Για πολλούς, οι Κυριακές έχουν να κάνουν με την αποσύνδεση. Μια μεγάλη βόλτα, ένα μεγάλο μεσημεριανό γεύμα ή ένας μεγάλος αγώνας – πράγματα που απαιτούν ελάχιστη εγκεφαλική δύναμη και καθόλου εργασία. Οι δικές μου Κυριακές είναι συνήθως αφιερωμένες στο διάβασμα ενός βιβλίου. Με χάρτινες σελίδες και τυπωμένες λέξεις που δεν τρεμοπαίζουν σε κάποια οθόνη. Και με το κινητό σε σίγαση.
Λέω συνήθως, γιατί στην εποχή των δεκάδων εφαρμογών και της «ψηφιακής διασκέδασης» χρειάζεται συνειδητή προσπάθεια ώστε να δοθεί προτεραιότητα στη μάθηση. Είναι ένα άλμπουμ μουσικής λιγότερο, που δεν θα προλάβω να ακούσω στον ελεύθερο χρόνο μου ή ίσως μια τηλεοπτική σειρά λιγότερη, την οποία μπορεί οι φίλοι μου να έχουν δει, αλλά εγώ όχι ακόμη. Όσες κι αν είναι οι πληροφορίες που μπορεί να χαθούν σε μια μέρα χωρίς υπολογιστή, με ένα βιβλίο στο χέρι και μια καλή ιστορία στις σελίδες του, αξίζει να θυμόμαστε ότι ο εγκέφαλος θα λειτουργεί, σχεδόν τέλεια, όλη την υπόλοιπη εβδομάδα.
Ο μεγάλος κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε καθώς διαμορφώνουμε όλο και μια στενότερη σχέση με τους υπολογιστές και τα έξυπνα κινητά μας –καθώς δηλαδή μαθαίνουμε να βιώνουμε τη ζωή μας μέσα από εξαϋλωμένα σύμβολα που χορεύουν τρεμουλιαστά τις οθόνες μας– είναι ότι σε λίγο θα αρχίσουμε να χάνουμε την ανθρωπιά μας, να θυσιάζουμε τις ιδιότητες που μας διαχωρίζουν από τις μηχανές.
Ίσως γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε περισσότερο ειλικρινείς απέναντι στην πραγματικότητα που λέει ότι τα πράγματα τα οποία σήμερα προσελκύουν την προσοχή μας έχουν αλλάξει εντελώς την εμπειρία της ανάγνωσης στην ψηφιακή εποχή. Χιλιάδες περισπασμοί, χιλιάδες ειδοποιήσεις, χιλιάδες μηνύματα από όλες τις μεριές. Εν μέσω σοβαρών αλλαγών στις εκδόσεις των βιβλίων –όχι, ποτέ δεν μου άρεσαν τα audiobooks– η αναγνωστική μας συνήθεια έχει υποστεί τόσο μεγάλη βλάβη, όπως άλλωστε και ο αγνός κώδικας της παραδοσιακής τυπογραφίας.
Όσο κι αν αγαπώ την τεχνολογία, το πνεύμα αντιλογίας μέσα μου επιμένει ότι όλο αυτό οδηγεί σε ρηχά νερά. Όσο λιγότερο «ανθρώπινοι» γινόμαστε ως αναγνώστες, τόσο περισσότερο λυγίζουμε στο άψυχο μιας νέας μοναξιάς. Κάπως έτσι, λοιπόν, κάθε Κυριακή μου γίνεται μια άλλου είδους άυλη πλατφόρμα, χωρίς Wi-Fi και με κλειστά όλα τα ψηφιακά παράθυρα. Για μένα, η ανάγνωση ενός μεγάλου κειμένου, όπως ένα μυθιστόρημα ή μια συλλογή ποιημάτων, απαιτεί έντονη εστίαση. Αυτή η εστίαση είναι που ονομάζω βάθος και είναι απαραίτητη για να βρω το ανθρώπινο στοιχείο. Ξέρω ότι πρέπει να αφιερώσω την εγκεφαλική μου δύναμη στην εμπειρία της ανάγνωσης, αλλιώς θα χάσω μια πτυχή της αναγνωστικής εμπειρίας την οποία δεν θα ήθελα ποτέ να ξεχάσω πώς λειτουργεί.
Δυστυχώς, η αλήθεια είναι ότι στις μέρες μας χρειάζεται συνειδητή προσπάθεια για να δοθεί προτεραιότητα στην ανάγνωση ή στη μάθηση. Και η ψηφιακή εποχή έχει κάνει τη μετάβαση από το «παθητικό» σε «ενεργό» σχετικά δύσκολη. Αλλά ένας μικρός κανόνας, όπως αυτός που εγώ ονομάζω «η πειθαρχία της Κυριακής», είναι σχεδόν βέβαιο ότι μπορεί να ανταμείψει με λύσεις και μια καλύτερη νοοτροπία για όλη την επερχόμενη εβδομάδα. Η φαντασία και η περιέργεια θα ανταμειφθούν κι αυτές, με ιστορίες που μπορούν να συγκινήσουν βαθύτερα έναν ενεργό αναγνώστη. Γι’ αυτό, όταν βάζετε προτεραιότητες σε αυτή την ημέρα ανάπαυσης, φροντίστε να επιλέγετε ενεργά. ■
* Ο Γιάννης Παπαϊωάννου είναι μουσικός και δημοσιογράφος.