Τα ταξίδια με τρένο στην Ευρώπη παρουσιάζουν άνοδο, χάρη στο αυξανόμενο ενδιαφέρον των ταξιδιωτών, στην αναγέννηση της κλινάμαξας και σε νέες επενδύσεις σε τρένα υψηλής ταχύτητας. Για να μπορούμε, ωστόσο, να μιλάμε για σημαντική αύξηση στη κίνηση των επιβατών – το οποίο αποτελεί και έναν από τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας – τα ευρωπαϊκά σιδηροδρομικά δίκτυα θα πρέπει να ξεπεράσουν μια σειρά από προκλήσεις, όπως δυσκολίες στις κρατήσεις και τον ανταγωνισμό με τις πτήσεις μικρών αποστάσεων, οι οποίες συνεχίζουν να αποτελούν τη φθηνότερη επιλογή για ταξίδια που περιλαμβάνουν πολλαπλούς προορισμούς.
Στη Γαλλία και την Αυστρία, η πανδημία έφερε το ζήτημα «αεροπλάνο ή τρένο» στο προσκήνιο. Το πακέτο βοήθειας με το οποίο η γαλλική κυβέρνηση στήριξε την Air France στην αρχή της πανδημίας επέβαλε στην εταιρεία να καταργήσει τις πτήσεις εσωτερικού στις περιπτώσεις που υπήρχε η επιλογή του τρένου με διάρκεια ταξιδιού μικρότερη των δυόμιση ωρών. Το μέτρο αργότερα έγινε νόμος.
Η αυστριακή κυβέρνηση, που με τη σειρά της στήριξε οικονομικά την Austrian Airlines, επέβαλε παρόμοιο όρο απαιτώντας από την εταιρεία να σταματήσει τις πτήσεις διάρκειας 50 λεπτών μεταξύ Βιέννης και Στρασβούργου, από τη στιγμή που οι επιβάτες μπορούσαν να κάνουν την ίδια διαδρομή (σε περίπου τρεις ώρες) με τρένο.
Επιπλέον, το 2021 είχε ανακηρυχθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως «Ευρωπαϊκό Έτος Σιδηροδρόμων» σε μια προσπάθεια διάδοσης των ταξιδιών με τρένο, ειδικά σε ένα νεότερο κοινό. Και αυτό γιατί ενώ η επιβατική κίνηση στα τρένα μεγάλωνε σταθερά καθ’ όλη τη διάρκεια του 2019, ξεκινούσε από πολύ χαμηλά: πριν από την πανδημία, μόνο το 8% όλων των ταξιδιών εντός της ΕΕ γινόταν με τρένο.
Παράλληλα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπαθούν να μειώσουν πρακτικά εμπόδια στα διασυνοριακά ταξίδια με τρένο παρουσιάζοντας νέα συστήματα ανταλλαγής δεδομένων, αντικαθιστώντας απαρχαιωμένες υποδομές και κατασκευάζοντας νέες γραμμές για τρένα υψηλής ταχύτητας, ειδικά στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη.
«Το σκεπτικό είναι ότι κανένας επιχειρηματίας δεν θα προτιμήσει να πετάξει, αν το ταξίδι με το τρένο είναι μικρότερο των τεσσάρων ωρών, ενώ οι τουρίστες επίσης θα προτιμήσουν το τρένο, αν το ταξίδι είναι μικρότερο των έξι ωρών», ανέφερε ο Alberto Mazzola, διευθύνων σύμβουλος της Ομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Σιδηροδρόμων, που έχει έδρα στις Βρυξέλλες. Πρόσθεσε επίσης πως οι ηγέτες των ευρωπαϊκών κρατών κάνουν ό,τι μπορούν για να στηρίξουν τις σιδηροδρομικές υποδομές, ειδικά τις γραμμές υψηλής ταχύτητας. «Αυτό το ακούγαμε και προ εικοσαετίας. Η διαφορά σήμερα είναι ότι βλέπουμε επιτέλους να γίνονται επενδύσεις».
Η άνοδος των νυχτερινών τρένων
Τα νυχτερινά τρένα είναι ένας από τους βασικούς λόγους που τα ταξίδια με τρένο έχουν αρχίσει να πληθαίνουν στην Ευρώπη. Σε πτώση από τη δεκαετία του 1990, τα νυχτερινά δρομολόγια υπέφεραν εξαιτίας της ανάπτυξης των αεροπορικών εταιρειών χαμηλού κόστους και της αύξησης των κυβερνητικών επενδύσεων σε τρένα υψηλής ταχύτητας, των οποίων τα πρωινά και ταχύτερα δρομολόγια εκτόπισαν τα βραδύτερα νυχτερινά. Η τάση αυτή είχε ήδη, όμως, αρχίσει να αλλάζει πριν από την πανδημία και τα νυχτερινά τρένα μοιάζει πλέον να μπαίνουν στο παιχνίδι δυναμικά με νέα δρομολόγια να κάνουν την εμφάνισή τους σε όλη την Ευρώπη.
«Πρόκειται για μια αναγέννηση των νυχτερινών τρένων στη Γαλλία και την Ευρώπη γενικότερα», ανέφερε ο Alain Krakovitch, ταξιδιωτικός διευθυντής της κρατικής σιδηροδρομικής εταιρείας της Γαλλίας, SNCF (Société nationale des chemins de fer français). «Υπάρχει μεγάλη ζήτηση τόσο από το απλό κοινό όσο και από εκλεγμένους αξιωματούχους, δημάρχους και κυβερνητικά στελέχη».
Τον χρόνο που μας πέρασε η SNCF λάνσαρε εκ νέου τα νυχτερινά δρομολόγια μεταξύ Παρισιού και Νίκαιας με τις τιμές εισιτηρίων να ξεκινούν από τα 19 ευρώ για ταξίδι στο μέσο της εβδομάδας και σε χαμηλή σεζόν. Για ένα σύντομο ταξίδι αντίστοιχη μέρα και σεζόν με την EasyJet, το εισιτήριο ξεκινάει από 31 ευρώ, χωρίς αποσκευή και χωρίς το κόστος των μεταφορικών από και προς το αεροδρόμιο. Η SNCF προσφέρει επίσης νυχτερινά δρομολόγια μεταξύ Παρισιού και Τουλούζης καθώς και μεταξύ Παρισιού και Λούρδης στη νοτιοδυτική Γαλλία. Ακόμα ένα νυχτερινό τρένο θα λειτουργήσει τον Ιούλιο και τον Αύγουστο μεταξύ Παρισιού και της παραθαλάσσιας πόλης Hendaye κοντά στα σύνορα με την Ισπανία. Επίσης, νυχτερινό δρομολόγιο χωρίς μετεπιβίβαση μεταξύ Παρισιού και Βερολίνου (διαδρομή που αυτή τη στιγμή διαρκεί οκτώ ώρες και περιλαμβάνει τουλάχιστον μία μετεπιβίβαση) είναι προγραμματισμένο να ξεκινήσει τον Δεκέμβριο του 2023, σε μια προσπάθεια συνεργασίας μεταξύ τεσσάρων ευρωπαϊκών εταιρειών.
Μέχρι στιγμής η ζήτηση έχει υπάρξει μεγάλη, σχολίασε ο Krakovitch. «Είναι πράγματι μεγάλο δέλεαρ για έναν ταξιδιώτη να μπορεί να πέσει για ύπνο στο Παρίσι και να ξυπνήσει στη Νίκαια γλιτώνοντας έτσι μία διανυκτέρευση σε ξενοδοχείο», είπε χαρακτηριστικά. «Σου επιτρέπει να φτάσεις πολύ νωρίς και ξεκούραστος στη Νίκαια. Είναι ένα προϊόν με πολλά οφέλη. Χρειαστήκαμε, ωστόσο, να κάνουμε μια μεγάλη επένδυση για να το λανσάρουμε εκ νέου. Ελπίζουμε να συνεχίσουμε με την ίδια δυναμική».
Παρόμοια παραδείγματα συναντάμε και αλλού στην Ευρώπη. Πέρσι, οι Ελβετικοί Ομοσπονδιακοί Σιδηρόδρομοι (SBB CFF FFS), η μεγαλύτερη σιδηροδρομική εταιρεία της Ελβετίας, λάνσαραν ένα νέο νυχτερινό δρομολόγιο μεταξύ Ζυρίχης και Άμστερνταμ (με ενδιάμεσες στάσεις στη Βασιλεία και στην Κολωνία), διευρύνοντας έτσι τη λίστα νυχτερινών δρομολογίων που συνδέουν τη μεγαλύτερη πόλη της Ελβετίας με πόλεις όπως Βερολίνο, Βουδαπέστη, Πράγα και Ζάγκρεμπ. Η ολλανδο-βελγική εταιρεία European Sleeper σχεδιάζει ένα νυχτερινό δρομολόγιο μεταξύ Βρυξελλών και Πράγας με στάσεις στο Άμστερνταμ και το Βερολίνο, μεταξύ άλλων. Ελπίζουν να λανσάρουν το δρομολόγιο αυτό το καλοκαίρι αλλά η ημερομηνία έναρξης δεν έχει ανακοινωθεί ακόμα.
Συνεχιζόμενες προκλήσεις
Ενώ όμως τα νυχτερινά τρένα προσφέρουν νέα δρομολόγια στους επιβάτες, εξυπηρετούν, ωστόσο, μόνο συγκεκριμένες διαδρομές. Οι ταξιδιώτες που θέλουν να ταξιδέψουν μεταξύ πόλεων που δεν συμπεριλαμβάνονται σε αυτά τα δίκτυα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προκλήσεις, τόσο στις κρατήσεις εισιτηρίων όσο και στις τιμές. Κάποια ταξίδια μεγάλων αποστάσεων με πολλαπλές στάσεις εξακολουθούν να κοστίζουν πολύ φθηνότερα με αεροπλάνο παρά με τρένο.
Την ίδια στιγμή, παρά τη στήριξη της ΕΕ προς τους σιδηροδρόμους, οι κυβερνήσεις του ευρωπαϊκού μπλοκ εξακολουθούν να προσφέρουν υπέρογκες επιδοτήσεις στις αεροπορικές εταιρείες με τη μορφή πακέτων ενίσχυσης και χαμηλών φόρων στα αεροπορικά καύσιμα –αν και αυτό ενδέχεται σύντομα να αλλάξει. Και ενώ οι γαλλικές και αυστριακές απαγορεύσεις των πτήσεων μικρής διάρκειας τράβηξαν την προσοχή, τα μέτρα κατήργησαν, επί της ουσίας, μόνο μία διαδρομή στην Αυστρία (Βιέννη-Σάλτσμπουργκ) και τρεις στη Γαλλία (Παρίσι-Μπορντώ, Παρίσι-Λυών και Παρίσι-Νάντη). Στη περίπτωση της Γαλλίας, οι επιβάτες επιτρέπεται ακόμα να κάνουν τις διαδρομές αυτές στην περίπτωση που αποτελούν τμήματα μεγαλύτερων ταξιδιών με αεροπλάνο.
Ο Herwig Schuster, εκπρόσωπος της Greenpeace για την καμπάνια «European Mobility for All» (Ευρωπαϊκή κινητικότητα για όλους), αποκάλεσε τα μέτρα της Γαλλίας και της Αυστρίας «μια αρχή» και είπε πως η ΕΕ θα έπρεπε να απαγορεύσει τις πτήσεις για τις οποίες υπάρχει εναλλακτική διαδρομή με τρένο διάρκειας μικρότερης των έξι, και όχι μόνο των δύο ή τριών ωρών. Ένα τέτοια μέτρο θα εξάλειφε, μεν, περίπου το ένα τρίτο των πιο δημοφιλών αεροπορικών διαδρομών μικρής διάρκειας, αλλά ο Schuster θεωρεί πως οι καταναλωτές είναι έτοιμοι για μια τέτοια αλλαγή: μια πρόσφατη έρευνα γύρω από την κλιματική αλλαγή έδειξε πως το 62% των Ευρωπαίων θα υποστήριζε την απαγόρευση των πτήσεων μικρών αποστάσεων. Το μεγαλύτερο εμπόδιο, πρόσθεσε, θα ήταν να εξασφαλιστεί ότι οι επιλογές με τρένο είναι τουλάχιστον εξίσου προσιτές με τις αεροπορικές.
Για αρκετές ευρωπαϊκές διαδρομές – ειδικά για ταξίδια μεγάλων αποστάσεων που διασχίζουν πολλαπλά εθνικά σύνορα– το αεροπλάνο παραμένει η φθηνότερη επιλογή: ένα αεροπορικό εισιτήριο χωρίς επιστροφή από Ζυρίχη για Βαρκελώνη μεσοβδόμαδα για τον μήνα Ιούλιο κοστίζει το πολύ 45 ευρώ με την εταιρεία χαμηλού κόστους Vueling, συγκριτικά με ένα εισιτήριο με τρένο που κοστίζει 140 ευρώ για να καλύψει κανείς την ίδια απόσταση (και σε πολλές περισσότερες ώρες). Τα αεροπορικά ταξίδια είναι επίσης η φθηνότερη συνήθως επιλογή από Λονδίνο για Μαδρίτη, από Κοπεγχάγη για Ρώμη και από Παρίσι για Βουδαπέστη.
Το γεγονός, επίσης, ότι το απέραντο ευρωπαϊκό δίκτυο σιδηροδρόμων δεν έχει ενιαίο σύστημα εκδόσεως εισιτηρίων παρουσιάζει ακόμα μία πρόκληση, σημείωσε ο Mark Smith που διαχειρίζεται την ιστοσελίδα The Man in Seat 61 μέσω της οποίας παρέχει πληροφορίες για ταξίδια με τρένο στη Βρετανία, την Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο. Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι σε πολλές περιπτώσεις τα τρένα είναι πιο οικονομικά σε σχέση με τα αεροπλάνα, ιδίως αν λάβεις υπόψιν τις χρεώσεις για αποσκευές και τα μεταφορικά προς και από το αεροδρόμιο. Η έγκαιρη κράτηση, όπως και στα αεροπλάνα, μπορεί επίσης να εξοικονομήσει για τον ταξιδιώτη πολλά χρήματα, είπε ο Smith, προσθέτοντας ότι συμβουλεύει τους επισκέπτες της ιστοσελίδας του να κάνουν κράτηση για τα μακρινά ταξίδια με τρένο έναν με τρεις μήνες πριν ώστε να αποφεύγουν τις αυξήσεις τιμών της τελευταίας στιγμής. Προτείνει, επίσης, ιστοσελίδες όπως οι Trainline και Rail Europe για τις κρατήσεις θέσεων σε ταξίδια που περιλαμβάνουν πολλαπλούς προορισμούς.
Πρόσθεσε, τέλος, ότι πολλοί ταξιδιώτες προτιμούν το τρένο ακόμα και αν σε μερικές περιπτώσεις τα εισιτήρια είναι πιο ακριβά. Όταν ξεκίνησε την ιστοσελίδα του 20 χρόνια πριν, είπε, οι περισσότεροι από όσους ενδιαφέρονταν για μακρινά ταξίδια με τρένο είτε φοβόντουσαν να πετάξουν είτε δεν μπορούσαν για ιατρικούς λόγους. Πλέον το σκεπτικό έχει αλλάξει. «Οι άνθρωποι έχουν βαρεθεί τα αεροδρόμια και την αεροπορική εμπειρία. Θέλουν κάτι λιγότερο αγχωτικό και πιο ενδιαφέρον. Επιπλέον, θέλουν να μειώσουν το ανθρακικό τους αποτύπωμα».
* Η Paige McClanahan είναι η δημιουργός και παρουσιάστρια του podcast The Better Travel.