσουν ζωή στην κοινότητα».
Στην Ελλάδα υπάρχει ένα γκρουπ Buy Nothing, ωστόσο παραμένει ανενεργό και δεν απάντησε στο αίτημά μου για σχολιασμό. Δεν χρειάζεται να χάσουμε την ελπίδα μας, όμως. «Το μόνο που χρειάζεται είναι να βρεθεί ένας άνθρωπος με όρεξη να το απογειώσει. Πέραν των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Αυστραλίας, έχουμε πολύ ενεργές κοινότητες στην Ιταλία και στις σκανδιναβικές χώρες», λέει η Λιζλ και συμπληρώνει: «Ο σύζυγός μου είναι Έλληνας. Αλήθεια πιστεύω ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει σε εσάς, γιατί το νοιάξιμο και η στήριξη των τοπικών κοινοτήτων είναι στο DNA των Ελλήνων. Η ελληνική κουλτούρα είναι γενναιόδωρη. Οι συμπατριώτες σου μοιράζονται ό,τι έχουν παραπανίσιο και πάντοτε φροντίζουν τους γείτονές τους. Μοιάζει τόσο χαραγμένο πάνω τους, που θα μπορούσε πραγματικά να γίνει κάτι πολύ όμορφο και λειτουργικό».
Πώς λειτουργεί το Buy Nothing Project
Στο Buy Nothing Project δραστηριοποιούνται, εκτός από τις ιδρύτριες Λιζλ Κλαρκ και Ρεβέκκα Ροκφέλερ, τέσσερις εθελοντές, οι οποίοι αφιερώνουν δέκα ώρες την εβδομάδα. Στα καθήκοντα όλων των παραπάνω περιλαμβάνονται υποστήριξη στους administrators των γκρουπ Facebook, διαχείριση των fora καθώς και των reports που υποβάλλονται αν κάποιος δεν υπακούει στους κανόνες της πλατφόρμας όταν αναρτά ένα αντικείμενο, απάντηση στα 50-70 μέιλ τη μέρα που λαμβάνουν, συντονισμός με το τμήμα ΙΤ για τα bugs της εφαρμογής. Ταυτόχρονα χρειάζεται χρόνος για την αναζήτηση πόρων, για τη σύνταξη αιτήσεων με σκοπό τις επιχορηγήσεις, για τον συντονισμό των σόσιαλ μίντια και τις αναρτήσεις community building στην εφαρμογή αλλά και στη σελίδα τους στο Facebook.
