Ο Ιούλιος της περασμένης χρονιάς ήταν ο θερμότερος μήνας που καταγράφηκε ποτέ στη Γη, σύμφωνα με την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ. Στη Σιβηρία, τον Ιούνιο του 2021, οι θερμοκρασίες παρουσίασαν αύξηση 10 βαθμών Κελσίου. Ο Αρκτικός Κύκλος φαίνεται ότι υπερθερμαίνεται με διπλάσια ταχύτητα από τον υπόλοιπο πλανήτη, ενώ συνολικά η τελευταία πενταετία ήταν η θερμότερη στα χρονικά. Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής δεν αφορούν μόνο τη μεταβολή των οικοσυστημάτων, αλλά επηρεάζουν δομικά τις τοπικές οικονομίες και επενδύσεις. Έτσι, και τα ανά τον κόσμο χιονοδρομικά κέντρα, που παρατηρούν την προσδόκιμη σεζόν τους να μειώνεται δραστικά, βρίσκονται πια στο σταυροδρόμι γενναίων αποφάσεων.
Κάθε χρόνο στις Άλπεις εξατμίζονται 14 εκατ. κυβικά μέτρα νερού, όσο δηλαδή 5.600 πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων, ενώ στη λίμνη Τάχο, τη μεγαλύτερη αλπική λίμνη της Βόρειας Αμερικής, τα επίπεδα χιονιού ήταν πέρυσι για τρίτη συνεχόμενη χρονιά 25% κάτω των κανονικών. Σε ένα αρκετά ρεαλιστικό σενάριο αύξησης της μέσης πλανητικής θερμοκρασίας κατά 2 βαθμούς Κελσίου, τα χιονοδρομικά κέντρα αναμένεται να γνωρίσουν σοβαρές ελλείψεις χιονιού. Πρακτικά, το βάθος του χιονιού μπορεί να μειωθεί κατά 40% έως το 2100, ακόμα και σε υψόμετρα άνω των 3.000 μ. Τι σημαίνει αυτό σε οικονομικά μεγέθη; Είναι ενδεικτικό το ότι στις ΗΠΑ η βιομηχανία του σκι συνεισφέρει στην αμερικανική οικονομία 18,8 δισ. ευρώ, απασχολώντας σχεδόν 1 εκατ. ανθρώπους σε ολόκληρη τη χώρα, ενώ στην Αυστρία περίπου το 6% του ΑΕΠ. Στην περιοχή της Ωβέρνης, στη Γαλλία, όπου βρίσκονται οι χειμερινοί προορισμοί της Courchevel και της Val d’Isère και απασχολούνται συνολικά 171.000 εργαζόμενοι, υπολογίζεται ότι οι τουρίστες ξόδεψαν το 2018 το αδιανόητο ποσό των 21 δισ. ευρώ.
Η κλιματική αλλαγή προφανώς δεν έχει σύνορα. Ο ορεινός τουρισμός της Ελλάδας, προβληματικός και άναρχα δομημένος σε πολλές περιπτώσεις, μπαίνει και αυτός σε μια νέα πραγματικότητα. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ευθύμης Βαζαίος, μηχανολόγος-ηλεκτρολόγος μηχανικός, μέλος του ΔΣ της «Χιονοδρομικό Κέντρο Καλαβρύτων Α.Ε. Ο.Τ.Α.» και πρώτος διευθύνων σύμβουλος της επιχείρησης μεταξύ 2010-2014: «Το υψόμετρο αξιόπιστης χιονοκάλυψης στην Ελλάδα εκτιμάται ότι θα ανέβει στα 2.200 μ. το 2050, πράγμα που σημαίνει ότι περισσότερα από τα μισά χιονοδρομικά της χώρας μας θα αντιμετωπίσουν πρόβλημα ύπαρξης. Αλλά και τα χιονοδρομικά που λόγω υψομέτρου θα παραμείνουν ενεργά θα αντιμετωπίσουν προβλήματα βιωσιμότητας, καθώς ο αριθμός επισκεπτών θα μειώνεται εξαιτίας της ελάττωσης του βάθους του χιονιού. Αντίστοιχα, τα λειτουργικά έξοδα θα ακολουθήσουν την αυξητική τάση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας. Η χιονοδρομία θα γίνει ακριβότερη και η βιωσιμότητα των χιονοδρομικών θα εξαρτηθεί από τη στάση των χιονοδρόμων».
Η τεχνολογία στο επίκεντρο
Ο κλάδος των χιονοδρομιών βρίσκεται σε ρότα προσαρμογής εδώ και χρόνια, κυρίως παράγοντας τεχνητό χιόνι, με τα κανόνια τεχνητής χιόνωσης να αποτελούν την πλέον συνήθη πρακτική. Από το 2008, τα χιονοδρομικά κέντρα της Αυστρίας έχουν επενδύσει σχεδόν 1 δισ. ευρώ στην παραγωγή τεχνητού χιονιού, ενώ φημισμένα χιονοδρομικά κέντρα της βόρειας Ιταλίας, όπως το Val Gardena, είναι πλέον σε θέση να στρώσουν όλη την έκτασή τους με τεχνητό χιόνι. Στην Ελλάδα, ολοκληρωμένες υποδομές στον συγκεκριμένο τομέα διαθέτουν τα 3-5 Πηγάδια, που όμως φέτος δεν λειτούργησαν για λόγους που άπτονται της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Ωστόσο, αυτές οι μέθοδοι είναι σύνθετες και ενεργειακά απαιτητικές, δημιουργώντας ένα οξύμωρο: παρότι χρησιμοποιούνται λόγω κλιματικής αλλαγής, τελικά συμβάλλουν σε αυτή με ένα βαρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα και οι ακτιβιστές τις κατακρίνουν έντονα. Το τεχνητό χιόνι κατασκευάζεται αναμειγνύοντας μεγάλους όγκους νερού και υψηλή πίεση αέρα. Τα κανόνια μετατρέπουν το νερό και τον συμπιεσμένο αέρα σε κρυστάλλους χιονιού –εφόσον το επιτρέπουν οι χαμηλές θερμοκρασίες. Οι απαιτήσεις για νερό είναι πολύ υψηλές, απαιτώντας άντληση από γύρω λίμνες και ποτάμια. «Τα χιονοδρομικά κέντρα πρέπει να πρωτοστατήσουν στην εκστρατεία για μηδενικό αποτύπωμα διοξειδίου του άνθρακα. Οφείλουν να υιοθετήσουν προγράμματα για την παραγωγή, εντός των εγκαταστάσεών τους, ανανεώσιμων πηγών αλλά και να μεριμνήσουν για τη σταδιακή αντικατάσταση των συμβατικών καυσίμων με καθαρές μορφές ενέργειας, αντικαθιστώντας π.χ. τα οχήματα με ηλεκτρικά και εισάγοντας βιοκαύσιμα και αντλίες θερμότητας για τη θέρμανση των κτιρίων», λέει ο κ. Βαζαίος.
Με αυτό το σκεπτικό δοκιμάστηκε το περασμένο καλοκαίρι μια νέα μέθοδος διατήρησης χιόνωσης στο Engelberg της Ελβετίας. Μια ειδικά κατασκευασμένη πολυέστερ φλις κουβέρτα εμβαδού 100.000 τ.μ. κάλυψε επιφάνεια παγετώνα ίση με 14 γήπεδα ποδοσφαίρου, αντανακλώντας την ηλιακή ακτινοβολία και αποτρέποντας με αυτόν τον τρόπο το λιώσιμο του χιονιού.
Όσα κανόνια και να διαθέτουν πάντως τα χιονοδρομικά, αυτά δεν επαρκούν για να στρώσουν τις πίστες, αν οι θερμοκρασίες δεν είναι αρκετά χαμηλές. Για τον λόγο αυτόν, οι εταιρείες που τα διαχειρίζονται επενδύουν μέρος των εσόδων τους στην έρευνα. Tο ProSnow είναι ένα πρόγραμμα της Γαλλικής Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, σε συνεργασία με φορείς της Γαλλίας, της Αυστρίας, της Γερμανίας και της Ελβετίας, που δίνει τη δυνατότητα στα χιονοδρομικά κέντρα να διαχειρίζονται σε πραγματικό χρόνο τα αποθέματά τους σε χιόνι. Στο ίδιο πνεύμα, η εφαρμογή ClimSnow που χρησιμοποιείται σε πάνω από 70 χιονοδρομικά κέντρα της Γαλλίας, προσφέρει αναλυτικές κλιματικές προβολές για τα επόμενα 30 χρόνια, επεξεργαζόμενη διαφορετικές κλιματικές εκδοχές με ή χωρίς τεχνητό χιόνι.
Όλοι στα βουνά, όλο τον χρόνο
Παρόλο που η χειμερινή τουριστική βιομηχανία θεωρείται από τους μεγάλους «χαμένους» της κλιματικής αλλαγής, οι υψηλές καλοκαιρινές θερμοκρασίες οδηγούν σε αύξηση της ελκυστικότητας των χιονοδρομικών τους θερινούς μήνες, όταν μάλιστα η λειτουργία τους έχει σημαντικά χαμηλότερο κόστος. Έτσι, εκτιμάται για παράδειγμα ότι ο χειμερινός τουρισμός στην Ελβετία θα έχει μια απώλεια της τάξης των 1,8-2,3 δισ. ελβετικών φράγκων ετησίως εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει πρόβλεψη για αύξηση του τουρισμού στις Ελβετικές Άλπεις το καλοκαίρι, καθώς οι τουρίστες θα τις επισκέπτονται πιο συχνά.
Σε μια προσπάθεια προσαρμογής στα νέα δεδομένα, τα χιονοδρομικά κέντρα διαφοροποιούν επίσης τις υπηρεσίες τους ανάλογα με την εποχή, εμπλουτίζοντας τις εμπειρίες που μπορεί να απολαύσει ο επισκέπτης στις εγκαταστάσεις τους. Στο Gstaad και στο Verbier φιλοξενούνται κονσέρτα κλασικής μουσικής το καλοκαίρι, ενώ το Davos οργανώνει θερινά συνέδρια, επεκτείνοντας το πρόγραμμά του πέρα από το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Ιανουαρίου. Σχεδόν τα μισά χιονοδρομικά κέντρα της Βόρειας Αμερικής παραμένουν ανοιχτά όλο τον χρόνο, με την ορεινή ποδηλασία να αποτελεί τη δημοφιλέστερη δραστηριότητα από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο. Ένα στα τέσσερα μάλιστα δηλώνει ότι τα έσοδά του έχουν αυξηθεί κατά τουλάχιστον 20% λόγω της θερινής του λειτουργίας. Γκολφ, ράφτινγκ, κανό, οινογευσίες, παιδικές κατασκηνώσεις, μπάντζι, υπαίθρια water parks, σερφ σε προσομοιωτή κυμάτων, ιππασία, paintball, κατάβαση με tubes, πτήσεις με ελικόπτερο, βόλτες με γουρούνες. Η λίστα με τις δραστηριότητες που προσφέρονται από τα χιονοδρομικά κέντρα Ευρώπης και Αμερικής που λειτουργούν εκτός χειμερινής περιόδου είναι ανεξάντλητη.
Τα βουνά και οι αλπικές λίμνες αποτελούν εξάλλου μια εναλλακτική επιλογή διακοπών, σε σχέση με τους ολοένα και πιο θερμούς μεσογειακούς προορισμούς. «Ο κλάδος του χειμερινού τουρισμού μπορεί να προσφέρει στο κοινό του διεξόδους εξίσου δελεαστικές με το σκι, όπως είναι ο πολιτιστικός τουρισμός ή ο τουρισμός ευεξίας. Τα ίδια τα χιονοδρομικά, με μικρές στοχευμένες επενδύσεις θα μπορούσαν να προσφέρουν ψυχαγωγικές δραστηριότητες χειμώνα καλοκαίρι για μικρούς και μεγάλους. Υπάρχει ασφαλώς μεγάλος ανταγωνισμός από τα παραθαλάσσια θέρετρα, όμως τελευταία παρατηρείται επιστροφή του κοινού στον ορεινό παραθερισμό», λέει ο κ. Βαζαίος.
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, οι περισσότεροι εμπλεκόμενοι φορείς έχουν δείξει ελάχιστο ενδιαφέρον για έναν στρατηγικό σχεδιασμό που θα λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον χειμερινό τουρισμό. «Δραστηριότητες όπως οι διαδρομές downhill και ποδηλάτου βουνού, θεματικά πάρκα και πάρκα περιπέτειας θα μπορούσαν να γεμίζουν με επισκέπτες τα χιονοδρομικά μας κέντρα και τις τέσσερις εποχές του χρόνου», λέει ο Γιώργος Ράιος, τέως διευθυντής του χιονοδρομικού κέντρου Πηλίου και έμπειρος οδηγός υπαίθριων δραστηριοτήτων. «Επίσης, δραστηριότητες όπως το ορειβατικό σκι, το splitboard, οι χιονορακέτες και το cross country ski μπορούν να διεξαχθούν σε τερέν με μικρότερο βάθος από αυτό που απαιτείται για τις πίστες του αλπικού σκι. Συνεπώς, θα μπορούσαν να αποτελούν επιλογή για τις ημέρες με μειωμένη χιονοκάλυψη…»