Γεννήθηκα το 1948 στην Κωνσταντινούπολη στην περιοχή του Μπαλατά πλησίον του Φαναρίου δίπλα στον Κεράτιο Κόλπο. Το έτος 1950 μετακομίσαμε στα Ταταύλα , αλλά εγώ συνέχιζα πολύ συχνά να μένω στην γιαγιά μου όπου ζούσα πολύ έντονα τα ήθη και έθιμα των μεγάλων γιορτών και μάλιστα όταν φοιτούσα στο γυμνάσιο της Μεγάλης του Γένους Σχολής έμενα εκεί συνεχώς για να πηγαίνω οδικώς στη Σχολή.
Εκείνες τις εποχές οι ομογενείς (Ρωμιοί όπως μας αποκαλούσαν) λόγω των πολιτικών καταστάσεων τηρούσαμε τα έθιμά μας και γιορτάζαμε στις κοινότητες (εκκλησίες) και στα σπίτια μας. Για το Πάσχα ο εορτασμός ξεκινούσε από την Κυριακή των Βαΐων, που οπωσδήποτε πηγαίναμε στην εκκλησία για να πάρουμε κλάδους βαΐων και να τους πάμε στο σπίτι για να τους αλλάξουμε στο εικονοστάσι με αυτούς της προηγούμενης χρονιάς. Εκείνους η γιαγιά μου ή τους έκαιγε ή μου τους έδινε να τους πετάξω στην θάλασσα. Το έθιμο στο μεσημβρινό φαγητό ήταν να γευματίζουμε με ψάρι και μάλιστα όλοι προτιμούσαν το καλκάνι, ένα εξαιρετικά νόστιμο ψάρι που το ψάρευαν κυρίως στην Μαύρη Θάλασσα – σήμερα στην εποχή μας είναι πανάκριβο και δυσεύρετο . Το απόγευμα πηγαίναμε και πάλι στην εκκλησία για την ακολουθία του Νυμφίου. Τη Μ. Τετάρτη οπωσδήποτε πηγαίναμε στην εκκλησία για το ευχέλαιο και ξεκινούσαν οι ετοιμασίες για το βάψιμο των πασχαλινών αυγών τη Μ. Πέμπτη. Όλα ήταν έτοιμα και ξεκινούσε η ιεροτελεστία της βαφής. Τα αυγά βάφονταν σε διάφορα χρώματα αλλά το πρωτείο το κατείχε το κόκκινο χρώμα. Στις κοινότητες επίσης έβαφαν αυγά τα οποία τα μοίραζαν το Πάσχα μετά την πασχαλινή θεία λειτουργία. Το πρωί οι μαθητές κυρίως μεταλάμβαναν των αχράντων μυστηρίων και στο σπίτι το κυρίαρχο φαγητό ήταν η φακή.
Στη συνοικία του Μπαλατά δίπλα στο Φανάρι ζούσαν ως επί το πλείστον Εβραίοι, Ρωμιοί και Αρμένιοι. Σήμερα ανήκει στις ιστορικές γειτονιές της Κωνσταντινούπολης που ανακηρύχθηκαν ως μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco. Φωτογραφία: Χριστίνα Γεωργιάδου
Τη Μ. Τετάρτη στο σπίτι έβγαινε η ξύλινη ορθογώνια σκάφη που απολύμαιναν με θειάφι και τη Μ. Πέμπτη ετοιμάζονταν τα υλικά για τα πασχαλινά τσουρέκια. Όντας μικρό παιδί η χαρά μου ήταν να μπαίνω στη σκάφη και να ζυμώνω τη ζύμη με τα πόδια, αφού πρώτα μου τα έπλεναν. Μετά άφηναν τη ζύμη λίγο να συνέλθει και έφτιαχναν τα πασχαλινά τσουρέκια – περιττό να σας πω νοστιμότατα! Ερχόταν από τον φούρνο της γειτονιάς υπάλληλος και τα μετέφερε, εντός μαύρου δίσκου στον φούρνο. Όλη η περιοχή μοσχομύριζε μαστίχα χιώτικη, την οποία έβαζαν στη ζύμη. Το πρώτο ψημένο τσουρέκι τιμής ένεκεν και για ευνόητους λόγους προσφερόταν στον «μουχτάρη» (κοινοτάρχη) της περιοχής μαζί με μερικά αυγά πασχαλινά.
Τη Μ. Παρασκευή πήγαιναν στα νεκροταφεία και η περιφορά του Επιταφίου γινόταν εντός των νεκροταφείων. Το Μ. Σάββατο, ως γνωστό, είχαμε τις δάφνες και το έθιμο έλεγε ότι το φύλο δάφνης που θα κρύψουμε εντός του πορτοφολιού μας πρέπει να το πιάσουμε ενώ είναι στον αέρα.
Φυσικά, σε αυτές τις διοργανώσεις τον πρώτο λόγο είχαν οι κοινότητες (οι ενορίες με τους συλλόγους και τα ιδρύματά τους). Είθισται εδώ στην Πόλη μετά από κάθε ακολουθία να συγκεντρώνονται οι ενορίτες στην κοινοτική αίθουσα και να υπάρχει κέρασμα κατάλληλο με την περίσταση, νηστίσιμο ή όχι. Το Πάσχα η λειτουργία της Αναστάσεως για πολλά δύσκολα έτη τελούνταν εντός του νάρθηκα, μετά όμως από το 2000 και πάλι ξεκίνησαν οι ακολουθίες της Ανάστασης να γίνονται εντός του αυλογύρου των Ι. Ναών υπαίθρια, το μεσονύκτιο.
Το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα στηνόταν το πασχαλινό τραπέζι, για το οποίο προετοιμάζονταν εγκαίρως οι νοικοκυρές. Εδώ στην Κωνσταντινούπολη οβελίας δεν συνηθιζόταν εκτός ορισμένων μεμονωμένων περιστάσεων. Το αρνάκι το έστελναν με το ταψί στον φούρνο της γειτονιάς, για ψήσιμο, αργότερα με την πρόοδο της τεχνολογίας το έψηναν και στον φούρνο του σπιτιού.
Στην Κωνσταντινούπολη τόπος συγκέντρωσης των ομογενών ήταν οι εκκλησίες και οι κοινότητες φυσικά. Εχουμε 65 κοινότητες εκ των οποίων σήμερα οι περισσότερες δεν έχουν ενορίτες. Τα παλαιά χρόνια το πασχαλινό τραπέζι στηνόταν πρώτα στην κοινοτική αίθουσα και όλοι οι εκκλησιαζόμενοι δείπνιζαν ή γευμάτιζαν όλοι μαζί και τσούγκριζαν το πασχαλινό αυγό τους. Στις ημέρες μας, ορισμένες κεντρικές κοινότητες συνεχίζουν το έθιμο. Κάθε κοινότητα είχε δημοτικό σχολείο, συσσίτιο όπου γευμάτιζαν οι άποροι μαθητές ενώ στις μέρες μας γευματίζουν όλοι. Οι γονείς αυτών που έχουν την δυνατότητα κάνουν μια προσφορά στην κοινότητα. Οι κοινότητες είχαν φιλόπτωχο αδελφότητα, για την ενίσχυση των απόρων μελών τους και Μορφωτικούς συλλόγους για τη διοργάνωση πολλών δραστηριοτήτων και σχολικών ή άλλων εκδηλώσεων. Εχουμε ακόμη και τους 2 αθλητικούς συλλόγους μας, τον Α.Σ. Ταταύλων, από τον οποίο προέρχεται ο ΠΑΟΚ, και τον Α.Σ. Πέρα από τον οποίο προέρχεται η ΑΕΚ.
Στην Κωνσταντινούπολη είθισται μετά από κάθε ακολουθία να συγκεντρώνονται οι ενορίτες στην κοινοτική αίθουσα και να υπάρχει κέρασμα κατάλληλο με την περίσταση, νηστίσιμο ή όχι. Σε κάποιες κοινότητες παραθέτουν τράπεζα μετά την Ανάσταση αλλά και το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα. / Φωτογραφία: Χριστίνα Γεωργιάδου
Σήμερα ο πληθυσμός της ομογένειας κατήλθε περίπου σε 2.000 από 120.000 που ήταν το 1955. Πάντως η ομογένεια της Κων/πολης και σήμερα προσπαθεί να συνεχίσει την ύπαρξη της αλλά πολύ δύσκολα.
Τα ήθη, τα έθιμα και τις πασχαλινές συνταγές των Ρωμιών της Πόλης καταγράφει ο Γαστρονόμος στο μεγάλο λαμπριάτικο τεύχος που κυκλοφορεί την Κυριακή 14 Απριλίου με την Καθημερινή.
*Ο κ. Αντώνης Παριζιάνος είναι εκπαιδευτικός, τ. πρόεδρος του ΣΥΡΚΙ (Σύνδεσμος Υποστήριξης Ρωμαίικων Κοινοτικών Ιδρυμάτων) και μόνιμος κάτοικος Κωνσταντινούπολης.