Στέκομαι στην άκρη του μικρού μονοπατιού. Σκέφτομαι το επόμενο βήμα – για πρώτη φορά το αποτύπωμα του πέλματός μου στην ευβοϊκή γη θα είναι πάνω σε στάχτη. Τέσσερις δεκαετίες τώρα που βαδίζω σε τούτα τα μέρη, δεν νομίζω να είχα δώσει ποτέ τόση σημασία στο περπάτημά μου. Ως καλωσόρισμα είχα συνηθίσει το κροτάλισμα από τα βότσαλα στις παραλίες, το τρίξιμο από τις πευκοβελόνες στο δάσος, το θρυμμάτισμα του χώματος στα περιβόλια, το δροσερό άγγιγμα του νερού στο ποτάμι – μουσική υπόκρουση σε μια νέα περιπέτεια που ξεκινούσε με ορμή. Αυτό το απαλό πέπλο στάχτης όμως, που ύφαναν με τον θάνατό τους φυτά και ζώα, είναι πια –πόσο παράδοξο!– η μήτρα που κυοφορεί τη νέα ζωή στο οικοσύστημα της Βόρειας Εύβοιας. Η παραμικρή παρέμβαση μπορεί να είναι ένα στραβοπάτημα που ίσως κοστίσει.
Ήδη, μόλις λίγες εβδομάδες μετά την καταστροφική πυρκαγιά που έκαψε περισσότερα από 500.000 στρέμματα στο νησί, πράσινες πινελιές έχουν αρχίσει να εμφανίζονται στον καμβά που μέχρι πρότινος μονοπωλούσε το γκρίζο και το μαύρο. Η φύση αναγεννάται από τις στάχτες της και συγκινεί όσους ευελπιστούν να ξαναφήσουν τη ματιά τους να χορτάσει ομορφιά, να βαδίσουν στα γνώριμα μονοπάτια που διασχίζουν το σώμα του δάσους, να ξαποστάσουν στη σκιά φιλόξενων δέντρων.
«Είμαστε σε ένα μεσογειακό περιβάλλον, το οποίο έχει ως χαρακτηριστικό του τρεις έως τέσσερις μήνες ξερό καλοκαίρι, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συνθήκες τέτοιες που καταλήγουν στη συχνή εμφάνιση δασικών πυρκαγιών. Αυτό ισχύει στους αιώνες, με αποτέλεσμα η βλάστηση να είναι προσαρμοσμένη ώστε να καεί. Και έχει μηχανισμούς για να αναγεννηθεί», εξηγεί ο Δρ Γαβριήλ Ξανθόπουλος, δασολόγος, διευθυντής ερευνών του Ινστιτούτου Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων. «Κάποια είδη έχουν σπόρους που περιμένουν μέσα στο έδαφος για να βρουν την κατάλληλη ευκαιρία. Σας θυμίζω ότι η στάχτη είναι γεμάτη θρεπτικά υλικά. Είναι ταυτόχρονα μια πρόβλεψη της φύσης∙ τα νέα αυτά φυτά πολύ γρήγορα θα αρχίσουν να προφυλάσσουν το έδαφος, ώστε να αναπτυχθούν οι θάμνοι που φυτρώνουν από τη ρίζα», διευκρινίζει ο Δρ Ξανθόπουλος. «Αυτοί οι θάμνοι θα λειτουργήσουν προστατευτικά· στη σκιά τους θα αναπτυχθούν τα πεύκα και χάρη σε αυτή τη σκιά τα μικρά δεντράκια δεν θα ξεραθούν. Στα τέσσερα με πέντε χρόνια περίπου θα αρχίσουν να ξεπροβάλλουν ανάμεσα από τους θάμνους οι κορυφές των δέντρων και σε δέκα με δεκαπέντε χρόνια θα αρχίσει να σχηματίζεται το δάσος». Η φυσική αναγέννηση των πεύκων εξασφαλίζεται με τους σπόρους που φυλάσσουν μέσα στα κουκουνάρια, τα οποία ανοίγουν τόσο στη διάρκεια της πυρκαγιάς όσο και στο διάστημα που ακολουθεί και σκορπίζουν δισεκατομμύρια από αυτούς, οι οποίοι θα δώσουν τη νέα γενιά δέντρων.
Προς το παρόν, πάντως, σπαράγγια, λαδανιές, αγριόχορτα, φτέρες, λιλιπούτειοι θάμνοι έχουν ήδη εμφανιστεί στις άκρες των δρόμων, περιμετρικά των καμένων κορμών, σε πλαγιές και πεδινές εκτάσεις. Είναι προάγγελοι και μάρτυρες της φυσικής αναγέννησης, που η ορμητική δυναμική της αναπτερώνει τις ελπίδες ότι η Βόρεια Εύβοια θα ανακτήσει την πράσινη ομορφιά της.
Αυτή η ομορφιά ξελόγιαζε εδώ και δεκαετίες χιλιάδες επισκέπτες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, κυρίως όμως τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες. Λάτρεις της περιπέτειας, οικοτουρίστες, περιπατητές, εκδρομείς του καλοκαιριού, φυγάδες του τριημέρου εξερευνούσαν τα δάση, τα ποτάμια, τα φαράγγια και τις ψηλές κορυφές, τα δροσερά νερά του Αιγαίου και τα ήρεμα του Ευβοϊκού, τις αμμουδερές και βοτσαλωτές παραλίες, απολαμβάνοντας τον μαγικό συνδυασμό δάσους, βουνού και θάλασσας, που μπορεί κανείς να βρει σε λίγες περιοχές της Ελλάδας. Υπαρκτός είναι ο κίνδυνος η πρόσφατη καταστροφή να σβήσει το νησί από τις λίστες των δημοφιλών τουριστικών προορισμών, η Βόρεια Εύβοια ωστόσο χρειάζεται τώρα περισσότερο από ποτέ συνειδητοποιημένους, κοινωνικά υπεύθυνους επισκέπτες, που θα στηρίξουν ηθικά και οικονομικά τον τόπο. «Η Βόρεια Εύβοια πρέπει να εκπέμψει το μήνυμα ότι είναι επισκέψιμη. Όταν έρθει κάποιος με θετική διάθεση, να λάβει το μήνυμα ότι “είμαστε εδώ και αναγεννιόμαστε”», τονίζει ο Δρ Ξανθόπουλος.
Ο ρόλος του επισκέπτη
Εξαιρετικά σημαντική για την τόνωση της τοπικής οικονομίας θεωρεί ότι είναι η παρουσία επισκεπτών στη Βόρεια Εύβοια και ο Ηλίας Τζηρίτης, υπεύθυνος δράσεων για τις δασικές πυρκαγιές στο WWF Ελλάς. Επισημαίνει ωστόσο ότι η όποια επίσκεψη θα πρέπει να οργανώνεται προσεκτικά, ακολουθώντας τις οδηγίες των ειδικών σχετικά με τους περιορισμούς στην πρόσβαση σε πυρόπληκτα οικοσυστήματα και αφότου υπάρξει ενημέρωση για τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή. «Αυτή τη στιγμή είναι λίγο επικίνδυνο να κάνουμε δραστηριότητες σε αυτές τις περιοχές, γιατί τα καμένα δέντρα θα αρχίσουν να πέφτουν. Επίσης, τα εδάφη χαλαρώνουν και μπορεί να έχουμε καταπτώσεις βράχων. Πριν από όποια επίσκεψη πρέπει να ενημερωθούμε για την προσβασιμότητα των δρόμων. Καλό είναι να κινούμαστε στο υφιστάμενο οδικό δίκτυο και στα προϋπάρχοντα μονοπάτια, προκειμένου να συντηρείται το δίκτυο των μονοπατιών, αλλά και να μη διαταράξουμε τη φυσική αναγέννηση πατώντας ένα νέο φυτάριο που δεν θα φαίνεται με γυμνό μάτι. Είναι επίσης καλό να υπάρχουν μάτια και αυτιά που παρακολουθούν τι γίνεται, αν προχωρούν τα αντιδιαβρωτικά έργα ή αν ίσως λαμβάνουν χώρα κάποιες παράνομες δραστηριότητες, που θα πρέπει να καταγγέλλονται στα αρμόδια όργανα. Άρα οι επισκέπτες μπορούμε να παίξουμε και τον ρόλο ενός άτυπου φύλακα».
Αποφασισμένη να μην εγκαταλείψει τη Βόρεια Εύβοια είναι η ομάδα της Trekking Hellas Evia. Από το 2016, με πρωτοβουλία των Ηρακλή Νικολαΐδη και Γιώργου Τόττα, έχει συστήσει σε χιλιάδες επισκέπτες φαράγγια και βουνοκορφές, μυστικές παραλίες και ορμητικούς χειμάρρους, που συναποτελούν το φυσικό ανάγλυφο της περιοχής. Εγκαινίασαν τη δραστηριότητά τους κάνοντας river trekking στο φαράγγι της Μπολοβίναινας ή Νηλέα, σε λίγα χρόνια ενέταξαν το rappel, την καταρρίχηση δηλαδή σε φαράγγι, το canyoning, το flying fox ή εναέριο πέρασμα στο φαράγγι των Βασιλικών, στους καταρράκτες των Παπάδων και του Δρυμώνα, στο Ξηρό όρος, στη Δίρφυ, στο Ξεροβούνι, στο φαράγγι Δαφνοκούκι, αλλά και πεζοπορίες στην Αρχαία Κήρινθο και στην Αγάλη. «Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ενδιαφέρονται να έρθουν σε επαφή με τη φύση και στρέφονται σε αυτού του είδους τον εναλλακτικό τουρισμό. Περισσότεροι από χίλιοι άνθρωποι τον χρόνο συμμετέχουν στις εξορμήσεις μας στη Βόρεια Εύβοια», εξηγεί η Νίκη Πλόσκα, μέλος της ομάδας.
Το πρώτο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου, σχεδόν τριάντα άνθρωποι συμμετείχαν στην πρώτη εκδρομή που οργανώθηκε εκεί μετά την πυρκαγιά, μια πεζοπορία από την παραλία της Αγίας Άννας έως τον Άγιο Βασίλειο και τον Σταυρό, με στόχο να ενισχυθεί μέσω των εσόδων το φιλοζωικό σωματείο Rancheros της Νάνσυς Κουρέλλου, που λειτουργούσε με έδρα την Αγία Άννα και οι εγκαταστάσεις του οποίου καταστράφηκαν ολοσχερώς.
«Ήταν μια ιδιαίτερη εξόρμηση για τη στήριξη του τόπου. Κάναμε μια πολύ όμορφη διαδρομή και, παρότι ήταν διαφορετικά, αφού δεν υπήρχε η βλάστηση που είχαμε συνηθίσει, ήταν πανέμορφα, γιατί η φύση έχει πάντα έναν τρόπο να σε μαγεύει. Ξέρω ότι στην αρχή κάποιοι μπορεί να είναι διστακτικοί, να σκέφτονται “πού να πάμε τώρα που έχουν καεί όλα”, όμως είναι σημαντικό αυτές τις δύσκολες ώρες να στηρίζουμε τον τόπο μας και η φύση έχει τον τρόπο της να τα ξανακάνει όλα όπως ήταν πριν», λέει η Έφη Διαμαντοπούλου που ήρθε από την Αθήνα για την εκδρομή. Στα σχέδια της ομάδας της Trekking Hellas Evia είναι η διοργάνωση αντίστοιχων μηνιαίων δραστηριοτήτων στην περιοχή, τα έσοδα των οποίων θα διατίθενται για τη στήριξη όσων επλήγησαν από τη φωτιά. «Για εμάς δεν αλλάζει κάτι, γίνεται μεν πιο δύσκολο, αφού θα δυσκολευτούμε να φέρουμε τον κόσμο εδώ, πιστεύουμε όμως ότι θα το πετύχουμε, γιατί η φύση παραμένει όμορφη. Το μήνυμά μας είναι ότι, παρότι κάηκε μεγάλο μέρος της, η Βόρεια Εύβοια παραμένει μαγική και όποιος την επισκεφθεί θα περάσει υπέροχα».
Μια εναλλακτική πρόταση για την τουριστική προσέγγιση της Βόρειας Εύβοιας έχει να καταθέσει ο Δρ Ξανθόπουλος, αντλώντας έμπνευση από το παράδειγμα του αμερικανικού πάρκου Yellowstone, του οποίου κάηκαν το 1988 περισσότερα από 3.200.000 στρέμματα. «Η Υπηρεσία Πάρκων το μετέτρεψε σταδιακά σε παρατηρητήριο της αναγέννησης της φύσης, ένα εκπληκτικό έργο που έφτασε να προσελκύει 10 εκατ. επισκέπτες ετησίως. Νομίζω ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει και στη Βόρεια Εύβοια». Στην Ελλάδα υπάρχει και η περίπτωση της Πάρνηθας, επισημαίνει ο Ηλίας Τζηρίτης. «Εμείς, ως WWF Ελλάς, υλοποιούσαμε ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης πριν από την πυρκαγιά και είχαμε ανεβάσει περίπου 50.000 μαθητές στην Πάρνηθα. Αφότου κάηκε, αρχίσαμε να επισκεπτόμαστε έναν χρόνο μετά την περιοχή, ελεγχόμενα και με πολλή προσοχή, με τα ίδια σχολεία, για να δουν τα αποτελέσματα της πυρκαγιάς, πώς φτιάχτηκαν τα αντιπλημμυρικά και τα αντιδιαβρωτικά έργα, τι σημαίνει αποκατάσταση, πώς βγαίνουν τα νέα φυτάρια. Άρα είναι μια ευκαιρία να καταρτιστεί ένα πακέτο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για το πώς το δάσος μπορεί να αναγεννηθεί μετά από μια πυρκαγιά, και αυτό θα είναι ένα τεράστιο κέρδος για τις επόμενες γενιές».