«Το ποτάμι είναι κάτι παρόμοιο με τις φλέβες και τις αρτηρίες. Όπως ρέουν τα θρεπτικά στοιχεία στο σώμα μας μέσα από τις φλέβες και τις αρτηρίες έτσι ρέουν και στον πλανήτη μέσω των ποταμών». Χρήσιμος ο παραλληλισμός που κάνει ο Δημήτρης Παπαγεωργίου, για να καταλάβουμε ότι ένας πλανήτης με μολυσμένα ποτάμια είναι το ίδιο ευάλωτος με ένα σώμα που έχει φραγμένες αρτηρίες.
Γεωπόνος, με μεταπτυχιακές σπουδές στη βιολογική γεωργία, στην αγροοικολογία και στα διατροφικά συστήματα, ο Δημήτρης είναι ο Έλληνας συντονιστής που συνεργάστηκε με τη μη κερδοσκοπική εταιρεία Πίνδος Περιβαλλοντική και με το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο (MedINA) για το εγχώριο Home River Bioblitz. Πρόκειται για ένα δρώμενο που διοργανώθηκε φέτος για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά από το δίκτυο προστασίας ποταμών River Collective σε πάνω από 45 τοποθεσίες του πλανήτη. Από την Ινδία (Lidder) και την Κίνα (Huaijiu) μέχρι το Περού (Utcubamba) και την Αλάσκα (Kenai), ποταμόφιλοι απ’ όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν μεταξύ 24-26 Σεπτεμβρίου για να μελετήσουν τη χλωρίδα και την πανίδα των ποτάμιων οικοσυστημάτων.
Blitz στα γερμανικά σημαίνει αστραπή, αν και η λέξη είναι περισσότερο συνδεδεμένη με την πολεμική ορολογία, δηλαδή με τις αστραπιαίες επιθέσεις. Το bioblitz, λοιπόν, μεταφράζεται ως μία δράση όπου οι συμμετέχοντες «ξεχύνονται αστραπιαία στη φύση, σε προκαθορισμένο χρόνο και χώρο, προσπαθώντας να καταγράψουν όσο περισσότερες μορφές βιοποικιλότητας γίνεται».
Στην Ελλάδα το φετινό ραντεβού δόθηκε στον Αώο (πέρυσι ήταν στον Βοϊδομάτη), στο ανώτερο κομμάτι της λεκάνης απορροής του ποταμού, εκεί όπου βρίσκεται το καταφύγιο της Βωβούσας. Ο Αώος είναι «ένα από τα τελευταία ποτάμια ελεύθερης ροής των Βαλκανίων, που κατά τον ρου του δεν συναντά εμπόδια μέχρι να φτάσει στη θάλασσα», αναφέρει ο Δημήτρης Παπαγεωργίου. Για να προστατεύσεις κάτι πρέπει πρώτα να το γνωρίσεις κι αυτή είναι η ουσία του bioblitz, αφού όσοι συμμετείχαν στο δρώμενο (φοιτητές του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επιστήμονες, φυσιολάτρες και κάτοικοι της περιοχής) εξερεύνησαν επί ώρες τη φύση του Αώου, καταγράφοντας με τα κινητά τους ήχους και εικόνες.
Είδαν πουλιά όπως την καστανοπαπαδίτσα (Poecile palustris), άποδες σαύρες όπως το ελληνικό κονάκι (Anguis graeca), αμφίβια όπως τον ελληνικό βάτραχο (Rana graeca) και την κίτρινη μπομπίνα (Bombina variegata), ένα αρκετά κοινό είδος που χρησιμοποιεί το σώμα και το χρώμα του για να απομακρύνει τους θηρευτές. «Γυρνάει ανάποδα, γιατί είναι μόνο από κάτω κίτρινος και κάνει τον ψόφιο». Διπλή η στρατηγική επιβίωσης του μικρού αμφιβίου, αφού με τη στάση του προσποιείται τον νεκρό και με την προβολή του κίτρινου χρώματος προσπαθεί να πείσει τον αντίπαλο ότι είναι επικίνδυνος. Μαζί τους οι Έλληνες bioblitzers είχαν και απόχες, για να πιάσουν και να μελετήσουν ποταμίσια ψάρια.
Ένα εργαλείο με το όνομα iNaturalist
Κι αν η έρευνα και η καταγραφή στο πεδίο είναι το πρώτο σκέλος των River Bioblitz, ο διαμοιρασμός της πληροφορίας είναι το δεύτερο. Η ιδέα ήταν το υλικό που συγκεντρώθηκε στο πλαίσιο του event, να μεταφερθεί στον ψηφιακό κόσμο μέσω του iNaturalist, ενός δημοφιλούς -στους φυσιολάτρες- μέσου κοινωνικής δικτύωσης, που ανήκει στην Ακαδημία Επιστημών της Καλιφόρνιας και στη μη κερδοσκοπική οργάνωση National Geographic Society. Στο iNaturalist οι χρήστες αναρτούν φωτογραφίες, αναγνωρίζουν είδη χλωρίδας και πανίδας και γενικώς ανταλλάσσουν πληροφορίες για τη βιοποικιλότητα. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι μια φωτογραφία με κάποιο πουλί, βατράχι, έντομο ή ψάρι του Αώου μπορεί να ανέβει στην πλατφόρμα, να αναγνωριστεί, να σχολιαστεί, να γίνει αντικείμενο συζήτησης ή απλώς να ενταχθεί σε μία βάση με επιστημονικά δεδομένα, στην οποία έχουν πρόσβαση οι πάντες.
«Το Home River Bioblitz είναι ένα παράδειγμα για το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί το iNaturalist για τους σκοπούς της επιστήμης των πολιτών από ανθρώπους που θέλουν να καταγράψουν τη βιοποικιλότητα και να βοηθήσουν τους γύρω τους να συνδεθούν καλύτερα με τη φύση», εξηγεί ο Tony Iwane, εκπρόσωπος της πλατφόρμας. «Η επιστήμη των πολιτών σαφώς δείχνει ότι αναπτύσσεται. Οι άνθρωποι θέλουν να εμπλακούν σε κάτι για το οποίο νοιάζονται και με τα smartphones είναι εύκολο να καταγράψεις και να μοιραστείς δεδομένα. Όπως, βέβαια, σε κάθε ανοιχτή πλατφόρμα έτσι και το iNaturalist υπάρχουν χρήστες που αναρτούν λανθασμένες πληροφορίες, όμως η κοινότητά μας είναι πολύ καλή στο να εντοπίζει και να διευθετεί αυτά τα περιστατικά».
Πόσο μεγάλη είναι η κοινότητα του iNaturalist; Αξίζει να δούμε λίγο τα στατιστικά για να καταλάβουμε τη διείσδυση που έχει στο κοινό. Όταν έκλεισε τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του (Μάρτιος 2009), το iNaturalist είχε 15 ενεργούς χρήστες. Πλέον, μετά από 12,5 χρόνια, έχει σχεδόν 293.000. «Κάποιοι από αυτούς σίγουρα είναι επαγγελματίες επιστήμονες, όμως θα έλεγα ότι η πλειοψηφία των ενεργών χρηστών μας είναι ερασιτέχνες, από έμπειρους φυσιοδίφες μέχρι ανθρώπους που απλώς ενδιαφέρονται για τη φύση». Εκ των οποίων και αρκετοί Έλληνες. Δεν γνωρίζουμε πόσοι ακριβώς, πάντως, μέχρι τα μέσα Οκτωβρίου «6.846 χρήστες είχαν ποστάρει τουλάχιστον μία πληροφορία για την Ελλάδα», σημειώνει ο Tony, δίνοντάς μας έναν ικανοποιητικό λόγο για να πιστέψουμε ότι η επιστήμη των πολιτών έχει χτυπήσει και τη δική μας πόρτα.
Ιnfo: rivercollective.org – homeriverbioblitz.org
Τα πιο δημοφιλή είδη χλωρίδας και πανίδας της Ελλάδας που έχουν αναρτηθεί στο iΝaturalist θα τα δείτε εδώ.