Πριν από δώδεκα χρόνια, η αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης Katherine Schwab, παρατηρώντας τις Καρυάτιδες, εστίασε σε κάτι που έως τότε δεν της είχε τραβήξει την προσοχή: στις χοντρές πλεκτές κοτσίδες τους. «Μπορούμε να τις αναπαραστήσουμε;» ρώτησε μια επαγγελματία στιλίστρια μαλλιών, δείχνοντας φωτογραφίες από τα κεφάλια των αγαλμάτων. Η έρευνα που ξεκίνησε τότε οδήγησε στην υλοποίηση του «Caryatid Hairstyling Project», το οποίο πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2009, ζωντανεύοντας τα αρχαία χτενίσματα των Καρυάτιδων. Μέχρι σήμερα το υλικό από εκείνη την αναπαράσταση έχει προβληθεί σε πανεπιστήμια, μουσεία, γκαλερί και κινηματογραφικά φεστιβάλ αρχαιολογικών ταινιών σε όλο τον κόσμο, ενώ παράλληλα συνεχίζονται οι επιδείξεις μπροστά σε κοινό. Η τελευταία έγινε πριν από λίγες ημέρες στην Αθήνα και στάθηκε η αφορμή για μια συνάντηση με την Αμερικανίδα καθηγήτρια, που κάθε καλοκαίρι επιστρέφει στην Ελλάδα.
Συνήθως η αρχαιολογική έρευνα δεν περιλαμβάνει πρακτική σε κομμωτήριο. Τι σας οδήγησε εκεί;
Εστιάζοντας στα χτενίσματα των Καρυάτιδων, συνειδητοποίησα ότι δεν καταλάβαινα την πλέξη και την υφή των μαλλιών. Είμαι ιστορικός τέχνης και αρχαιολόγος, αλλά, σε ό,τι αφορά τα μαλλιά, η καλύτερη επιλογή είναι να απευθυνθεί κανείς σε στιλίστα μαλλιών. Συμβουλεύτηκα λοιπόν τη Milexy Torres, μια ταλαντούχα επαγγελματία από το Κονέκτικατ, η οποία γρήγορα έκανε «ακτινογραφία» των κομμώσεων. Όταν τη ρώτησα αν θα μπορούσε να τις αντιγράψει, αποκρίθηκε «μα φυσικά!». Αυτή η απάντηση ήταν η κινητήριος δύναμη για την ανάπτυξη της ιδέας να ελέγξω την πιθανότητα της πιστής αντιγραφής των έξι χτενισμάτων των Καρυάτιδων – υπηρετώντας αυτό που αποκαλούμε πειραματική αρχαιολογία. Το 2009 η Milexy, έχοντας μελετήσει πλήθος φωτογραφιών, επέλεξε έξι φοιτήτριες από το Πανεπιστήμιο Fairfield με μακριά, σπαστά μαλλιά και χοντρή τρίχα και αντιστοίχισε καθεμία με μια Καρυάτιδα. Κινηματογραφήσαμε το πείραμα και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός βίντεο 18 λεπτών, που συνεχίζει να γυρίζει τον κόσμο. Τα χτενίσματα των Καρυάτιδων είναι πλέον ένα θέμα που έχει τη δική του δυναμική και προκαλεί το ενδιαφέρον του ακαδημαϊκού –και όχι μόνο– κοινού. Λειτουργεί σαν πύλη την οποία διασχίζουν όσοι ενδιαφέρονται για την αρχαία αθηναϊκή κοινωνία. Τα τελευταία χρόνια επισκεπτόμαστε σχολεία θηλέων της Νέας Υόρκης και κάνουμε εκεί αναπαραστάσεις.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίσατε;
Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου, ήταν ξεκάθαρο ότι αυτά τα χτενίσματα ήταν μοναδικά, ξεχωριστά και με ιδιαίτερη σημασία. Όμως, στη σύγχρονη εποχή, τα μαλλιά αντιμετωπίζονται ως διακοσμητικά και ίσως δεν προσελκύουν το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον. Λόγω αυτής της αντίληψης, προέκυψαν σημαντικές δυσκολίες. Ωστόσο, η υποτροφία με την οποία υποστηρίχτηκε τελικά το εγχείρημα αποτέλεσε γερή βάση και συνέδεσε τις έρευνες που εκπόνησαν υπότροφοι στην ιστορία της τέχνης, στην αρχαιολογία και στην ανθρωπολογία.
Ποιο είναι το πιο εντυπωσιακό γεγονός, στοιχείο ή ανακάλυψη που κάνατε ερευνώντας τα χτενίσματα των Καρυάτιδων;
Η μοναδικότητα του χτενίσματός τους. Δεν διασώζονται άλλα παραδείγματα που να συμπεριλαμβάνουν και πλεξούδα ψαροκόκαλο ριχτή στην πλάτη και μπούκλες τιρμπουσόν πίσω από τα αυτιά, πολλώ μάλλον πλεκτές κοτσίδες τυλιγμένες γύρω από το κεφάλι. Αυτά τα χτενίσματα ήταν παλαιομοδίτικα την εποχή του Ερεχθείου, στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ. Όμως η σημασία τους ήταν μεγάλη, γιατί λειτουργούσαν συνδετικά για γενιές και γενιές νεαρών γυναικών που βρίσκονταν λίγο πριν από τον γάμο και ήταν επικεφαλής των θρησκευτικών πομπών.
Τι σας ρωτούν συνήθως στις διαλέξεις σας;
Για τη φροντίδα των μαλλιών και κυρίως για τα εργαλεία και τα προϊόντα που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες τον 5ο αιώνα π.Χ. Αποδείξεις για εργαλεία κομμωτικής, ακόμα και για χρήση εξτένσιον, μας δίνει η ρωμαϊκή περίοδος, ωστόσο χρήσιμες πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε και από την αρχαιοελληνική τέχνη. Η συντριπτική πλειονότητα των παραστάσεων απεικονίζει μαλλιά με απαλό κυματισμό, με μπούκλες τόσο σφιχτές, που έμοιαζαν καρφωμένες στο κεφάλι. Στο Κιότο, στην Ιαπωνία, με ρώτησαν αν οι Γιαπωνέζες με τα χαρακτηριστικά ολόισια μαλλιά θα μπορούσαν να κάνουν κοτσίδα ψαροκόκαλο – η απάντηση είναι ότι, αν και πλέκεται πιο δύσκολα, είναι εφικτό. Αν παρατηρήσετε πολύ προσεκτικά τις Καρυάτιδες στο Μουσείο Ακρόπολης, θα σας είναι ξεκάθαρο ότι κάθε κόρη έχει διαφορετική υφή μαλλιών, άλλη ολόισια και άλλη εντελώς σγουρά – η κοτσίδα ψαροκόκαλο, όμως, ταιριάζει σε όλα τα μαλλιά. Όσον αφορά τα προϊόντα, έβρισκαν απλές λύσεις για ένα ήπιο λούσιμο και ξέβγαλμα με χαμομήλι. Περιτυλίγοντας υγρές τούφες γύρω από ένα λεπτό ξύλινο ραβδί, μπορούσαν να έχουν μπούκλα-τιρμπουσόν, μια τεχνική που χρησιμοποιείται σε πολλά μέρη του κόσμου σήμερα.
Ποιες ήταν οι εντυπώσεις του αθηναϊκού κοινού από την αναπαράσταση της αρχαίας κόμμωσης;
Φάνηκε ότι τους συνάρπασε η διαδικασία της αναδημιουργίας του χτενίσματος. Πολλοί έβγαζαν φωτογραφίες κατά τη διάρκεια της επίδειξης που ήταν μέρος της περιοδικής φωτογραφικής έκθεσης «Acropolis Redux: Caryatid/Frieze» στη νέα πτέρυγα της Γενναδείου Βιβλιοθήκης «Ιωάννης Μακρυγιάννης». Την έκθεση επιμελήθηκε η Τζένιφερ Νάιλς, διευθύντρια της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, η οποία γνωρίζει τη δουλειά μου και είχε την ιδέα να συμπεριλάβει μια αναπαράσταση της κόμμωσης. Το αρχαίο χτένισμα αντέγραψε μια καλλιτέχνιδα της κομμωτικής, η Άννα Μαρία Γιώτη, ενώ μοντέλο ήταν η αρχαιολόγος Ελένη Γκίζα, που εργάζεται στις ανασκαφές της Κορίνθου ως υπότροφος του ιδρύματος Steinmetz και τυγχάνει να έχει την ιδανική υφή μαλλιών για το στιλ των Καρυάτιδων.
Η αρχική σας έρευνα εστιάζει στις μετόπες του Παρθενώνα. Τι σας φέρνει πίσω στο μουσείο κάθε καλοκαίρι;
Η δουλειά μου μοιάζει κατά κάποιον τρόπο με του ντέτεκτιβ, αφού προσπαθώ να διακρίνω μορφές στις μετόπες μελετώντας τα διασωθέντα στοιχεία στην επιφάνειά τους. Αυτή την περίοδο δουλεύω σχέδια από γραφίτη, που είναι προτεινόμενες ανακατασκευές της αρχικής σύνθεσης σε καθεμιά από τις ανατολικές και τις σωζόμενες βόρειες μετόπες. Είναι τιμή μου που τα σχέδιά μου φιλοξενούνται στο Μουσείο Ακρόπολης.
Τι περιλαμβάνει μια ημέρα σας στην Αθήνα;
Συνήθως περνάω τη μισή μέρα σχεδιάζοντας. Την υπόλοιπη βρίσκομαι στη βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, προσπαθώντας να βρω απαντήσεις σε ερωτήματα που με απασχολούν. Απολαμβάνω την περίοδο της έρευνάς μου στην Αθήνα και έχω την τύχη να επιστρέφω σχεδόν κάθε χρόνο. Η θέα γύρω από την Ακρόπολη, την Αγορά, αλλά και μέσα από το Μουσείο Ακρόπολης με συναρπάζει. Η διαδρομή που επιλέγω για να πάω στο Μουσείο είναι ο πεζόδρομος της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Δουλεύω ταυτόχρονα τρία με πέντε σχέδια για τις μετόπες, για να μπορώ μετακινούμενη εντός του μουσείου να εκμεταλλεύομαι το φυσικό φως και να αποφεύγω τα πλήθη. Τα απογεύματα έχω την ευκαιρία να συναντώ φίλους για δείπνο και να εξερευνώ την αθηναϊκή γαστρονομία.
Έχετε επισκεφθεί άλλα μέρη στην Ελλάδα;
Κατά τη διάρκεια κάθε ερευνητικού ταξιδιού μου, προσπαθώ να επιστρέφω σε αγαπημένους τόπους και συγχρόνως να ανακαλύπτω νέους. Στα μέρη που επισκέφτηκα τελευταία συμπεριλαμβάνονται οι –εδώ και χρόνια αγαπημένοι μου– Δελφοί, η Τήνος, η Σύρος, η Καβάλα και η Νίσυρος. Στη Νίσυρο πήγα για να καταλάβω καλύτερα τη γεωλογία του νησιού, που πιστεύουμε ότι αποτυπώνεται στην ανατολική μετόπη του Παρθενώνα. Οι τέσσερις μέρες που πέρασα εκεί ήταν μαγικές. Έβγαλα πολλές φωτογραφίες, οι οποίες εκτέθηκαν τον περασμένο χειμώνα στο γενικό προξενείο της Νέας Υόρκης.