Καταρχάς αρκεί να σταθείς στο όνομα, που ποτέ δεν είναι τυχαίο στα χωριά της Ελλάδας. Κήποι. Άρα μποστάνια. Άρα τρεχούμενα νερά. Γι’ αυτό και τα δεκάδες γεφύρια. Ομοίως και η παλαιότερη ονομασία του χωριού, Μπάγια, που σημαίνει λουτρό. Όλο το Ζαγόρι είναι γεμάτο από τα περίφημα πετρογέφυρα του 18ου και 19ου αιώνα που διευκόλυναν τη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών την περίοδο της μεγάλης ακμής του εμπορίου, υπερπηδώντας τα φυσικά εμπόδια –υπολογίζονται μάλιστα κοντά στα 100. Συνήθως ήταν δωρεές πλούσιων ντόπιων και προς τιμή τους έπαιρναν και το όνομά τους. Κυκλικά ή οξυκόρυφα τόξα, μονότοξα, δίτοξα ή τρίτοξα ανάλογα με τις απαιτήσεις του τοπίου, είναι σήμερα πραγματικά μνημεία. Ειδικά οι Κήποι, όμως, έχουν γύρω τους περισσότερα από δέκα. Μοιάζει κατάφορη αδικία για τα άλλα χωριά, φαντάζει ως μεγάλο προνόμιο για το συγκεκριμένο. Και είναι, γιατί δεν υπάρχει περίπτωση να έρθεις στο Ζαγόρι και να μην φτάσεις στους Κήπους για να δεις τα γεφύρια – ήταν όμως πάντα έτσι;
Το Βικάκι, το Μπαγιώτικο ρέμα και αρκετά ακόμη μικρότερα ρέματα και χείμαρροι καταλήγουν εδώ από την Τύμφη και περικυκλώνουν το χωριό. Αυτό ήταν κάποτε κατάρα και ευλογία μαζί. Από τη μία οι Μπαγιώτες πλούτιζαν χάρη στα εύφορα κτήματά τους και τους δύο νερόμυλους, τροφοδοτώντας με τα κηπευτικά τους όλο το Ζαγόρι. Μάλιστα λόγω του πλούτου και της κεντρικής τοποθεσίας τους έφτασαν να είναι διοικητικό κέντρο της περιοχής. Από την άλλη, συχνά οι καλλιέργειες πλημμύριζαν, ενώ οι μετακινήσεις τον χειμώνα γίνονταν ακόμη πιο δύσκολες – φαντάσου να έχεις να αντιμετωπίσεις και τα ορμητικά νερά, εκτός από το έτσι κι αλλιώς δύσβατο ανάγλυφο του Ζαγορίου.
Στους Κήπους θα βρείτε δύο από τα διασημότερα ηπειρώτικα γεφύρια, του Κόκκορη και το Καλογερικό. Το πρώτο, γνωστό και ως του Νούτσου ή Κοκκορού, είναι από τα ευκολότερα στην πρόσβαση και βρίσκεται στον δρόμο από Δίλοφο προς Κουκούλι, έξω από τους Κήπους. Ουσιαστικά εξυπηρετούσε περισσότερο τα χωριά Κουκούλι, Καπέσοβο και Βραδέτο, αφού τους έδινε πρόσβαση προς τα Ιωάννινα. Διαθέτει ένα εντυπωσιακό τόξο με άνοιγμα 23μ. Αντίθετα, το Καλογερικό ή Πλακίδα, στην είσοδο των Κήπων, έχει τρία τόξα και παρατηρώντας το κομψό κυματοειδές σχήμα του θα καταλάβετε γιατί το αποκαλούν «κάμπια εν κινήσει». Για πρώτη φορά κατασκευάστηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και ήταν ξύλινο. Τη σημερινή μορφή απέκτησε χάρη στη χορηγία του ηγούμενου της Μονής Προφήτη Ηλία Βίτσας, εξού και ονομάστηκε Καλογερικό, ενώ αργότερα επισκευάστηκε από τους Αλέξη και Ευγένιο Πλακίδα.
Το γεφύρι του Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη, βρίσκεται σε εντυπωσιακή τοποθεσία, στην έξοδο του φαραγγιού Βικάκι, και θα το δείτε από τον δρόμο στην είσοδο των Κήπων. Το μικρό γεφύρι του Αγίου Μηνά με ένα μόνο τόξο ανοίγματος 6 μέτρων βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο ομώνυμο εκκλησάκι, στον κεντρικό δρόμο προς Κήπους, κάτω από το Δίλοφο. Κοντά είναι και το επίσης μικρό γεφύρι του Καπετάν Αρκούδα, που ονομάστηκε έτσι προς τιμή του Μακεδονομάχου Γεώργιου Αρκούδα από τη Σαμαρίνα, ο οποίος σφαγιάστηκε στο σημείο από τους Τούρκους. Σε εκείνο του Μύλου οδηγεί χωματόδρομος από τους Κήπους και φαίνεται να είναι το πιο σημαντικό για το χωριό, αφού το χρησιμοποιούσαν καθημερινά για να φτάσουν στον μύλο του χωριού, στα κτήματά τους, ακόμη και στα Ιωάννινα. Κοντά του μάλιστα υπάρχει και άλλο ένα μικρότερο. Αν ενθουσιαστήκατε με το κυνήγι των πετρογέφυρων, συνεχίστε την εξερεύνηση. Ζητήστε πληροφορίες από τους ντόπιους και ανακαλύψτε τα γεφύρια της Ντόβρης, του Πιτσιώνη, του Γηρομνιού και πολλά ακόμη επώνυμα και ανώνυμα, διατηρημένα ή σε ερείπια, κρυμμένα στις ρεματιές των Κήπων. Περπατήστε στις χορταριασμένες κουπαστές τους, παρατηρήστε τη σοφή αρχιτεκτονική και αναλογιστείτε τον συγκινητικό ρόλο που είχαν κάποτε: αυτόν της επικοινωνίας.
Για οργανωμένη περιήγηση στα γεφύρια του Ζαγορίου, απευθυνθείτε στην Trekking Hellas (τηλ. 6944-750009, trekking.gr) ή τον συνοδό βουνού Τάσο Ανέστη (τηλ. 6945-519851).