Greenwashing είναι το περιβαλλοντικό «πλυντήριο». Το εστιατόριο ενός ξενοδοχείου που προβάλλει την πολιτική τού να χρησιμοποιεί ζαρζαβατικά βιολογικής καλλιέργειας, την ίδια στιγμή που καθημερινά πετάει τεράστιες ποσότητες φαγητού στα σκουπίδια, κάνει greenwashing. Ο όρος δεν αφορά αυστηρά το περιβάλλον, αλλά την αειφορία με την ευρεία έννοια. Το πωλητήριο μουσείου ενός εξωτικού προορισμού που διατυμπανίζει το γεγονός ότι πουλάει έργα τέχνης ιθαγενών καλλιτεχνών για λόγους πλουραλισμού, ενώ κακοπληρώνει τους αυτόχθονες υπαλλήλους του, κάνει greenwashing. Το παιδικό πάρκο ζώων που αναγράφει στο σάιτ του ότι συμβάλλει στην προστασία της άγριας ζωής όταν αντλεί την κερδοφορία του από ζώα που ζουν σε περιφραγμένες εκτάσεις, ενώ θα έπρεπε να είναι ελεύθερα στη φύση, κάνει greenwashing.
Όσο τα ζητήματα αειφορίας περνούν στην καθημερινή ατζέντα, τόσο μεγαλώνει το greenwashing. Εμείς, από τη μεριά μας, ως ταξιδιώτες, τι μπορούμε να κάνουμε, ώστε να αναγνωρίζουμε πότε αυτό συμβαίνει και να πράττουμε ανάλογα; Ας ξεκινήσουμε με το ότι υπάρχει το «καλό» και το «κακό» greenwashing. Μια ξενοδοχειακή αλυσίδα που θέλει να μειώσει τα λειτουργικά της έξοδα με το να μην πλένει καθημερινά τις πετσέτες και αυτή την πρακτική την πλαισιώνει με ένα «πράσινο» επιχείρημα, ανήκει στην πρώτη κατηγορία. Μπορεί το κίνητρο να είναι ιδιοτελές, αλλά το αποτέλεσμα είναι φιλικό προς το περιβάλλον (κατανάλωση λιγότερης ενέργειας, νερού, απορρυπαντικών), ενώ εκπαιδεύει κι εμάς ως επισκέπτες να λειτουργούμε με πιο σωστό τρόπο.
Και, βέβαια, χρειάζεται να ρωτάμε, να επιδιώκουμε να μάθουμε σε τι συνίσταται το αειφόρο προφίλ μιας επιχείρησης πέρα από το ότι το δηλώνει η ίδια. Ένα από τα πιο συνηθισμένα επιχειρήματα αειφορίας είναι οι «πράσινες» πιστοποιήσεις. Υπάρχουν πολλές, τις οποίες απονέμουν φορείς διαφορετικού κύρους, από τους πλέον έγκριτους μέχρι ακόμη και αφερέγγυους. Αρκεί μία γρήγορη έρευνα στο γκουγκλ και θα καταλάβουμε κατά πόσο ο εκάστοτε φορέας πιστοποίησης είναι αξιόπιστος.
Ο ΟΗΕ κι εμείς
Το 2015 ο ΟΗΕ δημοσιοποίησε μία λίστα με 17 αναπτυξιακούς στόχους (sdgs.un.org/goals), οι οποίοι λειτουργούν σαν πυξίδα ως προς το κατά πόσο οι επιχειρήσεις συμβάλλουν σε θέματα αειφορίας (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αντιμετώπιση της φτώχειας, βελτίωση της ποιότητας του νερού). Δεν είναι ανάγκη ένα ξενοδοχείο να έχει απομνημονεύσει και τους 17 στόχους, στην πραγματικότητα δεν χρειάζεται καν να τους ξέρει. Αυτό που έχει σημασία είναι να τους προσεγγίζει και να το αποδεικνύει παραθέτοντας συγκεκριμένα στοιχεία. Όταν ένα ξενοδοχείο αναφέρει λεπτομερώς τις ενεργειακές πηγές του, εξηγεί πώς γίνεται η ανακύκλωση νερού, πλαστικού, χαρτιού, αλουμινίου, πώς αξιοποιούνται τα οργανικά απορρίμματα και τι ποσοστό πηγαίνει στα σκουπίδια (γιατί το 100% ανακύκλωσης είναι γρίφος για δυνατούς λύτες). Εμπιστευτείτε τους αριθμούς περισσότερο από τις αόριστες αναφορές περί αειφορίας. Όσο περισσότερο προσπαθεί να σας εξηγήσει την πολιτική του με επιχειρήματα και όχι να σας πείσει γι’ αυτήν σαγηνεύοντάς σας με γοητευτικό λεξιλόγιο, τόσο το καλύτερο.
Αντίστοιχα, σε ένα εστιατόριο, πολλή κουβέντα γίνεται για την προέλευση των προϊόντων. Άλλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα έχει ένα κιλό γαρίδες που αλιεύτηκε στην Αργεντινή κάτω από αδιευκρίνιστες εργασιακές συνθήκες, καταψύχθηκε, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο μέσα σε φορτηγά-ψυγεία (τα οποία κατανάλωσαν καύσιμα και συνέβαλαν στην ατμοσφαιρική ρύπανση), κι άλλο ένα κιλό γαρίδες που αλιεύτηκε από ντόπιους ψαράδες. Επομένως, πολύ σημαντική η εντοπιότητα κι άλλο τόσο η ιχνηλασιμότητα, η οποία μας επιτρέπει να εντοπίζουμε τους παραγωγούς που προμηθεύουν το εστιατόριο όπου τρώμε. Όταν η αλυσίδα παραγωγής είναι διαφανής και ξέρουμε ότι «ο ντόπιος ψαράς» είναι όντως ντόπιος, εξαλείφεται και το greenwashing. Κι επειδή ένας τόπος είναι αδύνατον να παράγει τα πάντα, ένα «μαζεμένο» μενού δείχνει καλές προθέσεις. Το εστιατόριο που προτείνει λίγα και καλά πιάτα στον καταναλωτή είναι αυτό που αντιμετωπίζει το θέμα της αειφορίας πιο σοβαρά από εκείνο που έχει 25 σελίδες κατάλογο. Το ίδιο ισχύει για το spa που συνοδεύει τις συνεδρίες μασάζ με ήχους του δάσους, γιατί μότο του είναι ότι «η φύση θεραπεύει», αλλά έχει μονίμως ανοιχτό τον κλιματισμό σε αδικαιολόγητα χαμηλή θερμοκρασία. Το ίδιο ισχύει για το πωλητήριο που έχει ειδική ενότητα με «δώρα αειφορίας», οργανικά σαπούνια και τσάντες από βιολογικό λινό, αλλά δεν κάνει μια προσπάθεια να χρησιμοποιήσει συσκευασίες πιο φιλικές προς το περιβάλλον. Όλα αυτά συντελούν στο greenwashing.
Και όλα αυτά είναι συνδεδεμένα με εμάς, τους καταναλωτές. Οι επιχειρήσεις λειτουργούν σαν ηχώ των επιθυμιών του καταναλωτικού κοινού. Όσο πιο ώριμοι είναι οι καταναλωτές, τόσο περισσότερο διατεθειμένοι είναι να μην τους αντιμετωπίζουν σαν τη βασίλισσα Κλεοπάτρα στα ξενοδοχεία, τα spa και τα εστιατόρια που πηγαίνουν, κακομαθαίνοντάς τους με φτηνά προϊόντα που παράγονται σε αναπτυσσόμενες χώρες. Και υπερπροσφορά προϊόντων, και χαμηλές τιμές, και αειφορία, δεν γίνεται. Η αειφορία είναι νοοτροπία –ένας τρόπος σκέψης που δεν θα αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά που αν ως καταναλωτές τoν κατακτήσουμε, θα είναι σχεδόν αδύνατον να πιαστούμε στα δίχτυα του greenwashing.