Τι κοινό έχουν οι Βίκινγκς με τα Ιστορικά Καφέ της Ευρώπης; Kαι οι δύο θεματικές ανήκουν στο δίκτυο των 48 Πολιτιστικών Διαδρομών της Ευρώπης. Η διαδρομή των Βίκινγκς είναι μάλιστα από τις παλαιότερες του δικτύου, ενώ αυτή των Ιστορικών Καφέ εγκαινιάστηκε μόλις φέτος, με πρωτοβουλία του καφέ «Κήπος» των Χανίων και περιλαμβάνει συνολικά 70 σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Ανάμεσά τους, το Les deux Magots στο Παρίσι, το Café New York στη Βουδαπέστη και το La Calcina στη Βενετία, τα οποία μετρούν πάνω από δύο αιώνες ζωής. Η ελληνική πρωτοβουλία έδωσε μάλιστα το έναυσμα να πραγματοποιηθεί τον Οκτώβριο στα Χανιά το ετήσιο Forum των Πολιτιστικών Διαδρομών.
Ας πιάσουμε όμως το νήμα από την αρχή. Η πρώτη Πολιτιστική Διαδρομή που πιστοποιήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 1987 είναι αυτή του Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα (saintjamesway.eu). Το πιο γνωστό τμήμα της διαδρομής διασχίζει τη Γαλλία και την Ισπανία για να καταλήξει στον ομώνυμο καθεδρικό ναό της Γαλικίας, υπάρχει ωστόσο ένα ευρύτερο δίκτυο με πολλαπλές διακλαδώσεις, που καλύπτει δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα σε διαφορετικές χώρες της Ευρώπης. Το σύνολο των σημείων αυτών αναδεικνύεται μέσα από την Πολιτιστική Διαδρομή, η οποία και ενθαρρύνει τις δράσεις συνεργασίας μεταξύ τους. Αντίστοιχα δίκτυα συνεργασίας ενώνουν μεταξύ τους πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ενώ η λίστα των διαδρομών εμπλουτίζεται σε ετήσια βάση, με πιο πρόσφατες προσθήκες αυτές των Διαδρομών του Παραμυθιού, των Γυναικών Συγγραφέων και των Ιστορικών Καφέ.
Οι περισσότερες διαδρομές, όπως επισημαίνει ο Στέφανο Ντομινιόνι, Γενικός Γραμματέας των Πολιτιστικών Διαδρομών του Συμβουλίου της Ευρώπης, συνδέουν μεταξύ τους σημεία τόσο στον χώρο όσο και στον χρόνο, προτρέποντάς μας να ξανασκεφτούμε την έννοια των εθνικών συνόρων. Αν πάρουμε ως παράδειγμα τη Διαδρομή των Βίκινγκς, αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι περνά ακόμα και από χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία, οι οποίες δέχθηκαν την επιρροή τους και αφομοίωσαν στοιχεία της κουλτούρας τους με διαφορετικό τρόπο η καθεμία. Κάποια από τα στοιχεία αυτά αναδεικνύονται και μέσα από την ιστοσελίδα της συγκεκριμένης διαδρομής (followthevikings.com), η οποία είναι πολύ πλούσια σε πληροφορίες για την καθημερινή ζωή των Βίκινγκς: από το τι έτρωγαν και τι φορούσαν, μέχρι τη σημασία που είχαν γι’ αυτούς τα πρόβατα και το μαλλί τους.
Επισκεψιμότητα και καινοτομίες
Ως προς την επισκεψιμότητα των Πολιτιστικών Διαδρομών, τα στοιχεία είναι συχνά εντυπωσιακά. Έτσι, κάποια από τα μουσεία που αποτελούν τμήμα της διαδρομής της Προϊστορικής Τέχνης των Βράχων υποδέχονται 1,5 εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο. Ναοί της Διαδρομής των Κιστερκιανών Αββαείων επίσης προσελκύουν το ενδιαφέρον πολλών εκατομμυρίων επισκεπτών. Οι μεγάλοι αριθμοί οφείλονται, σύμφωνα με τον Στέφανο Ντομινιόνι, στο γεγονός ότι ολοένα και περισσότεροι ταξιδιώτες επιζητούν μια ξεχωριστή τουριστική εμπειρία και αποδράσεις που σχετίζονται με τα ειδικά τους ενδιαφέροντα -από το κρασί και την κεραμική μέχρι την αρ νουβό ή την αρχιτεκτονική του Alvar Aalto. Η διαδρομή μάλιστα που συνδέει κτίρια του Φινλανδού αρχιτέκτονα είναι πολύ δημοφιλής ανάμεσα στους Ιάπωνες και υπογραμμίζει τη σημασία που έχουν οι Πολιτιστικές Διαδρομές για το παγκόσμιο κοινό, στις οποίες τον πρώτο λόγο, από άποψη επισκεψιμότητας, έχουν οι Αμερικάνοι και οι Ασιάτες.
Αντίστοιχα όμως, και οι Πολιτιστικές Διαδρομές έχουν παρουσία εκτός Ευρώπης. Αρκετά από τα σημεία βρίσκονται στα σύνορα της ηπείρου, αλλά υπάρχουν και παραδείγματα σύνδεσης με μακρινά μέρη της υφηλίου. Για παράδειγμα, σημεία της Πολιτιστικής Διαδρομής Αρ Νουβό βρίσκονται στην Αργεντινή. Σε κάθε περίπτωση, στόχος των διαδρομών είναι να αναδείξουν την κοινή πολιτιστική κληρονομιά και να ενισχύσουν τις σχέσεις μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν στο σχετικό δίκτυο. Η καλλιέργεια των σχέσεων αυτών αποτελεί στρατηγικό στόχο του Συμβούλιου της Ευρώπης μέσα από τη σύσταση των Διαδρομών Πολιτισμού. Ενδιαφέρουσες συνέργειες προκύπτουν ωστόσο και μεταξύ επιμέρους διαδρομών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη συνεργασία μεταξύ της Διαδρομής του Κρασιού και της Εβραϊκής Διαδρομής, που είχε σαν αποτέλεσμα την παραγωγή ένα κρασιού Kosher.
Σε επίπεδο καινοτομίας, κάποιες διαδρομές, όπως αυτή των Φοινίκων ή του Κλυνύ, έχουν αναπτύξει εφαρμογές επαυξημένης πραγματικότητας για να αναπαραστήσουν σκηνές από το παρελθόν αλλά και την όψη αρχιτεκτονημάτων που καταστράφηκαν με το πέρασμα των αιώνων. Άλλη μία διαδρομή που ξεχωρίζει για τις τεχνολογικές δυνατότητες που παρέχει είναι αυτή του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα. Μέσα από ένα σύστημα πλοήγησης, ο ταξιδιώτης μπορεί να έχει στο κινητό του πληροφόρηση για τα χιλιόμετρα που του απομένουν να διανύσει, να παρακολουθήσει εικονικές ή ηχητικές ξεναγήσεις αλλά και να κάνει κράτηση στο επόμενο κατάλυμα ή στο επόμενο εστιατόριο κατά μήκος της διαδρομής. Ωστόσο, όπως εξηγεί ο Στέφανο Ντομινιόνι, η τεχνολογία αξιοποιείται με τρόπο τέτοιο που να μην επισκιάζει την παράδοση, καθώς κεντρική αξία των Πολιτιστικών Διαδρομών είναι η ανάδειξη του τοπικού χαρακτήρα σε κάθε επίπεδο: από τη γαστρονομία μέχρι τις τέχνες.
Μια πολυδιάστατη προσπάθεια
Όπως εξηγεί η Μαργαρίτα Λιούλια, Αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου των Πολιτιστικών Διαδρομών του Συμβουλίου της Ευρώπης, προκειμένου να δημιουργηθεί μία νέα διαδρομή, θα πρέπει να συμμετέχουν σε αυτήν φορείς από τρεις τουλάχιστον χώρες. Οι φορείς αυτοί μπορεί να είναι Δήμοι, πολιτιστικά κέντρα, μουσεία, ταξιδιωτικά πρακτορεία, ακαδημαϊκά και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Οι πρωτοβουλίες κάθε δικτύου δεν περιορίζονται στον τομέα του τουρισμού αλλά περιλαμβάνουν πρωτοβουλίες ερευνητικού, εκπαιδευτικού και καλλιτεχνικού περιεχομένου. Η πολυδιάστατη αυτή δράση αποτελεί προϋπόθεση για την πιστοποίηση μίας διαδρομής, η οποία θα πρέπει επίσης να προάγει τη βιωσιμότητα, την καλλιτεχνική δημιουργία και την ανάδειξη στοιχείων της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Παράλληλα, θα πρέπει να υπάρχει ακαδημαϊκή τεκμηρίωση των ιστορικών στοιχείων που χαρακτηρίζουν τη διαδρομή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ενώ από το 1987 μέχρι το 2009 είχαν πιστοποιηθεί μόλις 15 διαδρομές, τα τελευταία 12 χρόνια δημιουργήθηκαν 33 καινούργιες. Η Μαργαρίτα Λιούλια αποδίδει την έντονη αυτή ανάπτυξη στο γεγονός ότι το ταξιδιωτικό κοινό έχει πλέον στραφεί σε εναλλακτικούς προορισμούς και σε μικρές πόλεις εκτός αστικών κέντρων -το είδος, δηλαδή, των σημείων από τα οποία περνάνε συνήθως οι Πολιτιστικές Διαδρομές.
Κάποιες, όπως της Κεραμικής ή του Ιμπρεσιονισμού, δεν είναι γραμμικές αλλά συνδέουν σε ένα δίκτυο πολλά σημεία της Ευρώπης με κοινή πολιτιστική κληρονομιά. Κάποιες άλλες, έχουν έντονο περιηγητικό χαρακτήρα. H EuroVelo 13, γνωστή και ως Διαδρομή του Σιδηρούντος Παραπετάσματος, ξεκινά από την Πολωνία και περνά από όλα τα σύνορα που παλαιότερα χώριζαν την Ευρώπη στα δύο. Με συνολικό μήκος 9.950 χλμ., απευθύνεται σε ποδηλάτες που επιλέγουν να καλύψουν επιμέρους τμήματά της, επισκεπτόμενοι σημεία πολιτιστικού και ιστορικού ενδιαφέροντος σε 11 διαφορετικές χώρες. Αντίστοιχη λογική σε εθνικό επίπεδο έχουν και οι Δρόμοι της Ελιάς, που ιδρύθηκαν με πρωτοβουλία του Δήμου Καλαμάτας. Ως ευρύτερο δίκτυο, οι δρόμοι αυτοί συνδέουν μεταξύ τους πολλές χώρες της Μεσογείου που έχουν την ελιά ως κοινό σημείο φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Η Ελλάδα μετέχει σε 16 Πολιτιστικές Διαδρομές, ενώ ιδιαίτερη δυναμική αναπτύσσει αυτή της Βιομηχανικής Κληρονομιάς. Σημεία της αυτή η Τεχνόπολη στην Αθήνα, το Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης στην Σύρο, το Βαγονέτο στη Φωκίδα και το Μουσείο Τυπογραφίας στα Χανιά. Σε στάδιο ένταξης στο δίκτυο είναι τα μουσεία του Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου Πειραιώς, το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών του ΟΤΕ και το Πολιτιστικό Πάρκο στο Λαύριο.
Όπως επισημαίνει ο Στέφανο Ντομινιόνι, από το 1987 που πιστοποιήθηκε η πρώτη Πολιτιστική Διαδρομή, η ταξιδιωτική αγορά έχει αλλάξει σημαντικά. Σήμερα πια, που η επιθυμία των ταξιδιωτών να ανακαλύψουν τα μοναδικά και αυθεντικά στοιχεία κάθε τόπου είναι έντονη, οι συνθήκες είναι εξαιρετικά ευνοϊκές για να αναπτυχθούν ακόμα πιο δυναμικά οι Πολιτιστικές Διαδρομές.
Info: Αναζητήστε πληροφορίες για τις 48 επιμέρους Πολιτιστικές Διαδρομές του Συμβουλίου της Ευρώπης, στην ιστοσελίδα coe.int/en/web/cultural-routes.