Αν ζούσαμε στον 4ο αιώνα π.Χ., θα βρισκόμασταν συχνά στο Αμφιάρειο του Ωρωπού. Σίγουρα μία φορά τον χρόνο για τα Μικρά Αμφιαράεια και κάθε πέντε χρόνια για τα Μεγάλα Αμφιαράεια με τους μουσικούς, ιππικούς και αθλητικούς αγώνες με συμμετοχή ηθοποιών, λογίων και αθλητών από όλη την Ελλάδα, την Ιταλία και τη Μικρά Ασία. Πιθανότατα θα ερχόμασταν και εκτάκτως, ανεξάρτητα από τις δύο αυτές γιορτές, για να πάρουμε χρησμό και να ζητήσουμε τη συμβουλή του χθόνιου θεού Αμφιάραου για κάποια θεραπεία που είχαμε ανάγκη. Τότε θα μπαίναμε στον χώρο από τα ανατολικά, από τη μεγάλη στοά. Τώρα μπαίνουμε από τα δυτικά, αλλά καμία διαφορά δεν έχει. Μέσα στο πυκνό πευκοδάσος, μια μικρή πολιτεία ξεδιπλώνεται εκατέρωθεν της ρεματιάς Μαυροδήλεσι ή Χαράδρας, όπως είναι επίσης γνωστή. Στη μία όχθη τα επίσημα κτίρια –ναός, θέατρο, βωμοί, στοά, λουτρά–, στην άλλη ο οικισμός με τον ξενώνα του, τα καπηλειά, την αγορά και την περίφημη κλεψύδρα, το ένα από τα δύο γνωστά αρχαία μνημειακά υδραυλικά ρολόγια (το άλλο στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας) που λειτουργούσαν πανομοιότυπα: ένας κρουνός άδειαζε με πολύ αργό ρυθμό το νερό μιας τετράγωνης δεξαμενής εμφανίζοντας τη χρονική ένδειξη.
Το ιερό ιδρύθηκε στο β΄ μισό του 5ου αιώνα π.Χ. έπειτα από χρησμό που ανάγκαζε τη μεταφορά στον Ωρωπό του παρηκμασμένου Αμφιάρειου της Θήβας. Κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. εξελίχθηκε σε ένα από τα σπουδαιότερα της αρχαίας Ελλάδας, ωστόσο στην αρχαϊκή και κλασική εποχή η κυριαρχία επί του σημαντικού λιμανιού του Ωρωπού εναλλασσόταν διαρκώς μεταξύ των τριών ισχυρών, γειτονικών, πόλεων: της Αθήνας, της Θήβας και της Ερέτριας. Μάλιστα, όπως αναφέρει ο καθηγητής John Camp στο βιβλίο «Οι αρχαιότητες της Αθήνας και της Αττικής» των εκδόσεων Καρδαμίτσα: «Είναι γνωστό ότι ανάμεσα στο 490 και τον 1ο αιώνα π.Χ. ο Ωρωπός άλλαξε χέρια δώδεκα φορές, με κάποιες σύντομες περιόδους αυτονομίας».
Όλα αυτά έγιναν για τον Αμφιάραο, έναν από τους επτά Αργείους ηγεμόνες που εκστράτευσαν εναντίον της Θήβας με τον Πολυνείκη (Αισχύλος, Επτά επί Θήβας). Εκεί, μάλιστα, ο Αμφιάραος σκοτώθηκε. Για την ακρίβεια, λίγο πριν χτυπηθεί από τον εχθρό, η γη άνοιξε και ο ήρωας εξαφανίστηκε μέσα σε βάραθρο το οποίο δημιούργησε ο Δίας στέλνοντας κεραυνό. Έτσι λατρεύτηκε ως χθόνιος θεός με μαντικές και θεραπευτικές, για το σώμα και την ψυχή, δυνάμεις.
Θεραπευτικό προσκύνημα
Από τις σωζόμενες επιγραφές και ανάγλυφα του Αμφιάρειου έχουν προκύψει λεπτομερείς πληροφορίες για τη λατρεία και τον τρόπο λειτουργίας του ιερού του. Όλα αυτά βρίσκονται στην ειδική αίθουσα του χώρου, αλλά δυστυχώς δεν είναι επισκέψιμα.
Το ιερό δεχόταν χιλιάδες προσκυνητές οι οποίοι πλούτιζαν την αρχαία πόλη. Σημαντικές ευεργεσίες πρόσφεραν ισχυρές προσωπικότητες της εποχής. Η λατρεία περιλάμβανε θυσίες κριαριών και «εγκοίμηση» των προσκυνητών στο ιερό, όπου κατά τη διάρκεια του ύπνου επερχόταν η θεραπεία ή η συμβουλή του θεού μέσω ονείρου. Μετά τη θεραπεία ή τον χρησμό, οι πιστοί έριχναν νομίσματα στην ιερή πηγή, η οποία αναβλύζει μέχρι σήμερα πλάι στον βωμό, και σύμφωνα με την αρχαία λατρεία από εκεί εμφανίστηκε ο Αμφιάραος ως θεός, μετά την εξαφάνισή του από το πεδίο της μάχης.
Επιπλέον, οι πιστοί γέμιζαν το Ιερό και τον ναό με αφιερώματα τα οποία τοποθετούσαν «στην τράπεζα που υπήρχε μπρος από το άγαλμα του Αμφιαράου, κρεμασμένα στους τοίχους ή στα ξύλινα χωρίσματα […] ή ακόμη κολλημένα με κερί επάνω στο λατρευτικό άγαλμα του θεού», όπως αναφέρει στο αρχείο ανασκαφών ο αρχαιολόγος Β. Πετράκος. Μάλιστα τα αφιερώματα ήταν συνήθως μικρής αξίας αγορασμένα «από τα μαγαζιά της δεξιάς όχθης του ιερού: μικρά πήλινα αγαλματάκια όπως τα σημερινά κουκλάκια […] μικρά μαρμάρινα αγάλματα ή συνηθέστερα, μικρογραφίες ανθρώπινων μελών, πολλές φορές από πολύτιμο μέταλλο, όπως τα σημερινά τάματα που βλέπουμε στις εκκλησίες, πόδια, χέρια, μαστοί, ανάλογα με ποιο μέλος θεράπευσε ο θεός».
Οι θρόνοι του θεάτρου
Ένα περίτεχνο άνθος είναι σκαλισμένο σε έναν από τους θρόνους που σώζονται μέσα στο αρχαίο θέατρο του 2ου αιώνα π.Χ., το οποίο κτίστηκε από τις προσφορές των προσκυνητών. Δίπλα του έχει φυτρώσει μια άγρια ορχιδέα και πιο πέρα μαργαρίτες και ανεμώνες – να πώς η τέχνη μιμείται τη φύση. Μπορεί τα εδώλια να μη διατηρούνται, καθώς ήταν ξύλινα, ωστόσο οι πέντε μαρμάρινοι θρόνοι για τους επισήμους σώζονται σε εξαιρετική κατάσταση, ενώ η εντυπωσιακή κιονοστοιχία του προσκηνίου έχει αναστηλωθεί, χάρη και στις πρωτοβουλίες του σωματείου Διάζωμα και της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Monumenta. Μάλιστα, το καλοκαίρι που μας πέρασε φιλοξένησε για πρώτη φορά μετά από τόσους αιώνες παράσταση, την οποία συνδιοργάνωσαν το ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης και το Υπουργείο Πολιτισμού.
Tip: Κουβέντα με τον φύλακα
Είναι κάπως παράξενο ένας τόσο όμορφος χώρος να μην είναι γνωστός. Η φύση την άνοιξη ξεπερνά κάθε φαντασία και θα περπατάτε πιθανότατα μόνοι σας σε ένα μαγευτικό τοπίο, μέσα στο δάσος, με τη μυρωδιά των πεύκων να σας αναζωογονεί. Εκτός από τα μνημεία, θα παρατηρείτε άγριες ορχιδέες, ανεμώνες και ελίχρυσα, σαύρες θα σαλεύουν στο πέρασμά σας, ενώ θα σας συνοδεύουν με το τραγούδι τους τσαλαπετεινοί, καρδερίνες και φλώροι. Ο κ. Γιώργος, ο φύλακας, είναι πραγματικός γνώστης της περιοχής. Θα σας μιλήσει τόσο για τη φύση, όσο και για τα προβλήματα του αρχαιολογικού χώρου που σχετίζονται με τις πλημμύρες του ρέματος, για τις ανασκαφές που δεν έχουν ολοκληρωθεί, για τις αναστηλώσεις, τα εκμαγεία και τα πολύτιμα ευρήματα.
Ιnfo: Tηλ. 22950-62144, ανοιχτά καθημερινά, εκτός Τρίτης, 08.30-15.15, εισιτήριο 3 ευρώ.