Στις 9 Σεπτεμβρίου του 2010, ο Kλοντ Πικάσο, διαχειριστής της σπουδαίας καλλιτεχνικής κληρονομιάς και πρόεδρος του ιδρύματος Picasso Administration, γίνεται αυτόπτης μάρτυρας μιας σημαντικής αποκάλυψης μέσα στο ίδιο του το γραφείο, στο κέντρο του Παρισιού. Ο ισχυρός απόγονος του δημιουργού της «Guernica» δε συνηθίζει να κλείνει προσωπικά ραντεβού σε όποιον ζητά πιστοποιητικά γνησιότητας ή άδειες αναπαραγωγής της διάσημης υπογραφής – οι αιτήσεις φτάνουν τις 1.000 ετησίως, μόνο στη Γαλλία. Οταν όμως δεκάδες επιστολές με φωτογραφίες ανέκδοτων έργων του πατέρα του καταφτάνουν στο γραφείο του, τότε δεν υπάρχει περιθώριο αναβολής. Το ραντεβού κλείνεται αμέσως. Η περιέργεια για τη μυστηριώδη ταυτότητα των ιδιωτών -που φαίνεται να έχουν στα χέρια τους μια σημαντική συλλογή- είναι μεγάλη, όπως και η έκπληξη όλων μπροστά στη θέα ενός ηλικιωμένου ζευγαριού από τη νότια Γαλλία που καταφτάνει στα γραφεία του ιδρύματος σέρνοντας ένα βαλιτσάκι με ρόδες…
«Δώρο» 80 εκατομμυρίων ευρώ για ηλεκτρολογικές εργασίες…
Ο 68χρονος κληρονόμος προσπαθεί να διατηρήσει την ψυχραιμία του όταν αυτό το βαλιτσάκι ανοίγει, αποκαλύπτοντας έναν απρόσμενο θησαυρό… Διακόσια εβδομήντα ένα (!) άγνωστα αριστουργήματα του Πάμπλο Πικάσο κατακλύζουν το γραφείο του: 30 λιθογραφίες, ελαιογραφίες, ακουαρέλες από τη Μπλε Περίοδο, σκίτσα, γκουάς σε χαρτί, πορτρέτα της πρώτης συζύγου του, Ολγας Κόκλοβα, αλλά και της ερωμένης και μούσας του, Φερνάντε, δύο μικροσκοπικά καρνέ με 91 σχέδια, καθώς και 9 σπάνια κυβιστικά κολάζ από την εποχή της συνεργασίας του Πικάσο με τον Μπρακ… Μπροστά στα έκπληκτα μάτια του Κλοντ και των συνεργατών του, ο θρύλος ενός από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα «ξαναζωντάνευε», 37 χρόνια μετά το θάνατό του…
Η ανησυχία όλων εντείνεται όταν ο Λε Γκενέκ εξηγεί την ιδιότητά του. Ως συνταξιούχος ηλεκτρολόγος, λέει πως εργάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 στην έπαυλη Πικάσο στο Μουζέν -λίγα χιλιόμετρα από τις Κάννες- και πως όλα αυτά τα έργα ήταν δώρο από τον ζωγράφο και τη Ζακλίν Ροκ (τη δεύτερη σύζυγό του). Μετά την αποχώρηση του ζεύγους, στο ίδρυμα Picasso σημαίνει συναγερμός. Μάταια οι συνεργάτες του Κλοντ ψάχνουν να βρουν κάποιο από τα έργα καταγεγραμμένο στους 33 τόμους του καταλόγου απογραφής της διάσημης κληρονομιάς. Οι εμπειρογνώμονες καταλήγουν στο συμπέρασμα πως επρόκειτο για γνήσια έργα της περιόδου 1900 έως 1932, αξίας άνω των 80 εκατ. ευρώ και πως ούτε ο καλύτερος παραχαράκτης δε θα μπορούσε να αντιγράψει μια τέτοια πληθώρα διαφορετικών στιλ.
Η πρώτη κίνηση είναι προφανής. Ο Κλοντ και πέντε ακόμα απόγονοι του θρυλικού δημιουργού, οι κόρες του, Παλόμα και Μάγια, τα εγγόνια του, Μαρίνα και Μπερνάρ, και η θετή κόρη του, Κατρίν (κόρη της Ζακλίν), καταθέτουν μήνυση κατά του ζεύγους Λε Γκενέκ για αποδοχή προϊόντων εγκλήματος προερχομένων από κλοπή, στις 23 Σεπτεμβρίου 2010. Το ζευγάρι συλλαμβάνεται στο σπίτι του στο Mouans-Sartoux στην Κυανή Ακτή και κρατείται προσωρινά, ενώ τα έργα κατάσχονται από την ειδική υπηρεσία των γαλλικών αρχών.
Πικάσο στο γκαράζ, για 38 χρόνια…
«Ο Κλοντ Πικάσο ήταν εμβρόντητος», θα μου πει ο δικηγόρος του, Jean-Jacques Neuer, στην τηλεφωνική μας επικοινωνία. «Η πρώτη σκέψη του ήταν πως ο πατέρας του δε θα αποχωριζόταν ποτέ τόσα έργα μονομιάς. Ο ισχυρισμός του δώρου, που επικαλούνται οι Λε Γκενέκ, καταρρίπτεται από το γεγονός πως τα έργα είναι ανυπόγραφα. Ο Πικάσο δεν άφηνε τίποτα να βγει από το εργαστήριό του χωρίς υπογραφή. Aκόμα και όταν χάριζε κάτι, είχε πάντα ημερομηνία, υπογραφή και αφιέρωση. Το μόνο που είχε με αφιέρωση o εν λόγω ηλεκτρολόγος ήταν ένα φυλλάδιο μιας έκθεσης, το 1971, γεγονός που αποδείκνυε το βαθμό της οικειότητας ανάμεσά τους», εξηγεί ο δικηγόρος. Η Evelyne Rees, μία εκ των τριών δικηγόρων του ζεύγους Λε Γκενέκ, επικαλέστηκε με τη σειρά της τη γενναιοδωρία του ζωγράφου. «Αν και γνωρίζουμε πολλούς αποδέκτες της γενναιοδωρίας του, καταφέραμε να φέρουμε στο δικαστήριο μόνο έναν μάρτυρα, την κόρη του οδοντιάτρου του Πικάσο, καθώς οι άλλοι δε δέχτηκαν να μιλήσουν από φόβο μην έχουν την τύχη των Λε Γκενέκ».
Ενώπιον του ανακριτή, οι Λε Γκενέκ θα πέσουν σε αντιφάσεις. Οι καταθέσεις τους, όμως, θα ταυτιστούν σε ένα σημείο: και οι δυο τους, θεωρώντας ότι όλα αυτά τα «χαρτιά», όπως χαρακτηριστικά ανέφεραν, δεν άξιζαν και πολλά, τα «ξέχασαν» στο γκαράζ τους για 38 ολόκληρα χρόνια… Στο εύλογο ερώτημα πώς άφησαν να περάσουν σχεδόν 40 χρόνια πριν χτυπήσουν την πόρτα του ιδρύματος, κάθε πλευρά έδωσε τη δική της εκδοχή. «Λόγω των προβλημάτων υγείας του Λε Γκενέκ, θέλησαν να τακτοποιήσουν κάθε περιουσιακή εκκρεμότητα, καθώς έχουν δύο γιους». Για την άλλη πλευρά, όμως, το θέμα ήταν καθαρά νομικό. «Το ζεύγος Λε Γκενέκ θεώρησε απλώς πως υπήρχε παραγραφή του αδικήματος της κλοπής».
Η κρυφή συγγενική σχέση με τον σοφέρ του Πικάσο
Η έρευνα, όμως, θα φέρει στο φως ένα ακόμα καλά κρυμμένο μυστικό. Το όνομα του σοφέρ του Πικάσο, Μορίς Μπρεσνί, γνωστού με το παρατσούκλι Nounours (αρκουδάκι), θα δώσει άλλη τροπή στην υπόθεση. Ο Μπρεσνί ήταν και ο συνδετικός κρίκος των Λε Γκενέκ με τους Πικάσο. Μετά το θάνατο του Πάμπλο, ο «έμπιστος» οδηγός πούλησε δεκάδες έργα-«δώρα» από το αφεντικό, από τα οποία μόνο 7 είχαν προσωπική αφιέρωση. Κάποιοι πίνακες μάλιστα δημοπρατήθηκαν από τον οίκο Christie’s τη δεκαετία του 1990. «Ολοι είχαν αφιέρωση. Σε κάποιους μάλιστα ο ζωγράφος είχε σχεδιάσει ένα μικρό αρκουδάκι», δήλωνε τότε ο διοργανωτής της δημοπρασίας. Ο Μπρεσνί, όμως, ουδέποτε κατηγορήθηκε για κλοπή, αφού απεβίωσε το 1991. Το Δεκέμβριο του 2010, δύο ακόμα ανυπόγραφα έργα του Πικάσο πάνω σε κεραμικά βρέθηκαν μεταξύ των 143 έργων μιας συλλογής με τον τίτλο «Madame B» (το αρχικό του ονόματος της χήρας του σοφέρ, Ζακλίν Μπρεσνί), που προορίζονταν να δημοπρατηθούν από τον οίκο Drouot στο Παρίσι. Τα έργα, όμως, κατασχέθηκαν ως προϊόντα κλοπής και η δημοπρασία ακυρώθηκε.
Αλλά τι σχέση είχε με όλα αυτά ο πιο διάσημος… ηλεκτρολόγος της Γαλλίας; Καθαρά συγγενική… καθώς η Ζακλίν Μπρεσνί, το γένος Λε Γκενέκ, ήταν πρώτη εξαδέρφη του. «Μια συγγένεια που προσπάθησε επιμελώς να κρύψει από το δικαστήριο», βεβαιώνει ο μετρ Neuer. «Η χήρα του σοφέρ πέθανε το 2009, χωρίς απογόνους, συνεπώς ο Πιέρ Λε Γκενέκ θα μπορούσε να βρίσκεται μεταξύ των κληρονόμων της. Το ίδρυμα Πικάσο θεωρεί πλέον δεδομένο πως πολλά από τα έργα που βρέθηκαν στα χέρια των Λε Γκενέκ προέρχονται από τις κλοπές που διέπραξε ο Μπρεσνί».
Ο ηλεκτρολόγος «πιόνι» στα χέρια εμπόρων έργων τέχνης
Η μεγάλη ανατροπή στην υπόθεση γίνεται, όμως, όταν ο δικηγόρος των Πικάσο υποστηρίζει πως «ο πραγματικός αντίπαλος της κληρονομιάς Πικάσο είναι καλά κρυμμένες δυνάμεις της αγοράς έργων τέχνης. Ο ηλεκτρολόγος δεν είναι παρά ένα “πιόνι” που χειραγωγείται από αδίστακτους εμπόρους τέχνης, οι οποίοι προσπαθούν να πουλήσουν κλεμμένα έργα. Το γεγονός πως τα έργα βρέθηκαν σε εξαιρετική κατάσταση, προστατευμένα ευλαβικά με ειδικά μεταξωτά καλύμματα -για να μην αλλοιωθούν τα χρώματα-, καθώς και η καταρτισμένη λίστα που τα συνόδευε -με λεπτομέρειες που μόνο ένας ειδικός τέχνης θα μπορούσε να γνωρίζει-, μας οδήγησαν στο συμπέρασμα πως δε βρίσκονταν ξεχασμένα σε κάποιο γκαράζ επί 38 συναπτά έτη…» βεβαιώνει ο Γάλλος δικηγόρος. «Ο Λε Γκενέκ προσπάθησε να μας πείσει πως κατάφερε να συντάξει μόνος του μια τόσο εμπεριστατωμένη λίστα με τη βοήθεια σχετικών βιβλίων! Το επιχείρημά του, όμως, κατέρρευσε τη στιγμή που τον ρώτησα ποιο είναι το πιο γνωστό έργο του Πικάσο στο MoMA (η διεθνής συντομογραφία του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης). Εκείνος σάστισε, λέγοντάς μου: “Τι είναι αυτό”»;
Δύο χρόνια με αναστολή…
Η πολύκροτη δίκη διήρκεσε τρεις ολόκληρες ημέρες. Ο εισαγγελέας πρότεινε την ενοχή των δύο συνταξιούχων, υποστηρίζοντας πως «η ποσότητα των έργων είναι ασυμβίβαστη με κάθε έννοια του δώρου και συνεπώς δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για την ενοχή τους». Το ποινικό δικαστήριο της Γκρας επέβαλε τελικά στο ζεύγος Λε Γκενέκ ποινή φυλάκισης δύο ετών με αναστολή, καθώς και την άμεση επιστροφή της πολύτιμης συλλογής στους κληρονόμους του Πικάσο. Παρά τη δικαίωση της οικογένειας Πικάσο, τα έργα συνεχίζουν να φυλάσσονται σε θυρίδα της Τράπεζας της Γαλλίας, καθώς οι δικηγόροι της υπεράσπισης άσκησαν έφεση, παρατείνοντας έτσι την αγωνία των κληρονόμων του θρυλικού ζωγράφου, που έχουν ήδη αρχίσει τα μεγαλεπήβολα σχέδια για το θησαυρό που ήρθε τόσο αναπάντεχα στο φως. Πώς τελικά βρέθηκαν όλα αυτά τα αριστουργήματα στην κατοχή των Λε Γκενέκ και γιατί κράτησαν το «δώρο» τους τόσα χρόνια επτασφράγιστο μυστικό είναι ερωτήματα που παραμένουν αναπάντητα. Και αν είναι όντως αθώοι, γιατί δεν κρέμασαν ούτε ένα σκίτσο του Πικάσο στο σπίτι τους; Ισως γιατί, όπως ισχυρίστηκαν, νόμιζαν πως δεν είχε καμία αξία… ≠