«Εδώ, σαν σε χειρόγραφο που οι περισσότερες λέξεις του έχουν σβήσει, ήταν καταγεγραμμένη η ιστορία μας, όλα αυτά που –κατηφορίζοντας τις πλαγιές του χρόνου ώσπου να μας φθάσουν– μας έκαναν αυτό που είμαστε».
— Freya Stark, Ionia, 1954
Σε κάθε οδοιπορικό στη Μικρά Ασία, ο Έλληνας ταξιδιώτης σέρνει, εκτός από τις αποσκευές του, το δυσβάσταχτο βάρος των συναισθημάτων. Το σέρνει κι ας μην ανήκει στο ένα τρίτο, περίπου, των Ελλήνων που μεγαλώσαμε σε σπίτια στοιχειωμένα με την προσφυγική μνήμη. Τα αναγνώσματα, οι διηγήσεις και κάθε λογής ακούσματα έχουν υποδόρια σημαδέψει τους πάντες. Η Μικρά Ασία είναι το πιο δυσάρεστο κομμάτι της συλλογικής μας μνήμης – θα έπρεπε να είναι και το πιο ένοχο.
Φέτος, που συμπληρώνεται ένας αιώνας από την Καταστροφή και την Έξοδο, αναμένονται πολλά ταξίδια προσκυνηματικού χαρακτήρα. Το μεγάλο στοίχημα για τον Έλληνα ταξιδιώτη είναι να μπορέσει να ξεφύγει από τη θρηνωδία για τον χαμένο παράδεισο, όπου έρρεε γάλα και μέλι. Φυσικά, θα αναζητήσει τα ίχνη της ελληνικής παρουσίας. Αξίζει όμως να γνωρίσει τις τοπικές κοινωνίες που κατοικούν τους «τόπους της μνήμης»: τον περιμένουν πολλές εκπλήξεις.
Απαραίτητη προειδοποίηση: οι πρώτες εικόνες της Μικράς Ασίας ενδέχεται να σας απογοητεύσουν. Η νοσταλγία των ακουσμάτων δεν μας προετοίμασε για τη σημερινή ασχήμια πολλών τόπων. Ξεχάστε τις παλιές φωτογραφίες. Το Μπόντρουμ (Αλικαρνασσός) και τα περισσότερα θέρετρα, οι οικισμοί της χερσονήσου της Ερυθραίας, το μεγαλύτερο μέρος της Σμύρνης έχουν όψη, δυστυχώς, αποκρουστική.
Προσπάθησα να διαλέξω μέρη για ένα σύντομο οδοιπορικό στα παράλια. Πρώτο κριτήριο επιλογής, η ομορφιά των τόπων. Δεύτερο, να παρέχουν αυτοί, συνδυαστικά, μια εικόνα των διαφόρων εποχών της ελληνικής παρουσίας, αλλά και της σημερινής καθημερινότητας. Ασχολήθηκα εκτενώς με τη Σμύρνη στο οδοιπορικό μου «Μικρά Ασία – το παλίμψηστο της μνήμης» (Πατάκης 2015). Συνειδητοποίησα πως, αν κίνητρο του ταξιδιώτη είναι η νοσταλγία της «παλιάς Σμύρνης», χρειάζεται πολύ διάβασμα και ψάξιμο για να ξεθάψει τα ίχνη της. Η Σμύρνη είναι οδοιπορικό από μόνη της – γι’ αυτό δεν την περιέλαβα στο παρόν.
Αϊβαλί
Νεοκλασικισμός σε τριανταφυλλί πέτρα
Στην παραλία της Αιολίας, απέναντι από τη Λέσβο, προστατευμένο μες στον περίκλειστο κόλπο του, κουρνιάζει το Αϊβαλί. Είναι η καλύτερα διατηρημένη ελληνική πόλη των παραλίων, ένα μουσείο του «λαϊκού νεοκλασικισμού» κτισμένο σε τριανταφυλλιά πέτρα. Οι Έλληνες το ταυτίζουν με τη μνήμη του Ηλία Βενέζη και του Φώτη Κόντογλου, οι Τούρκοι με τους Τουρκοκρητικούς και τη γαστρονομία του Αιγαίου.
Το Αϊβαλί παραμένει όμορφο. Οι φυσικές καλλονές του κόλπου, με τα παγωμένα (προειδοποιώ!) κρυστάλλινα νερά, τα νησάκια και τις αμμουδιές, διατηρούνται. Η πόλη, σπάνια περίπτωση στην Τουρκία, σώζει σε μεγάλο βαθμό το αστικό τοπίο της αυγής του 20ού αιώνα. Τους γηγενείς Ρωμιούς αντικατέστησαν Μουσουλμάνοι από την Κρήτη και τη Λέσβο. Έτσι, έναν αιώνα μετά την Έξοδο, η ελληνική ομιλείται ακόμη μεταξύ των γεροντότερων – ένα κρητικό ιδίωμα τόσο καθαρό, που δύσκολα απαντάται πια στην ίδια την Κρήτη.
Ο οικισμός ιδρύθηκε πριν από περίπου τετρακόσια χρόνια, από Λεσβίους και άλλους νησιώτες, με το αρχαιοπρεπές όνομα «Κυδωνίαι». Από την τουρκική μετάφρασή του, Ayvalık, προήλθε το όνομα της πόλης στην καθομιλουμένη. Την τύχη της σφράγισε ένα τυχαίο περιστατικό: κατά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο (1768-1774), Αϊβαλιώτες περισυνέλεξαν τον ναύαρχο του οθωμανικού στόλου Τζεζαϊρλί Χασάν Πασά, ναυαγό μετά τη ναυμαχία στον Τσεσμέ (1770). Ευγνώμων, ο ναύαρχος απέσπασε για χάρη τους από τον σουλτάνο σειρά φορολογικών προνομίων, αλλά και την απαγόρευση εγκατάστασης μη Ορθοδόξων στο Αϊβαλί και στο γειτονικό Μοσχονήσι. Γεννήθηκε, έτσι, η μόνη αμιγώς ελληνική πόλη των νεότερων χρόνων στα μικρασιατικά παράλια.
Το Αϊβαλί πλούτισε με την παραγωγή ελαιολάδου και σαπουνιού και έγινε κέντρο των γραμμάτων, χάρη στο γυμνάσιο, που πομπωδώς ονομάστηκε «Ακαδημία των Κυδωνιών». Κατά την Επανάσταση πυρπολήθηκε συθέμελα και οι κάτοικοι διέφυγαν στα νησιά. Η ισοπολιτεία μουσουλμάνων και μη μουσουλμάνων Οθωμανών (1856) έφερε νέες ευκαιρίες και η πόλη άνθισε ξανά. Το μοιραίο 1922, όταν έγινε γνωστή η κατάρρευση του μετώπου, μητροπολίτης και δημοτικό συμβούλιο έλαβαν μια ολέθρια απόφαση. Απαγόρευσαν στους κατοίκους τον απόπλου, με αποτέλεσμα να συλληφθούν από τουρκικά στρατεύματα όλοι οι άρρενες στρατεύσιμης ηλικίας. Οδηγήθηκαν στα διαβόητα «τάγματα εργασίας», ήτοι εξόντωσης. Ελάχιστοι επέζησαν, μεταξύ αυτών ο Ηλίας Βενέζης, που καταγράφει τον Γολγοθά στο «Νούμερο 31328».
Στο σημερινό Αϊβαλί εντυπωσιάζουν αμέσως οι καμινάδες από τα παλιά σαπωνοποιεία και ελαιοποιεία. Συναγωνίζονται για την κυριαρχία στον ορίζοντα τους μιναρέδες, που ανήγειραν οι νέοι κάτοικοι. Σώζονται δεκάδες βιομηχανικά κτίρια, κάποια από τα οποία έγιναν μουσεία ή καταστήματα. Εκατοντάδες κατοικίες των ετών 1870-1910 αποτυπώνουν τον μικρασιατικό νεοκλασικισμό, με τις ψηλές εξώπορτες, σε εσοχές, και τις περίτεχνες σιδεριές στα παράθυρα του ισογείου. Η τοπική πέτρα με το τριανταφυλλί χρώμα, που τονίζει τα μορφολογικά στοιχεία –κουφώματα, υπέρθυρα, φουρούσια, αετώματα–, απαντάται μόνο στο Αϊβαλί και στη Μυτιλήνη.
Η πόλη διατηρεί την ιστορική ρυμοτομία της και τα περισσότερα σημεία αναφοράς της. Σώθηκαν τα περισσότερα κτίρια των ελληνικών σχολείων και τέσσερις εκκλησίες: ο Άη Γιάννης και ο Άη Γιώργης έγιναν τζαμιά, ο Ταξιάρχης και η Αγία Τριάδα μουσεία. Σώζεται και το καφενείο του Κανέλλου: σε προβλήτα στο λιμάνι, λειτουργεί με το αυθεντικό του όνομα. Δίπλα του επιβίωσε το ιστορικό δημαρχείο. Η ψυχή ενός Αϊβαλιώτη που έζησε εδώ πριν από την Έξοδο εύκολα θα έβρισκε τον δρόμο της στα σοκάκια.
Δίπλα στου Κανέλλου, καΐκια αναχωρούν κάθε μισή ώρα για το Μοσχονήσι (Τζούντα ή Αλίμπεη στα τουρκικά), το μόνο νησί του κόλπου που κατοικείται. Η χώρα, απλωμένη στον λόφο, είναι πολύ γραφική. Στο Αϊβαλί και στο Μοσχονήσι, οι γιαγιάδες κουτσομπολεύουν ακόμη σε κρητική διάλεκτο· στις ταβέρνες του νησιού δεν αποκλείεται να πετύχετε κάποιον ηλικιωμένο, με κρητικό σαρίκι, να τραγουδά μια μαντινάδα. Η τελευταία ελληνόφωνη γενιά Τουρκοκρητικών φεύγει σιγά σιγά.
Η ομορφιά και η ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του Αϊβαλιού γοήτευσε κάποιους νέους, που εγκατέλειψαν τις τουρκικές μεγαλουπόλεις για να εγκατασταθούν εδώ. Την τάση επέτεινε η πανδημία. Κάποιοι απασχολούνται σε μουσεία ή γκαλερί, άλλοι άνοιξαν καφέ, άλλοι είναι ψηφιακοί νομάδες. Οι νεοφερμένοι συχνάζουν στα χιπ στέκια της πόλης και του Μοσχονησιού. Κουβαλούν μια διαφορετική κοσμοθεωρία και έδωσαν νέα πνοή σε ένα μέρος που, εκτός σεζόν, βυθιζόταν στον λήθαργο. Ταράσσουν, καθώς φαίνεται, και την εθνικιστική παπαγαλία, που κυριαρχούσε εδώ απόλυτα χάρη σε πολιτικάντηδες και ψευτοδιανοουμένους.
Πέργαμος
Ο «ρωμιομαχαλάς» και οι αρχαιότητες
Παρότι δεν απέχει ούτε ώρα από το Αϊβαλί, η Πέργαμος δέχεται πολύ λιγότερους επισκέπτες. Οι περισσότεροι περνούν βιαστικά και βλέπουν μόνο την ακρόπολη. Στη σκιά της, όμως, φωλιάζει ο ωραιότερος ρωμιομαχαλάς που σώζεται στη Μικρά Ασία. Μπροστά στον επισκέπτη ξετυλίγεται ολόκληρο το νήμα της πορείας του μικρασιατικού ελληνισμού, από την αρχαιότητα ως την Έξοδο.
Γνωστή και ως «το Πέργαμον», έφθασε στο απόγειό της κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Οι ηγεμόνες της νεόπλουτης δυναστείας των Ατταλιδών τη μετέτρεψαν σε κέντρο των γραμμάτων και των επιστημών, με πρότυπο την κλασική Αθήνα, στην οποία ο Άτταλος Β΄ δώρισε τη γνωστή στοά. Ο Ευμένης Β΄ ίδρυσε εδώ την περίφημη βιβλιοθήκη, με στόχο να ανταγωνιστεί εκείνη της Αλεξανδρείας. Οι Πτολεμαίοι προσπάθησαν να τη σαμποτάρουν, απαγορεύοντας την εξαγωγή παπύρου. Απέτυχαν: η περγαμηνή, που εφευρέθηκε εδώ, γρήγορα έδωσε τέλος στη χρήση του παπύρου.
Από τη ρωμαϊκή κατάκτηση η Πέργαμος έπεσε σε βαθιά παρακμή και ζωντάνεψε μόλις την ύστερη οθωμανική περίοδο. Η συνετή διοίκηση των τοπαρχών Καραοσμάνογλου προσείλκυσε Έλληνες από την Πελοπόννησο και τη Στερεά. Χωρίς να φτάσει την ακμή του Αϊβαλιού, η κοινότητα μετρούσε 8.000 ψυχές την αυγή του 20ού αιώνα. Οι Έλληνες διέφυγαν στη Λέσβο το 1914, γλιτώνοντας τις εκτοπίσεις στην ενδοχώρα και τα τάγματα εργασίας. Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Πέργαμο τον Μάιο του 1919. Μετά την κατάρρευση του μετώπου, όσοι Έλληνες δεν πρόλαβαν να διαφύγουν σφαγιάστηκαν, ενώ πολλά παιδιά εξισλαμίσθηκαν…
Προσπεράστε την απωθητική νέα πόλη και κατευθυνθείτε στην παλιά, απλωμένη στους πρόποδες της Ακρόπολης γύρω από τον ποταμό Σελινούντα. Θα σας υποδεχθεί ένα από τα πιο άγαρμπα μνημεία του αρχαίου κόσμου. Το Σεραπείον, του 2ου αιώνα, είναι ένα τούβλινο μεγαθήριο αφιερωμένο στον Σέραπι, θεότητα της πτολεμαϊκής Αιγύπτου. Στα οθωμανικά χρόνια, ο ποταμός (μικρό ρέμα σήμερα) οριοθετούσε τους μαχαλάδες. Ο ρωμιομαχαλάς και τα αρμένικα βρίσκονταν στην πλαγιά της Ακρόπολης, ο τουρκομαχαλάς και η Τζουντερία (Οβριακή) στην απέναντι πεδιάδα.
Γνωστός ως Καλέ Μααλεσί («Γειτονιά του Κάστρου»), ο ρωμιομαχαλάς σώζεται σχεδόν ανέπαφος. Από το Σεραπείον και τη ρεματιά, φιδίσια σοκάκια σκαρφαλώνουν την Ακρόπολη. Τα σπίτια είναι κτισμένα στη λιτή γραμμή των Ρωμιών της ενδοχώρας: οι επάνω όροφοι προεξέχουν στηριγμένοι σε δοκούς, τα παράθυρα έχουν σιδερένια παντζούρια («κεπένκια»). Σε πολλές προσόψεις βρίσκονται εντοιχισμένα αρχαία σπαράγματα, πρακτική συνηθισμένη στους Ρωμιούς. Ήθελαν έτσι να υπογραμμίσουν την αρχαιότητα της παρουσίας του έθνους τους στον τόπο όπου ζούσαν.
Στη φτωχογειτονιά, σήμερα, βασιλεύει η ησυχία. Οι τοίχοι είναι βαμμένοι σε έντονα χρώματα, αποχρώσεις της ώχρας (κιτρινωπής, μπεζ, κόκκινης), του πράσινου αλλά και του βαθυκύανου. Οι εκκλησίες χάθηκαν, αλλά σώζονται τα πανέμορφα σχολικά κτίρια, οικοδομημένα στη νεοκλασική γραμμή που έφθανε από την Ελλάδα. Το αρρεναγωγείο έγινε ξενώνας, το παρθεναγωγείο μουσείο. Στο πάνω άκρο της συνοικίας διατηρείται το ξέφωτο του Αγίου Γεωργίου, τεράστιο μπαλκόνι με θέα στην πόλη και στον κάμπο. Εδώ γινόταν το μεγάλο πανηγύρι κάθε Δεκαπενταύγουστο. Σώζονται και τα δύο ιστορικά καφενεία: το «Άτταλος» στεγάζει το εστιατόριο Akropolis και το «Σαμψών» τον ξενώνα Elaia. Η μανία να δίνονται ελληνικά ονόματα σε επιχειρήσεις στην Τουρκία μετρά κοντά είκοσι χρόνια.
Οι ηλικιωμένες γυναίκες που κάθονται στα παράθυρα ή συνομιλούν στα κεφαλόσκαλα του ρωμιομαχαλά έχουν μπλε μάτια, πολύ λευκό δέρμα και –κάτω από τις μαντίλες– ξανθά μαλλιά. Κατάγονται από σλαβόφωνους μουσουλμάνους της Μακεδονίας, που εγκαταστάθηκαν εδώ με την Ανταλλαγή. Στην Πέργαμο, η ατμόσφαιρα είναι συντηρητικότερη από εκείνη στα παράλια θέρετρα: οι μαντίλες πολλές, τα εστιατόρια που σερβίρουν αλκοόλ ελάχιστα. Κι όμως, στις εκλογές η αντιπολίτευση κατισχύει του κόμματος του Έρντογαν, όπως σε όλες τις περιφέρειες των παραλίων.
Στην ηφαιστειογενή μάζα της Ακρόπολης, οι Ατταλίδες δημιούργησαν τεχνητά επίπεδα: η «άνω πόλη» αναπτύχθηκε κλιμακωτά, ώστε οι ναοί και τα ανάκτορα να είναι ορατά από χιλιόμετρα. Ίλιγγο προκαλεί το θέατρο, που έχει την πιο απότομη κλίση (και επιβλητικότερη θέα) από όλα του αρχαίου κόσμου. Στην Ακρόπολη ανασκάφηκαν οι δύο σημαντικότεροι σωζόμενοι ελληνιστικοί ναοί, του Διός Σωτήρος και της Αθηνάς Πολιάδος. Λείπουν όμως. Μεταφέρθηκαν από Γερμανούς αρχαιολόγους στο Βερολίνο, όπου εκτίθενται στο «Μουσείο της Περγάμου».
Η Τουρκία ζητεί την επιστροφή τους, με το εύλογο επιχείρημα πως κατασκευάστηκαν για να βρίσκονται στην Ακρόπολη. Η Γερμανία αρνείται, με το επίσης εύλογο επιχείρημα πως η Τουρκία καταστρέφει συστηματικά μνημεία. Πολλά θάφτηκαν υπό τα νερά φραγμάτων, ανάμεσά τους και το ρωμαϊκό ασκληπιείο των Αλλιανών, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Πέργαμο.
Λίμνη Μπάφα
Βυζαντινός μικρόκοσμος σε μαγικό τοπίο
Ο εθνικός δρυμός της λίμνης Μπάφα, στους πρόποδες του όρους Λάτμος (Μπέσπαρμακ), είναι ένας τόπος μαγικός, βγαλμένος, θαρρείς, από άλλο κόσμο. Ο μαζικός τουρισμός τον έχει ευτυχώς ξεχάσει, παρότι βρίσκεται κοντά στα φρικώδη θέρετρα του Κουσάντασι και του Μπόντρουμ. Εδώ, σε ένα τοπίο απόκοσμα δραματικό, μακριά από τα θορυβώδη πλήθη, τρεμοπαίζει η φλόγα της βυζαντινής Ιωνίας, γεμάτης κάστρα και μοναστήρια. Οι λάτρεις της φύσης και της ιστορίας θα βρουν, στα νερά της λίμνης και στις πλαγιές του Λάτμου, έναν μικρό παράδεισο.
Η λίμνη Μπάφα είναι απομεινάρι του Λατμικού Κόλπου, που τον απέκοψαν από το Αιγαίο, λίγο μετά τα 1300, οι προσχώσεις του γειτονικού Μαιάνδρου. «Οι Ρωμιοί την ήξεραν ως Μπασταρδοθάλασσα, καθώς το νερό της είναι υφάλμυρο και οι όχθες της αμμώδεις», εξηγεί ο ιστορικός Κώστας Σταματόπουλος. Οι όχθες είναι σπαρμένες με τεράστιους γρανιτένιους βράχους, σαν σβόλους, που εδώ κι εκεί δημιουργούν μακριές πέτρινες γλώσσες μες στα νερά. Από το σεληνιακό αυτό τοπίο, όπου μόνο η βλάστηση θυμίζει τη Γη, ξεπροβάλλουν τα ερείπια της αρχαίας Ηράκλειας και μικρά βυζαντινά κάστρα. Στις βραχονησίδες της λίμνης σώζονται ερείπια μονών.
Από βορρά και νότο τη ζώνει ο Λάτμος, τεράστια μάζα από γρανιτένιους βράχους. Η ροζιασμένη όψη του καταλήγει σε κορυφογραμμή οδοντωτή, σαν πριονισμένη λαμαρίνα.
Ανάμεσα στα σπίτια του παράλιου χωριού Καπίκιρι σώζεται η Ηράκλεια, οικισμός των ελληνιστικών χρόνων που θα γίνει, τους βυζαντινούς, μικρή καστροπολιτεία. Τον 7ο αιώνα συρρέουν στον Λάτμο μοναχοί από την Αίγυπτο, τη Συρία και την Παλαιστίνη, που πέφτουν στους Άραβες. Το βουνό γίνεται ένας μικρασιατικός Άθως και θεωρείται ιερό: μέχρι και το όνομα αλλάζει σε «Λάτρος». Επί Λασκαριδών (1204-1260) η Πόλη βρίσκεται στα χέρια των Σταυροφόρων και πρωτεύουσα της Ρωμανίας χρηματίζει η Νίκαια. Η καρδιά του κράτους όμως βρίσκεται στην Ιωνία, που ζει μια χρυσή εποχή.
Γρήγορα μετά την ανάκτηση της Πόλης το 1261, έρχεται το τέλος της βυζαντινής Ιωνίας, που χάνεται στους Τουρκομάνους. Οι μοναχοί φεύγουν στα νησιά και το βουνό ερημώνει. Από τον 14ο αιώνα, η περιοχή μετατρέπεται σε απέραντο βοσκοτόπι, με μόνους κατοίκους Γιορούκους νομάδες. Έως τα μέσα του 20ού αιώνα, που οι Γιορούκοι εγκαταλείπουν τον νομαδισμό και ιδρύουν χωριά, μόνος οικισμός θα είναι το Καπίκιρι. Στις αρχές του 2000 ανατέλλει ο οικοτουρισμός, φέρνοντας μικρές πανσιόν και φαγάδικα. Λείπουν οι μεγάλες μονάδες, τα νυχτερινά κέντρα, τα καταστήματα.
Στο Καπίκιρι, ψαράδες είναι πάντα διαθέσιμοι για βαρκάδα προς τις βραχονησίδες και τα εκεί ερειπωμένα καστρομονάστηρα, της εποχής των Λασκαριδών. Το πήγαινε-έλα διαρκεί μιάμιση ώρα. Υπολογίστε τον χρόνο ώστε η επιστροφή να συμπέσει με το ηλιοβασίλεμα – τότε οι γρανιτένιοι σβόλοι στις όχθες και πάνω στο βουνό αντανακλούν το φως του ήλιου και μοιάζουν με πυρακτωμένα κάρβουνα. Όποιος αγαπά την ορειβασία αξίζει να αναρριχηθεί στον Λάτμο. Έμπειροι οδηγοί, Γιορούκοι βοσκοί, θα σας οδηγήσουν στα ερείπια της Μονής των Κελλιβάρων (Yediler Manastırı). Η διαδρομή, από και πίσω στο Καπίκιρι, ακολουθεί τα μονοπάτια των καλογήρων και διαρκεί πέντε ώρες μαζί με το διάλειμμα για το κολατσιό, που ετοιμάζει ο οδηγός. Είναι σημαντικό να ξεκινήσετε με το ξημέρωμα, για να αποφύγετε τη ζέστη. Από ψηλά, τα πανοράματα της λίμνης και του Λάτμου είναι από τα εντυπωσιακότερα της Μεσογείου. Ανάμεσα σε βράχους όλων των σχημάτων και μεγεθών προβάλλουν τα τείχη και οι πύργοι των Κελλιβάρων και, σε μικρή απόσταση, ένας όρθιος μονόλιθος με τοιχογραφίες του 12ου αιώνα.
Οι εικόνες του ηλιοβασιλέματος στη λίμνη, των βυζαντινών ερειπίων, της γρανιτένιας σιωπής του Λάτμου, θα μείνουν ανεξίτηλες στη μνήμη σας. Το ίδιο και το συναίσθημα πως αντικρίσατε την τελευταία αναλαμπή ενός βυζαντινού μικροκόσμου, που μπορεί, σε λίγα χρόνια, να σβήσει για πάντα.
Σημειωματάριο
ΜΕΤΑΒΑΣΗ
Ο πιο άνετος τρόπος μετάβασης από την Αθήνα είναι με απευθείας πτήση της Aegean (aegeanair.com) στη Σμύρνη (1 ώρα και 15 λεπτά). Ενδεικτική τιμή για πτήσεις τον Ιούνιο από 63 ευρώ η απλή μετάβαση.
Πορθμεία συνδέουν τη Μυτιλήνη με το Αϊβαλί καθημερινά τους καλοκαιρινούς μήνες (η διαδρομή διαρκεί μιάμιση ώρα).
ΔΙΑΜΟΝΗ
Στο Αϊβαλί και στην Πέργαμο, πολλοί ξενώνες έκλεισαν οριστικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας και δεν ξανάνοιξαν.
Στο Αϊβαλί: Η πανσιόν Τaksiyarhis (İsmetpaşa, Mareşal Fevzi Çakmak Cd. 9. Sk. No:71), σε ιστορικό ελληνικό σπίτι δίπλα στον ομώνυμο ναό, είναι απλή και ατμοσφαιρική. Στην υπέροχη ταράτσα με θέα την πόλη και τον κόλπο σερβίρουν εξαιρετικό πρωινό. Πολυτελέστερο, το ατυχώς ονομασθέν Orchis (orchisotel.com), που στεγάζεται σε παλιό σαπωνοποιείο στο λιμάνι.
Στην Πέργαμο: Στον Ρωμιομαχαλά, οι ξενώνες Hera Hotel (Talatpasa Mah. Tabak Köprü Cad. No:21, hotelhera.com), Elaia Hotel (Ulucamii Mah. İttihatti Terakki Meydani 76, elaia-hotel-bergama.booked.net) και Attalos Suites Hotel (Kurtulus Mh. Kayalık Sk. No:3, attalossuiteshotel.com) είναι αξιοπρεπείς. Οι δύο πρώτοι στεγάζονται σε παλιά σπίτια.
Στη λίμνη Μπάφα: Από τις πανσιόν στο Καπίκιρι, οι Latmia, Kaya και Selenes είναι αξιοπρεπείς. Aποφύγετε την πανσιόν Agora, οι τιμές της είναι εμπαιγμός γι’ αυτά που προσφέρει.
ΦΑΓΗΤΟ
Στο Αϊβαλί: Το Αϊβαλί είναι ξακουστό για τη γαστρονομική παράδοση των Τουρκοκρητικών, με έμφαση στα χόρτα και στα θαλασσινά. Προτιμήστε τους μεζέδες από τα (συνήθως πανάκριβα και παραψημένα) ψάρια. Τα περισσότερα εστιατόρια είτε είναι κάκιστα είτε ακριβά με μετριότατο φαγητό. Ασφαλής επιλογή το Şehir Kulubü (Fevzipaşa-vehbibey, Şehir Kulübü Lokali, Gazinolar Cd., τηλ. +90-266-3121519), δίπλα στο καφενείο του Κανέλλου, ιδιωτική λέσχη που δέχεται και μη μέλη για φαγητό. Είναι ακριβό, αλλά οι μεζέδες του –χταπόδι κρασάτο, κολιοί με καραμελωμένο κρεμμύδι και σταφίδες, κολοκυθοανθοί, χόρτα διαφόρων ειδών– εξαιρετικοί.
Στο Μοσχονήσι: Εδώ η επιλογή από ταβέρνες με κρητικούς μεζέδες είναι μεγαλύτερη. Στο Cundalı’nın Balık Evi (Belediye Sk. Gc. 3 D Market Karşısı, Kesebir Mandıra Karşısı, τηλ. +90-553-3970843), οι παραδοσιακές συνταγές συνυπάρχουν με ενδιαφέροντες πειραματισμούς – χταπόδι με πορτοκάλι, σουπιές με κρέμα και μυρωδικά.
Στην Πέργαμο: Στο Akropolis (Ulucami, τηλ. +90-532-2020267) θα βρείτε τουρκικούς μεζέδες, ψητά και επιδόρπια, με συνοδεία το πανόραμα της κάτω πόλης.
Στη λίμνη Μπάφα: Τo ταβερνείo Kaya, με απρόσκοπτη θέα της λίμνης, έχει τους νοστιμότερους μεζέδες στο Καπίκιρι.