Τα νέα έργα επέκτασης και αναμόρφωσης του κτιρίου της πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στην Αθήνα αναμένεται να αρχίσουν το φθινόπωρο. Υπολογίζεται ότι θα έχουν ολοκληρωθεί στις αρχές του 2022, σηματοδοτώντας ένα ακόμα ορόσημο στην ιστορία των αλλαγών αυτού του κτιρίου, που ταυτίζεται όσο λίγα με την αρχιτεκτονική άνοιξη του 1960.
Στις αρχές Οκτωβρίου του 1959, ο αρχιτέκτονας Βάλτερ Γκρόπιους (1883-1969) είχε επισκεφτεί την Αθήνα. Εκείνη τη χρονιά είχε αρχίσει να ανεγείρεται το κτίριο της νέας, τότε, αμερικανικής πρεσβείας στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, ένα κτίριο που πριν ακόμα αποπερατωθεί είχε γίνει landmark. Η περιοχή της πρεσβείας λειτουργούσε κατ’ αντίστιξη και ως συνέχεια της περιοχής Χίλτον, πάνω στον ίδιο αθηναϊκό άξονα. Δύσκολο να απομονώσει κανείς το Χίλτον από την αμερικανική πρεσβεία, αν θελήσει να δει τα δύο κτίρια ως παραδείγματα αρχιτεκτονικού κοσμοπολιτισμού σε μια Αθήνα που άλλαζε ρόλο στον διεθνή χάρτη. Η αμερικανική πρεσβεία αποπερατώθηκε το 1961 και το Χίλτον το 1963, και αυτός ο διάλογος, με ολόλευκο μάρμαρο και εικονοκλαστικές διαθέσεις απέναντι στον ορθόδοξο φονξιοναλισμό, έδωσε στην Αθήνα δύο πηγές υψηλού συμβολισμού.
Στην περίπτωση της αμερικανικής πρεσβείας συνηγορούσαν πολλοί παράγοντες που έκαναν το νέο κτίριο ξεχωριστό. Η υπογραφή του Βάλτερ Γκρόπιους, που ήταν πρωτεργάτης του Μπαουχάους και σύμβολο ο ίδιος της γερμανικής Διασποράς, έδινε βάρος σε ένα κτίριο που, παρά τον όγκο του, παραδινόταν στην Αθήνα πανάλαφρο, σαν περίπτερος ελληνικός ναός. Η έμφαση στην «ελληνικότητα» άρεσε στο ελληνικό κοινό και, έστω και σε σημείο κατάχρησης, το κτίριο της αμερικανικής πρεσβείας, με το παιχνίδι φωτός και σκιάς, πλήρους και κενού, επέτυχε να καθησυχάσει τους «συντηρητικούς» και να ενθουσιάσει τους «νεωτεριστές». Το κτίριο χτίστηκε σε διάστημα δύο και κάτι ετών. Ο Τύπος της εποχής αναφέρει ότι τον Δεκέμβριο του 1959 «ο σκελετός από ωπλισμένο σκυρόδεμα έχει σχεδόν συμπληρωθεί».
Επιπλέον, η ένταξη της νέας πρεσβείας στον βόρειο άξονα της Αθήνας ενίσχυε τη φυγόκεντρο τάση κατά μήκος της Βασιλίσσης Σοφίας, στους Αμπελοκήπους και στην περιοχή του Γηροκομείου. Ηταν ένας νέος αστικός πόλος υψηλής πυκνότητας, που αποκτούσε συνοχή παρά τα μεγάλα χάσματα (στην περιοχή της Ριζαρείου, του νυν Πάρκου Ελευθερίας ή του νυν Μεγάρου Μουσικής). Υπήρχε υπόσχεση για το μέλλον.
Το νέο κτίριο στεφάνωνε έναν τεχνητό λοφίσκο και οι συνειρμοί προς τους ελληνικούς ναούς γίνονταν εντονότεροι. Ελληνική χλωρίδα εφύετο διάσπαρτη πάνω στον χλοοτάπητα, που και αυτός συνηγορούσε υπέρ εκείνης της ευρύχωρης ερμηνείας που ζητούσε η μοντερνιστική γεωμορφολογία. Ο Γκρόπιους συνεργάστηκε στην Αθήνα με τον αρχιτέκτονα Περικλή Σακελλάριο, που και εκείνος την εποχή αυτή υπέγραφε μεγάλα έργα αστικού εκσυγχρονισμού (όπως τις πλαζ στη Γλυφάδα και στη Βουλιαγμένη). Δημιουργείτο το νέο αφήγημα της ριζοσπαστικής εκτίναξης προς το μέλλον.
Η πρεσβεία των ΗΠΑ συμβόλισε εν πολλοίς αυτή την ανάγκη (όπως και πλήθος άλλων έργων, ανάμεσα στα οποία και το νέο αεροδρόμιο στο Ελληνικό). Αλλά το κτίριο της αμερικανικής πρεσβείας ξεχώριζε για τον ανάλαφρο τρόπο που εξυπηρετούσε μια απαιτητική αρχιτεκτονική και μια ορισμένη λειτουργία. Η ανοιχτοσύνη του κτιρίου στο φως και στον αέρα δυστυχώς χάθηκαν με το πέρασμα του χρόνου για λόγους ασφαλείας, όπως χάθηκε και η κεντρική εξωτερική μαρμάρινη κλίμακα. Αλλά, παρά τις μεταμορφώσεις και τις αναγκαίες επεκτάσεις του, το κτίριο της πρεσβείας των ΗΠΑ παραμένει ένα σύμβολο υψηλής αρχιτεκτονικής και ένα ορόσημο για την Αθήνα που έβλεπε το μέλλον. ■