Η «Καθημερινή» της Κυριακής, που κυκλοφορεί στις 15 Μαΐου, φιλοξενεί τον πέμπτο από τους δώδεκα τόμους με μαρτυρίες από τον ξεριζωμό του μικρασιατικού Ελληνισμού.
Καρπός μιας ερευνητικής εποποιίας στην οποία αποδύθηκετο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών από τη δεκαετία του 1930 έως τη δεκαετία του 1970, Η Έξοδος περισυλλέγει την προφορική ιστορία του προσφυγικού πληθυσμού που συνέρρευσε στην Ελλάδα μετά την καταστροφή του 1922 και την ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών.
Στον πέμπτο τόμο της Εξόδου περιλαμβάνονται μαρτυρίες που αφορούν επαρχίες του Μεσόγειου Πόντου. Με αυτές και τα σχόλια που τις συνοδεύουν χαρτογραφούνται ηδιασπορά του ποντιακού ελληνισμού στο εσωτερικό και τους ορεινούς όγκους της βόρειας Μικράς Ασίας, καθώς και οι πολύμορφες συναντήσεις του με τα άλλα εθνολογικά και γλωσσικά στοιχεία που απάρτιζαν τον πληθυσμό της περιοχής πριν από τις εθνοτικές εκκαθαρίσεις οι οποίες εξαφάνισαν αυτόν τον εθνολογικό πλουραλισμό.
«Τον Ιούνιο του 1921», αναφέρει μια μαρτυρία από το ορεινό Γαρλίκ, «ήρθανε Τούρκοι και καίγανε τα χωριά στην περιφέρειά μας. Να παραδοθείτε, είπανε, και όλοι, μόλις το μάθαμε, τα παρατήσαμε όλα και φύγαμε. Μέσα σε μια μέρα δεκατρία χωριά μαζί βγήκαμε στο βουνό για να σωθούμε. Ελάχιστοι μείνανε σε κάθε χωριό. Όσοι ήτανε πολύ γέροι και δεν μπορούσανε να μετακινηθούνε και κάτι ανόητοι που δεν θέλανε να εγκαταλείψουνε την περιουσία τους. Οι Τούρκοι τους πιάσανε όλους και τους στείλανε εξορία και τα χωριά τους τα κάψανε. Απ’ αυτούς κανένας δεν γύρισε πίσω. Εμείς βγήκαμε στα δάση και στα βουνά, στο ΤαφσάνΝταγ πήγαμε. Κάναμε πρόχειρα καλύβια για να φυλάξουμε τα γυναικόπαιδα. Εμείς οι άντρες δίναμε μάχες με τον τούρκικο στρατό, κάναμε κι επιδρομές σε τούρκικα χωριά και παίρναμε τρόφιμα.
»Τον Μάρτιο του 1923 ήρθε επιτροπή στη Σαμψούντα και είπανε έγινε Ανταλλαγή, να κατεβούνε όλοι στο λιμάνι, να πάρουνε άδεια, να φύγουνε για την Ελλάδα. Όσοι δεν ήτανε καπετανέοι, κατεβήκανε και φύγανε. Εμείς που είχαμε τα όπλα και μας ξέρανε, φοβηθήκαμε να παρουσιαστούμε. Μείναμε άλλον ένα χρόνο στο βουνό. Δύο δικά μου παιδιά γεννήθηκαν στο βουνό. Ύστερα κατεβήκαμε στην παραλία μεταξύ Πάφρας και Σαμψούντας, νοικιάσαμε ένα μοτόρι τούρκικο και μας πήγε στη Ρωσία. Μας έβγαλε στην Κάκρα. Μείναμε οκτώ μήνες, πήγαμε ύστερα στο Μπατούμ κι από κει ήρθαμε με το πλοίο κατευθείαν στον Πειραιά».
Και μια άλλη μαρτυρία από το Εντίκπουναρ: «Η χρονιά ήτανε 1920, τότες έφτασε ο ΤοπάλΟσμάν από την Κερασούντα κι έπιανε όλους τους χριστιανούς και τους έσφαζε κι έκαιγε τα χωριά τα χριστιανικά. Μέσα στο Έρμπαα έπιασε όλους τους άντρες, τους φυλάκισε και τους σκότωσε με πολύ άγριο τρόπο. Οι γυναίκες απ’ έξω ακούγανε τις φωνές τους από τα μαρτύρια. Βγήκαμε στα βουνά να βρούμε σωτηρία. Στο τέλος του 1921 βγήκε μια διάδοση από τους Τούρκους να κατεβούμε στις πολιτείες και στα χωριά και δεν έχουμε κανένα φόβο. Η ζωή στα βουνά ήταν πολύ δύσκολη. Στις σπηλιές μέσα ζούσαμε, τρόφιμα δεν υπήρχανε, κυνηγούσανε οι Τούρκοι. Γέροι, παιδιά, γυναίκες, πεθαίνανε. Καμιά δεκαριά οικογένειες πιστέψαμε στα τούρκικα λόγια και κατεβήκαμε στο Έρμπαα. Δεκέμβριο του 1921 κατεβήκαμε, Ιανουάριο του 1922 μας πιάσανε και μας στείλανε εξορία. Εκεί μείναμε δέκα μήνες πάνω κάτω. Ήμαστε ελεύθεροι να δουλέψουμε. Αυτοί δεν μας δίνανε τίποτα. Όσοι δουλεύανε βγάζανε το ψωμί τους, οι άλλοι αν είχανε τίποτα κρυμμένα χρήματα, τα ξοδεύανε λίγα-λίγα. Δωμάτια νοικιάζαμε, δεν μας βάλανε πουθενά να καθίσουμε.
»Τον Νοέμβριο του 1922 μας κάλεσε ο τσαούσης, ο Τούρκος, και μας είπε ότι βγήκε γενική διαταγή να φύγουμε όλοι, να πάμε σε λιμάνια, να μπαρκάρουμε σε πλοίο, να πάμε στην Ελλάδα. Απ’ τον ίδιο δρόμο γυρίσαμε πάλι, με τα πόδια, με κάρα, όσοι είχανε παγκανότες και μπορούσανε να νοικιάσουνε. Στον Έρμπαα κανονίσαμε τα χαρτιά μας, πήραμε “βασικά” και πήγαμε Σαμψούντα. Μερικοί πήγανε Εντίκπουναρ να το δούνε. Τίποτα δε βρήκανε, μόνο πέτρες ήτανε. Από τη Σαμψούντα μπήκαμε σε αμερικάνικο πλοίο και ήρθαμε στην Ελλάδα».
Μια πολύτομη έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών από τη Βιβλιοθήκη Μνήμης της «Καθημερινής».
Αναζητήστε τον πέμπτο τόμο την Κυριακή 15 Μαΐου με την «Καθημερινή».