Η Μασσαλία ήταν η πολιτιστική πρωτεύουσα του 2013. Επί δέκα χρόνια έχτιζαν τη λαμπερή της εμφάνιση γι’ αυτή τη χρονιά, που έκλεψε τις καλύτερες εντυπώσεις. Εχει 800.000 κατοίκους, το 30% του πληθυσμού είναι νέοι, κάτω των τριάντα. Tο μεγαλύτερο λιμάνι της Μεσογείου αποτελεί σημείο συνδετικό της Νότιας Ευρώπης με την Αφρική. Με τις γιορτές και τις προτάσεις πολιτιστικών δρωμένων αυτή τη χρονιά, η πόλη ήθελε να θυμίσει ότι υπήρξε ανέκαθεν γέφυρα πολιτισμών και αυτό θέλει να είναι.
Η πόλη δεν έχει πολλά κοινά με αυτήν που ζωγράφιζε ο Σεζάν, παραμένει όμως πολύχρωμη. Στη θέση των ήσυχων πρωινών εικόνων του θα δούμε εκατοντάδες πολυεθνικούς εκπροσώπους να μιλούν μεγαλόφωνα και χαρακτηριστικά, δεκάδες σκληρά εργαζόμενους στο παλιό λιμάνι, ανθρώπους που κάθε άλλο παρά σαν Γάλλους αστούς τους περιγράφεις. Την ίδια στιγμή, σε αντίθεση με όσα ζωγράφιζε ο Σεζάν, θα δεις ένα λιμάνι που λάμπει, όπου εργάζονται 1.500 άνθρωποι.
Βρισκόμαστε στο πρώτο λιμάνι στη Γαλλία, με συνολικά 86 εκατομμύρια τόνους εμπορευμάτων και στο τρίτο λιμάνι πετρελαίου παγκοσμίως.
Ο πεζογράφος Ζαν-Κλοντ Ιζό περιγράφει τη λαϊκή πόλη και τους ανθρώπους της ιδανικά. Είδα πολλούς σαν τον ήρωά του να στέκουν για ένα παστίς, δηλαδή ένα, θα λέγαμε, ούζο! Ολα του λιμανιού τα μέρη μοσχοβολούν γλυκάνισο. Σε μαγεύει το χρώμα της τερακότας εκεί, σε αντίθεση με τα άναρχα, άκομψα κτίρια της νέας πόλης. Το μεσημέρι τα καφενεδάκια γεμίζουν κόσμο εργατικό, που απολαμβάνει ψαράκι, κρασί και κουβεντούλα.
Στο Πανιέ, την αρχαιότερη συνοικία της πόλης, θα υποβληθείτε στην αισθητική της διάσημης για τη διαφορετικότητά της συνοικίας, με τα παλιά, στενά δρομάκια και τις κουραστικές ατελείωτες σκάλες, τις φρεσκοπλυμένες μπουγάδες των πολυώροφων σπιτιών σε παράταξη. Θα συναντήσετε όλα όσα περιγράφει η λέξη «ιδιαίτερος» ή «παράνομος» σε μια σημερινή πόλη.
Η φωτεινή πλευρά της ξεπεσμένης γειτονιάς είναι τα ατελιέ των ζωγράφων, τα εργαστήρια των αρωματοποιών, των σαπωνοποιών, τα μικρά διαμερίσματα των διανοουμένων.
«Σχεδόν όλοι οι παλιοί είχαμε τη βαρκούλα μας», θυμάται ένας ηλικιωμένος. «Ξανοιγόμασταν, ψαρεύαμε, τραγουδούσαμε. Δεν μπορείς τώρα ούτε να το σκέφτεσαι. Εκτός αν σου αρέσει να βλέπεις τον Ντελόν στο σινεμά… η πόλη όπως έγραφε ιστορία, τελείωσε, τώρα είναι πόλη – μαγαζί».
Πολυεθνική
Περισσότερο από το 1/3 του πληθυσμού αποτελείται από μετανάστες. Η Μασσαλία ήταν ανέκαθεν πολυεθνική, δεν πρόκειται για τωρινό φαινόμενο, αλλά τα τελευταία 50 χρόνια προσήλθαν πολυπληθή σύνολα από χώρες της Βόρειας Αφρικής. Σε αριθμούς, το 25% του πληθυσμού αποτελείται από Αφρικανούς και Αραβες. Στη Μασσαλία κατοικούν από παλιά κοινωνίες Ελλήνων, Τούρκων, Ισπανών, Αρμενίων, Εβραίων.
Η πόλη γέννησε πρωταγωνιστές της Ιστορίας και του Πολιτισμού, που βροντοφώναξαν τη λατρεία τους σε αυτήν. Ισως στις προσωπικότητές της να χρωστάει την καλή της φήμη. Να αναφέρουμε τους χορογράφους Μαριούς Πετιπά, Μορίς Μπεζάρ, τον ποιητή Εντμόν Ροστάν, τον κοσμαγάπητο ηθοποιό Φερναντέλ, τον σεναριογράφο και σκηνοθέτη Μαρσέλ Πανιόλ, τον συγγραφέα Αντονέν Αρτό και για να πάμε στους σύγχρονους σταρ, τον ποδοσφαιριστή Ερίκ Καντονά.
Είκοσι μουσεία, η όπερα που ανεβάζει πέντε έως επτά νέα λυρικά έργα ετησίως, μεγάλες αίθουσες εικαστικών παρουσιάσεων, το περίφημο οντιτόριουμ Αλκαζάρ, που εδώ και πενήντα χρόνια υπερασπίζεται τη μουσική, λειτουργούν απρόσκοπτα. Θα αναφερθώ ειδικότερα στο Μουσείο της Πορσελάνης. Φιλοξενείται σε ένα αρχοντικό του 19ου αιώνα, στον πύργο Παστρέ. Σας προτείνει να θαυμάσετε 1.200 μικρά και μεγάλα αριστουργήματα σε Φαγιάνς, από τη Νεολιθική Εποχή έως σήμερα. Το νέο εντυπωσιακό απόκτημα της πόλης λέγεται Μουσείο Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών Πολιτισμών (MuCEM) και είναι το σημαντικότερο στο είδος του στην Ευρώπη, έργο Γαλλοαλγερινού αρχιτέκτονα.
Ιστορία
Η Μασσαλία με τους 26 αιώνες ζωή κατοικείται από τη Νεολιθική Εποχή. Ηταν η πρώτη πόλη – κράτος της αρχαίας Ελλάδας στο σημερινό γαλλικό έδαφος. Το 600 π.Χ. άποικοι από τη Φώκαια ίδρυσαν την αποικία της Μασσαλίας. Οι πρώτοι χριστιανοί εμφανίστηκαν τον 1ο αι. μ.Χ. όπως μαρτυρούν οι κατακόμβες στο λιμάνι. Η Μασσαλία έγινε γαλλική το 1483. Μέχρι τον Μεσαίωνα η πόλη διατηρούσε τον ελληνικό της χαρακτήρα. Μετά την καταστροφή της Χίου το 1822, Χιώτες εγκαταστάθηκαν στη Μασσαλία. Εγιναν μεγάλοι καραβοκύρηδες (Αργέντηδες, Ροδοκανάκηδες, Ράλληδες κ.ά.). Οι Ελληνες της Μασσαλίας έστελναν στην Ελλάδα τα βιβλία του Κοραή. Ομογενείς έχτισαν δύο ορθόδοξους ναούς κι έναν καθολικό. Η κομψή λεωφόρος Αθηνών –boulevard d’ Athènes– φαντάζει ατελείωτη καθώς την κοιτάς από τα σκαλοπάτια του σιδηροδρομικού σταθμού. Στη Μασσαλία γεννήθηκε ο Παύλος Μελάς, γιος επιτυχημένου εμπόρου. Με ενημέρωσαν ότι ο τάφος της οικογενείας βρίσκεται στο κοιμητήριο St Pierre. «Τα πέλαγα της Μασσαλίας φυλάττουν ενθύμησιν της ανδραγαθίας των πατέρων μας», είπε ο Γ. Τερτσέτης.
Το Ιφ είναι μινιατούρα στη Μεσόγειο, ένα μίλι από τον κόλπο της Μασσαλίας. Ενενήντα χιλιάδες το επισκέπτονται ετησίως! Στο παλάτι του Ιφ, πίστευαν ότι ήταν η φυλακή του κόμη του Μόντε Κρίστο, θυμάστε το μυθιστόρημα του πατρός Δουμά; Στη σκιά της πανύψηλης Νοτρ Νταμ ντε λα Γκαρντ, οι πεζόδρομοι και οι αγορές της πόλης με την έντονη γαλλοαφρικανική κοινωνία εργαζομένων δένει τέλεια με τα ιστορικά μνημεία.
Χρηστικές αντιφάσεις
Στους δρόμους της Μασσαλίας, πολύχρωμες, συχνά ακαθόριστες μουσικές ενώνονται με το ανέμελο πάντρεμα υφών, χρωμάτων και στυλ, άνθρωποι προσπερνούν αδιάφορα την αστική φινέτσα των κτιρίων και χάνονται στο δειλινό.
Καθώς αναχωρείς αναρωτιέσαι αν σε λίγο καιρό θα θυμάσαι το μεγαλόπρεπο του μοντέρνου κώδικα της πόλης ή το απλό και το απέριττο των μικρών δρόμων, της ήρεμης θάλασσας και της αρχαίας λάμψης.
*Η κυρία Εφη Αγραφιώτη είναι πιανίστρια