Την παρακολουθούσα να ανεβαίνει γονυπετής τη Λεωφόρο Μεγαλόχαρης, τον μεγάλο ανηφορικό δρόμο που οδηγεί στην είσοδο της εκκλησίας. Ήταν γύρω στα 40, μια σύγχρονη νέα γυναίκα που φάνταζε λίγο παράταιρη με το περιβάλλον. Σε λίγο παρατήρησα ότι μαζί της, περπατώντας παράλληλα, στις σκιές, ανέβαιναν ένας άνδρας στην ηλικία της και ένα όμορφο παλικάρι, εικοσάρης, ένας barman, ένας αθλητής ιστιοπλοΐας ή ένας φοιτητής… ποιος ξέρει. Αργά αλλά σταθερά, κάτω από τον ανελέητο καλοκαιρινό ήλιο, η γυναίκα βρέθηκε στην κεντημένη με βότσαλα είσοδο της Μεγαλόχαρης, μπήκε στο μαρμάρινο προαύλιο, ανέβηκε με κόπο τα σκαλιά πάνω στην κόκκινη μοκέτα, πέρασε το κατώφλι της εκκλησίας, στάθηκε επιτέλους στα πόδια της, φίλησε για ώρα, με ζέση την εικόνα, άναψε ένα κεράκι και βγήκε στο ζωογόνο βοριαδάκι, στη σκιά, να ξαποστάσει. Ήταν αναψοκοκκινισμένη, χαμένη στις σκέψεις της, όταν τη ρώτησα: «Εσείς πιστεύετε στα θαύματα;».
«Μα φυσικά», μου απάντησε. «Ένα θαύμα με έφερε εδώ. Ένα τροχαίο πριν από πέντε χρόνια. Τρεις μήνες στην εντατική να χαροπαλεύει το παιδί, το είχαν για χαμένο. Και να που είμαστε όλοι μαζί σήμερα εδώ. Κοιτάξτε το παλικαράκι μου!» Ο νεαρός μού χαμογέλασε με κάποια αμηχανία. «Και γιατί το θαύμα να το έκανε η Παναγία και όχι οι γιατροί, η επιστήμη;» τόλμησα να ρωτήσω. «Όταν απελπίστηκα πια, την Παναγία παρακάλεσα», μου απάντησε, και δεν σήκωνε αντίρρηση.
Έτσι, λοιπόν, η προσευχή της ενώθηκε με εκείνη εκατομμυρίων άλλων προσκυνητών που εναποθέτουν διακόσια χρόνια τώρα τις ελπίδες τους στη Μεγαλόχαρη της Τήνου, σκαλίζοντας άλλες φορές περίτεχνα, άλλες άτεχνα, ένα όνομα, μια πατρίδα, μια ημερομηνία στα δροσερά, μαρμάρινα πεζούλια του ναού.
Δεν θα σταματήσω να επαναλαμβάνω ότι την Τήνο τη διέσωσε η Παναγία της. Αυτό το προσκύνημα, που πολλοί από μας βρίσκουμε σπαρακτικό, κοινωνιολογικά συναρπαστικό, και ταξιδεύουμε από το Σαντιάγο ντε Κομποστέλα στο Νεπάλ και στην Ινδία, για να επισκεφθούμε άλλα αντίστοιχα, λειτούργησε ευτυχώς αποτρεπτικά για κάποιους, διασώζοντας το νησί από την κακώς εννοούμενη ανάπτυξη. Έτσι, σήμερα, η Τήνος μάς παραδίδεται ακέραια (σε σύγκριση με άλλα νησιά μας), με μια μεγαλοπρεπή και μοναδικά χειροποίητη ενδοχώρα, με χωριά-ανοιχτά μουσεία λαϊκής αρχιτεκτονικής αλλά και σύγχρονα αρχιτεκτονήματα που κερδίζουν διεθνή βραβεία.
Μας παραδίδεται με μια ζωντανή πολιτιστική ζωή που τιμά το παρελθόν αλλά και τη σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή, έναν πρωτογενή τομέα σε αναγέννηση, δυναμικά και διεθνώς βραβευμένα ζυθοποιεία και οινοποιεία, με μεταποιητικές μονάδες που διανέμουν τα προϊόντα τους σε όλη την επικράτεια, και με μια γενιά νέων επιχειρηματιών της εστίασης και του τουρισμού που αντελήφθησαν ότι, για να αναπτυχθεί ένας προορισμός, χρειάζεται όραμα, επιμονή, γνώση και κυρίως συνεργασία.
Το τοπίο
Φυσικά υπάρχουν οι παραλίες. Η απόκοσμη «θηλυκή» Λιβάδα με τους λαξεμένους απ’ την αλμύρα και τους ανέμους γρανιτένιους όγκους της, η Παχιά Άμμος με τις αμμοθίνες της, η Σάντα Μαργαρίτα που αγναντεύει τη Μύκονο, η Μεγάλη Κολυμπήθρα των σέρφερ, η Απηγανιά που ζητά κουράγια για να την κατακτήσεις, το Λαούτι που λατρεύουν τα παιδιά. Όμως, για μένα, η Τήνος είναι η ενδοχώρα της. Το Ξώμπουργο δεσπόζει, το βλέπεις από τη θάλασσα, καθώς πλησιάζεις το νησί. Είναι ένας γυμνός, απόκρημνος γρανιτένιος βράχος που σφραγίζει το τοπίο. Σαν ένα μάτι παρακολουθεί την ιστορία και τις επιλογές των ανθρώπων, εποπτεύει έναν υπέροχο αγροτικό μικρόκοσμο, καθορίζει το κλίμα του Φαλατάδου, του Κουμάρου, του Σκαλάδου, της Ξινάρας, του Αρνάδου και όλων των άλλων μεσαιωνικών χωριών που το περιβάλλουν, χάνεται μέσα στα σύννεφα, βροντά και αστράφτει. Στις πλαγιές του οργανώθηκε ο αρχαίος οικισμός των ιστορικών χρόνων, στην κορυφή του αναπτύχθηκε το Μπόργκο και υψώθηκε το κάστρο των Ενετών, που διοίκησαν την Τήνο για 500 χρόνια και μπόλιασαν το νησί με τον πολιτισμό της Δύσης. Αυτό το κάστρο ανατίναξαν οι Οθωμανοί το 1716, δημιουργώντας έναν εντυπωσιακό ερειπιώνα που γοητεύει τους περιπατητές, καθώς ακολουθούν το μονοπάτι για την κορυφή της Αγίας Ελένης. Αυτή την κορυφή κατακτούν και οι επίμονοι αναρριχητές που σκαρφαλώνουν –κόβοντας σε όλους μας την ανάσα– στα οργανωμένα πεδία του βουνού. Ο γρανίτης του Ξώμπουργου «κυλά» μέχρι τη θάλασσα, μέχρι τον όρμο της Λιβάδας, δημιουργώντας στην περιοχή του Πετριάδου τοπία εξαίσια, μοναδικά στον κόσμο. Όταν πρωτοήρθα στο νησί, μου μίλησαν για τη Βωλάξ, που πήρε το όνομά της από τους στρογγυλούς γρανιτένιους όγκους που, διάσπαρτοι παντού, καθορίζουν την περιοχή. Αποτέλεσμα κάποιας αρχαίας έκρηξης; Αποτέλεσμα των μαχών μεταξύ των Τιτάνων και των Ολύμπιων θεών; Αν και η επιστημονική εξήγηση του φαινομένου είναι λιγότερο γοητευτική, οι μύθοι τροφοδοτούν τη φαντασία των αθλητών του bouldering, που έρχονται από όλες τις γωνιές του κόσμου για να δοκιμαστούν. Δίπλα τους, περνούν οργανωμένοι πεζοπόροι, μικροί και μεγαλύτεροι, ακολουθώντας τις σηματοδοτημένες διαδρομές των Tinos Trails (tinostrails.gr).
«Δεν έχουμε δει ομορφότερη Ελλάδα», μου είπε μια οικογένεια που ακολουθούσε το μονοπάτι για το Αγάπη. Και πραγματικά, αγρότες και κτηνοτρόφοι οι Τηνιακοί του μεγαλύτερου μέρους του νησιού (αλλά και καλλιτέχνες στην ψυχή), δημιούργησαν με τα χέρια τους το τοπίο που σήμερα παίρνουμε ως δεδομένο. Έφτιαξαν τις αναβαθμίδες που κυριαρχούν στις πλαγιές, τους περιστεριώνες που όμοιοί τους δεν υπάρχουν πουθενά, κελιά για τις εργασίες τους, μονοπάτια για τα κτήματά τους και φυσικά έφτιαξαν τα χωριά. Σήμερα κάπου 45 κατοικούνται, σε εντυπωσιακή κατάσταση, ως ανοιχτά μουσεία λαϊκής αρχιτεκτονικής, φαινόμενο μοναδικό στη νησιωτική Ελλάδα. Με τις εκκλησιές και τα πανηγύρια τους, αναπτύχθηκαν σε μέρη υπήνεμα, κοντά σε πηγές νερού, σε πλήρη αρμονία με το τοπίο και με την πλάτη, πάντα, στον δυνατό βοριά.
Ο Βοριάς
Αχ, αυτός ο βοριάς! Καθοριστικός, ταυτισμένος με την Τήνο, έφερε τελευταία στο νησί ένα νέο και φωτογενές κοινό: τους surfers ή όσους φιλοδοξούν να γίνουν. Τις ημέρες λοιπόν που ο αγέρας λυσσομανά και που παραδοσιακά οι λουόμενοι μειώνονται στις παραλίες, αυτοκίνητα φορτωμένα με σανίδες κατευθύνονται προς την Κώμη και οι απανταχού surfers, αθλητικά αγόρια και κορίτσια, καβαλούν, μαυρισμένα και όμορφα, τα κύματα της Μεγάλης Κολυμπήθρας.
Για τους «αναζωογονητικούς ανέμους» (τους λέμε συχνά έτσι για να παρηγοριόμαστε) της Τήνου ευθύνεται, δίχως άλλο, ο Βορέας, γιος του Αιόλου και προσωποποίηση του βόρειου ανέμου. Κατά τη διάρκεια της Αργοναυτικής Εκστρατείας, οι φτερωτοί γιοι του, οι Βορεάδες αργοναύτες, οι δίδυμοι Καλάις και Ζήτης, προκάλεσαν τη μήνιν του Ηρακλή κι εκείνος τους κυνήγησε και τους σκότωσε πάνω από την Τήνο. Από τότε λοιπόν –γιατί όλα έχουν την επιστημονική τους εξήγηση–, ο Βορέας (αλλά προφανώς και ο παππούς Αίολος) πενθεί και εξαπολύει τους βοριάδες του στο νησί μας. Ίσως αυτοί οι άνεμοι και η ατμόσφαιρα που δημιουργούν να ενέπνευσαν τους καλλιτέχνες, γλύπτες, ζωγράφους, διανοητές που γέννησε ή που υιοθέτησε η Τήνος: Χαλεπάς, Σώχος, Γύζης, Φιλιππότης, Λύτρας, Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Τσόκλης, Γιώργος Κουμεντάκης. Το αποτύπωμά τους βρίσκεται παντού, αλλά κυρίως, θα έλεγα, στην κληρονομιά τους: στην πληθώρα αξιόλογων πολιτιστικών πρωτοβουλιών που προσφέρονται, συγκεντρώνοντας ένα εντυπωσιακά πολυάριθμο κοινό όλων των ηλικιών. Μουσεία, μικρά και μεγαλύτερα, φεστιβάλ διάσπαρτα στην πόλη και στα χωριά, πρωτοβουλίες φορέων ή προσπάθειες ιδιωτικές, Ελλήνων ή και ξένων, καθιστούν την Τήνο ένα παράδειγμα ιδανικού προορισμού για ανήσυχους επισκέπτες, για όσους θέλουν να συνδυάσουν ανάταση ψυχής και πνεύματος.
Το μάρμαρο
Ο ήχος του μαντρακά των μαρμαρογλυπτών απλώνεται σαν πάχνη πάνω από την Έξω Μεριά (το βόρειο κομμάτι του νησιού), γύρω από τον Πύργο. Η γη πρόσφερε το μάρμαρο, η περίοδος της Ενετοκρατίας έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη της μαρμαρογλυπτικής και το εκπληκτικό Μουσείο Μαρμαροτεχνίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς στον Πύργο παρουσιάζει στους επισκέπτες όλη τη μαγική διαδρομή του μαρμάρου, από την εξόρυξη έως την τεχνολογία και, τελικά, την τέχνη. Σήμερα, η παράδοση αιώνων των χωριών της Καρδιανής, των Υστερνίων, του Μαρλά και φυσικά του Πύργου συνεχίζεται στο Προπαρασκευαστικό και Επαγγελματικό Σχολείο Καλών Τεχνών. Οι Τηνιακοί μαρμαρογλύπτες παλεύουν μέσα από τα εργαστήριά τους, με τα ίδια εργαλεία και τον ίδιο τρόπο που δούλευαν και οι παλιοί. Θα τους βρείτε να επαναλαμβάνουν αρχέτυπα μοτίβα, ενώ κάποιοι βασανίζονται να ανοίξουν νέα καλλιτεχνικά μονοπάτια – προσπάθεια δύσκολη κάτω από το βάρος της παράδοσης.
Η γεύση
Μιλώντας για την Τήνο, πώς να μην αναφερθείς στις γευστικές εκπλήξεις. Το νησί δικαίως υπερηφανεύεται για τα εξαιρετικά προϊόντα που παράγονται διακριτικά στο χώμα του αλλά και για τις καινοτόμες παραγωγικές προσπάθειες, όπως η μπίρα ΝΗΣΟΣ (τηλ. 22830-26333) αλλά και τα κρασιά των Τηνιακών Αμπελώνων του Αλέξανδρου Αβατάγγελου (τηλ. 22830-41120), του Volacus Wine του Μιχάλη Κοντιζά (τηλ. 6978-485671), του Vaptistis (τηλ. 22830-42155) και άλλων, που ως άξιοι πρεσβευτές μεταφέρουν το μήνυμα της Τήνου διεθνώς. Οι πολλές παραγωγικές και μεταποιητικές –επώνυμες πλέον– μονάδες κατακτούν την ελληνική αγορά, φανερώνοντας μια κοινωνία δυναμική που δεν επαναπαύεται στη διαχρονική ασφάλεια της Παναγίας, η οποία, φαντάζομαι, χαμογελά πλέον με ικανοποίηση. Η παλαιωμένη γραβιέρα του Αγροτικού Συνεταιρισμού (τηλ. 22830-22323) και η κατάκτηση της ονομασίας ΠΟΠ για την κοπανιστή της Τήνου, τα αλλαντικά του Γιάννη Κρητικού (τηλ. 22830-29280), το καρίκι της Αγγελικής Βίδου (τηλ. 6948-259427), το τηνιακό τυράκι του τυροκομείου Σαν Λορέντζο (τηλ. 22830-41549) ικανοποιούν και τους πιο απαιτητικούς γευσιγνώστες. Πόσω μάλλον όταν τα άξια τέκνα της, οι εστιάτορες του νησιού, αντιλαμβανόμενοι τα σημεία των καιρών και με αιχμή του δόρατος τη συνέργεια, δημιουργούν πρωτοβουλίες, όπως τα Tinos Food Paths (tinosfoodpaths.gr), που έχουν κατακτήσει τις απανταχού καρδιές των εραστών της γεύσης και αποτελούν έμπνευση και πρότυπο για τη γαστρονομία της νησιωτικής Ελλάδας. Παράλληλα, πάντα πρωτοπόροι, η Μαραθιά του Μαρίνου Σουράνη (τηλ. 22830-23249), το Θαλασσάκι της Αντωνίας Ζάρπα και του Άρη Τάτση (τηλ. 22830-31366) και πρόσφατα το THAMA του Δημήτρη Κατριβέση (τηλ. 22830-29021), που έφερε έναν διεθνή αέρα στη γαστριμαργική σκηνή του νησιού, ανεβάζοντας τον πήχη εντυπωσιακά, τόσο με το προσωπικό του στίγμα όσο και με τη φιλοξενία στην Τήνο του κορυφαίου θεσμού των Chefs’ Dinner. Δική μου ενδόμυχη ανησυχία μέσα στην έκρηξη των νέων αφίξεων είναι μήπως χάσουμε τη μνήμη αλλά και τη χαρά των απλών τηνιακών φαγητών που μας συγκίνησαν όταν πρωτογνωρίσαμε το νησί. Ας ελπίσουμε πως θα φανούμε σοφότεροι.
Η Τήνος ακουμπά στην πίστη των ανθρώπων, στα τάματα των προσκυνητών, στις προσευχές ορθοδόξων και καθολικών, ακολουθεί τις ανάλαφρες μορφές των μοναχών της Παναγίας των Αγγέλων στο Κεχροβούνι και των Αδελφών Ουρσουλινών στα Λουτρά. Είναι τα «άγρια» κατσίκια του Τσικνιά και το θυμάρι που μοσχοβολά κάτω από τα βήματα των περιπατητών. Είναι οι σταχτιές πέτρινες αναβαθμίδες του καλοκαιριού και τα καταπράσινα, λουλουδιασμένα λαγκάδια της άνοιξης. Είναι οι σκιές των σύννεφων που τρέχουν γρήγορα πάνω από το νησί, τα γερμένα από τον βοριά δέντρα και τα τρελά κύματα που φέρνει η νοτιά. Είναι οι μοναχικές παραλίες, τα μαρμάρινα κοιμητήρια, τα πανηγύρια στα χωριά και τα ξωκλήσια και το «πέταγμα» των Τηνιακών στον μπάλο. Είναι οι καινούργιοι χώροι φιλοξενίας, τα βραβευμένα εστιατόρια, οι αγώνες δρόμου στα ιστορικά μονοπάτια, τα βιβλιοπωλεία-καφενεία στα στενά της πόλης και οι νέοι πατεράδες με τα τατουάζ και τα μωρά στην αγκαλιά. Είναι οι ψυχές των παλιών που χαίρονται με τα κατορθώματα των νέων…
Σημειωματάριο
ΜΕΤΑΒΑΣΗ
⚫ Από τη Ραφήνα θα προσεγγίσετε την Τήνο ακτοπλοϊκώς (4 ώρες, από 27 ευρώ η απλή μετάβαση) με πλοία της Golden Star Ferries (τηλ. 212-2224000, goldenstarferries.gr) και της Fast Ferries (τηλ. 210-4182005, fastferries.com.gr). Όλα τα πλοία πραγματοποιούν επιπλέον δρομολόγια τα Σαββατοκύριακα. Επίσης με επιβατηγό καταμαράν (1 ώρα και 50 λεπτά, από 35 ευρώ) της Hellenic Seaways (τηλ. 210-8919800, hellenicseaways.gr).
Από τον Πειραιά καθημερινά δρομολόγια (4 ώρες και 30 λεπτά, από 35 ευρώ) με πλοία της Blue Star Ferries (τηλ. 210-8919800, bluestarferries.com).
ΔΙΑΜΟΝΗ
⚫ Στο Τριπόταμο, στα παραδοσιακά καταλύματα Σταυροδρόμια (τηλ. 22830-25443, από 140 ευρώ). Στη Μέση, στο αναπαλαιωμένο αρχοντικό του 18ου αιώνα Tutti Blu living Space (τηλ. 6955-093535, tuttiblu.gr, από 100 ευρώ), επίσης στην Ξυνάρα στο Xinara House (xinarahouse.com, από 190 ευρώ (2-3 άτομα) έως 820 ευρώ (10 άτομα), ή στα Δύο Χωριά, στα Tinos E-houses του 19ου αιώνα (τηλ. 6944-602567, από 430 ευρώ).
⚫ Για οικολογικές διακοπές σε ωραίο αγρόκτημα με ζαρζαβατικά δικής του παραγωγής και θέα θάλασσα, το Tinos Eco Lodge (τηλ. 6974-467611, tinosecolodge.gr, από 100 έως 130 ευρώ), ανάμεσα στην Ποταμιά και τη Σάντα Μαργαρίτα.
⚫ Για διαμονή στα Έξω Μέρη του μαρμάρου και των αμφιθεατρικών, «σκαρφαλωμένων» στις απόκρημνες πλαγιές χωριών, το Tinos Hearts (tinoshearts.gr, από 230 ευρώ) στην Καρδιανή διαθέτει δύο κατοικίες με ιδιωτική πισίνα και τρία δίκλινα.
⚫ Για ολιγοήμερες πολυτελείς διακοπές, κοντά στη Χώρα στο ολοκαίνουργιο Infinity View Hotel (τηλ. 22833-00712, infinityview.gr, από 250 ευρώ), αλλά και στις όμορφες Diles & Rinies (τηλ. 22830-26146, 6986-533529, tinosvillas.com, από 400 ευρώ) με την ανεμπόδιστη θέα και τους φωτογενείς χώρους.
⚫ Για ερωτευμένους Ροβινσώνες, η παραθαλάσσια απομονωμένη κατοικία Aeolis cast away residence (τηλ. 22830-29044, aeolistinossuites.com, από 200 ευρώ), αλλά και τα δύο μικρά ονειρικά σπιτάκια The Houses of dreams στην περιοχή της Μυρσίνης (τηλ. 6973-381085, μέσω Airbnb από 90 ευρώ).
⚫ Για οικογένειες, το κλασικό Tinos Beach Hotel (τηλ. 22830-22626, tinosbeach.gr, από 110 ευρώ τον Αύγουστο) στα Κιόνια, με τη μεγαλύτερη πισίνα του νησιού και μια ατμόσφαιρα ’70s, και η Ακτή Αιγαίου (τηλ. 22830-25523, 6932-638421, aktiaegeou.gr, από 70 ευρώ), που έχει για «αυλή» την πιο φιλική παιδική παραλία του νησιού, το Λαούτι ή –για τους ντόπιους– Σκιλαντάρ!
** Οι τιμές αφορούν τον μήνα Αύγουστο.
Η Μάγια Τσόκλη είναι δημοσιογράφος ταξιδιών, δημιουργός των μακροβιότατων ταξιδιωτικών ντοκιμαντέρ «Ταξιδεύοντας», που προβάλλονται ακόμη από τη δημόσια τηλεόραση, και του περιοδικού Passport των εκδόσεων της «Καθημερινής». Ιδρυτικό μέλος της Μικροζυθοποιίας Κυκλάδων στην Τήνο, δημιούργησε το ετήσιο free press περιοδικό «ΤΑΜΑ η ελεύθερη έκδοση της Τήνου» και, τελευταία, το online ταξιδιωτικό περιοδικό travelsbytravelers.com που οργανώνει και συναρπαστικά ταξίδια.