Το 75% των Φινλανδών ηλικίας 20-24 ετών έχουν ολοκληρώσει τις σπουδές που τους δίνουν τη δυνατότητα να εγγραφούν σε κάποιο από τα 14 πανεπιστήμια ή τα 25 τεχνολογικά ιδρύματα της χώρας και περίπου το 41% των εργαζομένων διαθέτουν ανώτερη εκπαίδευση.
Η παιδεία βρίσκεται στο επίκεντρο της εθνικής πολιτικής της Φινλανδίας, ενώ τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται σε ένα εξαγώγιμο προϊόν κύρους – υπάρχουν φινλανδικές εταιρείες, και ιδίως start ups, που «εξάγουν» μοντέλα εκπαίδευσης ή σχολικού περιβάλλοντος βασισμένα στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Είναι η κινητήριος δύναμη πίσω από την εξέλιξη της Φινλανδίας σε χώρα-πρότυπο, με εξαιρετικές επιδόσεις στους τομείς της τεχνολογίας και της επιστήμης.
Στο κέντρο του φινλανδικού εκπαιδευτικού συστήματος βρίσκονται οι μαθητές – όλων των ηλικιών. Σε όλους δίνονται οι ίδιες ευκαιρίες, ανεξάρτητα από το κοινωνικό και το οικονομικό τους υπόβαθρο, ενώ το ωρολόγιο πρόγραμμα παρέχει ατομική υποστήριξη και καθοδήγηση σε κάθε μαθητή ανάλογα με την προσωπικότητά του. Ο ανταγωνισμός, η σύγκριση, η βαθμοθηρία δεν έχουν θέση στα θρανία της Φινλανδίας, όπου η διδασκαλία αποδίδει τα μέγιστα μέσα από την ενθάρρυνση και την επιβράβευση των μαθητών. Ο στόχος της είναι η δημιουργία αισθήματος ασφάλειας και η ανάπτυξη των ψυχοκοινωνικών και συναισθηματικών τους δεξιοτήτων, ενώ τα παιδιά ενθαρρύνονται να σκέφτονται ανεξάρτητα και να δρουν δημιουργικά.
Η βασική εκπαίδευση ξεκινά στα 7, καθώς είναι εθνική πεποίθηση ότι τα παιδιά χρειάζονται χρόνο και χώρο για να μεγαλώσουν και να αναπτυχθούν, και διαρκεί εννέα χρόνια. Είναι υποχρεωτική για όλα τα παιδιά και δωρεάν – χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από την πολιτεία και όλα τα υλικά και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία διατίθενται χωρίς κόστος για τις οικογένειες. Ο Εθνικός Φινλανδικός Οργανισμός Παιδείας, όργανο του υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, καταρτίζει το εθνικό πρόγραμμα σπουδών, που καθορίζει τους στόχους αλλά και τις ώρες διδασκαλίας των μαθημάτων σε κάθε έτος σπουδών. Την κύρια ευθύνη για την οργάνωση της παροχής εκπαίδευσης έχουν όμως οι δήμοι –γι’ αυτό και τα σχολεία βρίσκονται εκεί όπου υπάρχουν πληθυσμοί με παιδιά–, οι οποίοι φτιάχνουν το πρόγραμμα σπουδών των σχολείων που έχουν στη δικαιοδοσία τους. Οι σχολικές μονάδες μπορεί είτε να φιλοξενούν σε ένα κτίριο και τις 9 τάξεις είτε οι τάξεις 1-6 και 7-9 να είναι χωρισμένες σε διαφορετικά σχολεία. Το κόστος της εκπαίδευσης αναλαμβάνουν οι δήμοι, υπάρχει ειδικό κονδύλι για την παιδεία στον προϋπολογισμό τους – το κράτος τούς επιστρέφει περίπου ένα 25% των χρημάτων αυτών– και μοιράζουν τα χρήματα αυτά στα σχολεία ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τον αριθμό των μαθητών, την περιοχή όπου βρίσκονται, αν υπάρχουν παιδιά με μαθησιακές ή άλλες δυσκολίες κ.λπ. Κάθε μαθητής κοστίζει κάθε σχολικό έτος στο κράτος περίπου 8.000 ευρώ.
Σε ό,τι αφορά το πρόγραμμα σπουδών, κάθε σχολείο, αφού λάβει υπόψη του το εθνικό πρόγραμμα σπουδών και αυτό που έχει καταρτίσει ο δήμος στον οποίο υπάγεται, διαμορφώνει το τελικό πλάνο με βάση την ανθρωπογεωγραφία του σχολείου, τις ανάγκες κ.λπ. Επίσης, το σχολικό συγκρότημα είναι υπεύθυνο και για τις προσλήψεις του διδακτικού προσωπικού. Οι δάσκαλοι στη Φινλανδία απολαμβάνουν μεγάλου σεβασμού, ενώ έχουν κάνει όλοι εξαιρετικές σπουδές στο αντικείμενό τους. Διαθέτουν δε μεγάλη παιδαγωγική ελευθερία και μπορούν να συνδιαμορφώνουν με τη διεύθυνση του σχολείου και τους μαθητές το ωρολόγιο πρόγραμμα ή τον τρόπο, τον χώρο, το αντικείμενο διδασκαλίας.
Το πιο πρόσφατο εθνικό πρόγραμμα σπουδών σηματοδοτεί μια σημαντική στροφή στις κατευθύνσεις της εκπαίδευσης, με έμφαση στην αλλαγή του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Παράλληλα με την παραδοσιακή σχολική αίθουσα, η διδασκαλία και η μελέτη λαμβάνουν χώρα ολοένα και συχνότερα έξω, στη γειτονιά, σε μουσεία, σε εταιρείες, αλλά και σε εικονικά περιβάλλοντα, όπως πλατφόρμες και παιχνίδια. Το νέο μότο της φινλανδικής εκπαίδευσης είναι «ο κόσμος είναι η σχολική μου αίθουσα». ■