Δικαιολογημένα έκπληκτος μένει ο επισκέπτης της Πινακοθήκης Ουφίτσι στη Φλωρεντία, όταν δίπλα στους πίνακες των Μποτιτσέλι, Ραφαήλ και Μικελάντζελο βλέπει ξαφνικά έργα σύγχρονων καλλιτεχνών, όπως τις αυτοπροσωπογραφίες του Αιθίοπα Tesfaye Urgessa και της Γιαπωνέζας Yayoi Kusama.
Ενώ πολλά μουσεία ανά τον κόσμο εξετάζουν εδώ και χρόνια τρόπους με τους οποίους μπορούν να κάνουν τα μουσεία τους πιο συμπεριληπτικά ως προς την τέχνη που φιλοξενούν, η Πινακοθήκη Ουφίτσι άργησε να μπει σε αυτή τη διαδικασία τόσο εξαιτίας της φήμης της ως ένα από τα κορυφαία ευρωπαϊκά μουσεία κλασικής τέχνης –μιας φήμης που στεκόταν, όμως, εμπόδιο στην εξέλιξή της– όσο και λόγω των προσδοκιών των επισκεπτών της, οι οποίοι έρχονταν για να δουν τα μεγαλύτερα αριστουργήματα στην ιστορία της τέχνης.
Από το 2015, όμως, που ο Eike Schmidt ανέλαβε τη διεύθυνση της Πινακοθήκης, η Ουφίτσι προσπαθεί να συμπεριλάβει περισσότερη σύγχρονη τέχνη, να αυξήσει την παρουσία των γυναικών και των έγχρωμων καλλιτεχνών και να επικοινωνήσει με ένα νεότερο και πιο ποικιλόμορφο κοινό.
«Στο παρελθόν, η Ουφίτσι πολύ σπάνια φιλοξενούσε εκθέσεις σύγχρονης τέχνης», ανέφερε ο Schmidt σε πρόσφατη συνέντευξή του. «Η σύγχρονη τέχνη αντιμετωπιζόταν σαν εισβολέας. Για μένα, ήταν σημαντικό να αναβαθμίσουμε τον τρόπο σκέψης μας και να προβάλουμε μια τέχνη που είναι επίκαιρη».
Και άλλα μουσεία της Φλωρεντίας κάνουν παρόμοιες προσπάθειες να προσεγγίσουν ένα ευρύτερο κοινό, εν μέρει αντιπαραθέτοντας το παλιό με το νέο και εξετάζοντας τα ιστορικά έργα τέχνης μέσα από ένα σύγχρονο πρίσμα, προκειμένου να καλλιεργήσουν έναν διάλογο μεταξύ διαφορετικών ειδών τέχνης και εποχών. Στο Παλάτσο Στρότσι ολοκληρώθηκε πρόσφατα μια έκθεση του Jeff Koons, ενώ στο Museo Novecento, το οποίο είναι αφιερωμένο σε πιο σύγχρονα έργα, φιλοξενήθηκε μέχρι τις 20 Φεβρουαρίου έκθεση της Βρετανίδας ζωγράφου Jenny Saville.
«Δεν ήταν εύκολο να αλλάξουμε την αντίληψη που έχει το κοινό για την τέχνη στη Φλωρεντία», σχολίασε ο Arturo Galansino, διευθυντής του Παλάτσο Στρότσι. «Αλλού στον κόσμο, το κοινό προτιμάει να βλέπει σύγχρονη τέχνη. Στην Ιταλία, συνέβαινε το αντίθετο. Οι άνθρωποι αισθάνονταν μεγαλύτερη άνεση με το παρελθόν, παρά με το παρόν».
Αυτό, σύμφωνα με τον Galansino, άρχισε να αλλάζει το 2015, όταν στο πλαίσιο της Διεθνούς Μπιενάλε Αντικών της Φλωρεντίας (Biennale Internazionale Dell’Antiquariato di Firenze), εγκαταστάθηκε στο κέντρο ακριβώς του Παλάτσο Βέκιο (του μεσαιωνικού δημαρχείου της Φλωρεντίας) και δίπλα σε αντίγραφα κορυφαίων έργων τέχνης του Ντονατέλλο και του Μικελάντζελο, το γλυπτό από επιχρυσωμένο ατσάλι του Koons με τίτλο «Πλούτωνας και Περσεφόνη». «Η στιγμή εκείνη είχε συμβολική σημασία», επισήμανε ο Galansino.
O Koons, με τη σειρά του, ανέφερε πως ένιωσε ευπρόσδεκτος από τους Φλωρεντίνους και πως θεωρεί την πόλη έναν ιδανικό τόπο όπου «βυθίζεσαι στην Αναγέννηση, ενώ την ίδια στιγμή μπορείς να συνδιαλεχθείς με τη σύγχρονη τέχνη».
«Αυτό κάνει η τέχνη», πρόσθεσε. «Δημιουργεί συνδέσεις μεταξύ αυτού που ζούμε εμείς και αυτού που ζουν οι άλλοι και μας δείχνει πως όλα είναι αλληλένδετα».
Πρόσφατα, η Πινακοθήκη Ουφίτσι εγκαινίασε την έκθεση του Koen Vanmechelen, ενός διεπιστημονικού καλλιτέχνη από το Βέλγιο ο οποίος εστιάζει το ενδιαφέρον του στη σχέση φύσης και πολιτισμού. Η έκθεση «Seduzione» (Αποπλάνηση), που ολοκληρώνεται στις 20 Μαρτίου, παρουσιάζει 30 έργα που δημιουργήθηκαν ειδικά για τις ιερές αίθουσες της Ουφίτσι. Μεταξύ αυτών φανταστικά πλάσματα όπως τεράστια ιγκουάνα με κέρατα, μια κόκκινη τίγρη και δύο μέδουσες, στα κεφάλια των οποίων εκτός από φίδια υπάρχουν και άλλα υβριδικά όντα με παράξενα ράμφη και κοφτερά δόντια.
Η Πινακοθήκη έχει επίσης πρόσφατα φιλοξενήσει τις εκθέσεις δημιουργών, όπως ο Βρετανός γλύπτης Antony Gormley, ο εκπρόσωπος της Arte Povera Giuseppe Penone και ο Tesfaye Urgessa, οι οποίοι ασκούν μέσω των έργων τους κοινωνική κριτική και καταπιάνονται με θέματα ρατσισμού και πολιτικής ταυτοτήτων.
Αν και στην αρχή ένιωσε παράταιρος στην Πινακοθήκη –ειδικά από τη στιγμή που η πλειονότητα των έργων της έχουν βιβλικό περιεχόμενο–, o Urgessa μου είπε σε μια τηλεφωνική συνέντευξη πως αισθάνθηκε ευπρόσδεκτος από τους επισκέπτες και ότι η Ουφίτσι μοιάζει να μεταβάλλεται από «κάτι του παρελθόντος, όπως οι πυραμίδες της Αιγύπτου, σε κάτι νέο».
«Οι άνθρωποι σήμερα θέλουν να ακούσουν μια καινούργια ιστορία που να έχει σχέση με τις ζωές τους», πρόσθεσε.
Ο Schmidt ανέφερε πως έχει δεσμευτεί να αφιερώνει τουλάχιστον δύο εκθέσεις τον χρόνο σε γυναίκες δημιουργούς. Τον περασμένο Φεβρουάριο, για παράδειγμα, η Ουφίτσι παρουσίασε την έκθεση «Lo Sfregio», η οποία έπαιρνε θέση ενάντια στη βία κατά των γυναικών. Στην έκθεση, η προτομή της Costanza Piccolomini Bonarelli (δάνειο από το Museo Nazionale del Bargello), έργο του Ιταλού γλύπτη Gian Lorenzo Bernini, βρισκόταν δίπλα στη φωτογραφική έκθεση της Ilaria Sagaria με τίτλο «Ο πόνος δεν είναι προνόμιο», στην οποία απεικονίζονταν γυναίκες-θύματα επιθέσεων με οξύ. (σ.σ. η Costanza Piccolomini Bonarelli ήταν παντρεμένη, αλλά διατηρούσε σχέση με τον Gian Lorenzo Bernini. Όταν εκείνος έμαθε πως τον απάτησε με τον αδελφό του, για να την τιμωρήσει, έβαλε έναν υπηρέτη του να πάει στο σπίτι της και να της χαράξει το πρόσωπο πολλές φορές με ένα ξυράφι. Τόσο ο υπηρέτης όσο και η Costanza φυλακίστηκαν –εκείνη για μοιχεία. Ο Bernini, από την άλλη, πήρε άφεση αμαρτιών από τον Πάπα.)
Μέσα από τις εκθέσεις της, η Ουφίτσι προσπαθεί, επίσης, να ξεπεράσει τα στενά πλαίσια της λευκοκρατούμενης, ανδροκρατούμενης και ευρωκεντρικής ιστορίας της. Με το ερευνητικό πρόγραμμα του 2020 «On Being Present», θέλησε να καταγράψει και να αναλύσει την παρουσία της αφρικανικής μορφής στους πίνακες των συλλογών της. Όπως, για παράδειγμα, στον πίνακα του Αλμπρεχτ Ντύρερ «Η λατρεία των Μάγων» ή στη συλλογή πορτραίτων (γνωστή ως Serie gioviana) του Ιταλού ιστορικού Paolo Giovio που περιλαμβάνει απεικονίσεις Αιθιόπων βασιλιάδων. Την ίδια χρονιά, η Πινακοθήκη παρουσίασε μια έκθεση με θέμα «γυναίκες, εξουσία και χειραφέτηση στην αρχαία Ρώμη».
Αν και δεν διέθετε ιστοσελίδα μέχρι το 2015 –ο Schmidt έχει πει πως η Πινακοθήκη είχε μείνει «στη Λίθινη Εποχή»– η Ουφίτσι έχει πάρει διαστάσεις φαινομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με σχεδόν 700.000 ακολούθους στο Instagram, πάνω από 100.000 στο TikTok και σχεδόν 128.000 στο Facebook.
Εκτός αυτών, πριν από έναν χρόνο, παρουσίασε στο κανάλι της, Uffizi TV, στο YouTube, μια μαγειρική εκπομπή με τίτλο «Uffizi da Mangiare» (σε ελεύθερη μετάφραση «Η Ουφίτσι στο πιάτο») στην οποία διαφορετικοί Ιταλοί σεφ ετοιμάζουν πιάτα εμπνευσμένα από τα έργα των συλλογών της.
Ο Schmidt σημείωσε πως έχει δει αποτελέσματα. Μέχρι το 2020 οι επισκέπτες ηλικίας μεταξύ 19 και 25 ετών «είχαν διπλασιαστεί και με το παραπάνω».
Παρομοίως, ο Galansino ανέφερε πως παρουσιάζοντας σύγχρονους δημιουργούς –όπως τον Ai Weiwei και, το επόμενο φθινόπωρο, τον Olafur Eliasson– το μουσείο του έχει προσελκύσει ένα νέο κοινό, το 30% του οποίου είναι κάτω των 30 ετών.
Λαμβάνοντας υπόψιν αυτού του είδους τις προσπάθειες από μουσεία όπως το Στρότσι και η Πινακοθήκη Ουφίτσι, καθώς επίσης και τη βολική τοποθεσία της Φλωρεντίας ανάμεσα στις κοσμοπολίτικες πόλεις-κόμβους Ρώμη και Μιλάνο, ο Galansino δηλώνει πεπεισμένος πως η Φλωρεντία μπορεί να γίνει «μια σύγχρονη πόλη των τεχνών». «Νομίζω ότι έχουμε πείσει το κοινό πως η σύγχρονη τέχνη είναι εξίσου σημαντική με την τέχνη των μεγάλων ζωγράφων», σημειώνει. «Ο κόσμος έχει πάψει να βλέπει τη Φλωρεντία ως κάτι το ζωντανό. Κι όμως είναι ζωντανή! Δεν ζει μόνο στο παρελθόν».