Στην Τοσκάνη, το φθινόπωρο είναι η εποχή που τα αμπέλια βάφονται χρυσά και οι καρποί τους λατρεύονται μαζί με άλλους καρπούς της γης, όπως τα κάστανα και τα μανιτάρια. Είναι η εποχή που τα εστιατόρια διαφημίζουν τα φρέσκα πορτσίνι τους σε χειρόγραφες ταμπέλες και μικρές πόλεις διοργανώνουν φεστιβάλ, για να γιορτάσουν την τοπική γαστρονομία και ιστορία.
Τα τελευταία χρόνια που ζω στη Φλωρεντία απολαμβάνω να κάνω μικρές εκδρομές με τρένο στην περιφέρεια της Τοσκάνης, η οποία χωρίζεται σε δέκα επαρχίες, καθεμία με τη δική της πρωτεύουσα και χαρακτήρα, δικούς της πολιούχους, παραδόσεις και γαστρονομικές σπεσιαλιτέ.
Ακολουθούν τρεις προτάσεις για ημερήσιες εκδρομές με τρένο σε τρεις από τις δέκα επαρχίες της Τοσκάνης. Όλα τα τρένα αναχωρούν από τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό της Φλωρεντίας, Santa Maria Novella, που βρίσκεται ακριβώς στο κέντρο της πόλης. Μπορείτε να προμηθευτείτε τα εισιτήριά σας από πριν – εγώ χρησιμοποιώ τη διαδικτυακή πλατφόρμα Trainline (thetrainline.com)– ή να τα αγοράσετε στον σταθμό από τα αυτόματα μηχανήματα έκδοσης εισιτηρίων που παρέχουν οδηγίες και στα αγγλικά. Σε αντίθεση με τα τρένα υψηλής ταχύτητας AV (Alta Velocità), τα περιφερειακά τρένα που σας προτείνω κινούνται σχετικά αργά, κάνοντας στάσεις σε μικρούς σταθμούς. Κάποιες από τις αμαξοστοιχίες είναι σύγχρονες και εξυπηρετούν άτομα που μετακινούνται συχνά για τη δουλειά τους, ενώ άλλες είναι παλιού τύπου με παράθυρα που ανοίγουν και μη αριθμημένες θέσεις.
Στο Marradi για τα κάστανα
Τις Κυριακές του Οκτώβρη, η πόλη Marradi της Τοσκάνης διοργανώνει Γιορτή Κάστανου με μουσική, πάγκους που πουλούν φαγητό και βέβαια κάστανα στα κάρβουνα που γεμίζουν τον αέρα με το άρωμά τους.
Το Marradi βρίσκεται περίπου 45 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Φλωρεντίας, σε μια πλατιά, εύφορη κοιλάδα ονόματι Mugello. Από το τρένο θα απολαύσετε ελαιώνες, σειρές από κυπαρίσσια και χωριά σκαρφαλωμένα σε λόφους.
Από τον σιδηροδρομικό σταθμό, περπατήστε μέχρι το κέντρο της πόλης, σταματώντας ίσως για καμιά τηγανίτα από κάστανο. Πριν διασχίσετε το ποτάμι, θα περάσετε από τη νεοκλασική εκκλησία του San Lorenzo (18ος αιώνας) όπου θα δείτε τις εικόνες ενός ανώνυμου ζωγράφου των τελών του 15ου και αρχών του 16ου αιώνα, γνωστού μόνο ως Maestro di Marradi. Πιθανολογείται ότι ο Maestro ήταν μαθητής του Ντομένικο Γκιρλαντάιο και ότι αρχικά είχε φιλοτεχνήσει τις εικόνες αυτές για το Αββαείο του Marradi που ήταν αφιερωμένο στη Santa Reparata, μια νεαρή παρθένα – σε κάποιες εκδοχές της ιστορίας ήταν μόνο 11 χρονών – που βασανίστηκε και μαρτύρησε για την πίστη της τον 3ο αιώνα. Μέχρι και τον Μεσαίωνα η Santa Reparata ήταν προστάτιδα της Φλωρεντίας (ο καθεδρικός της πόλης χτίστηκε στη θέση μιας εκκλησίας αφιερωμένης σε αυτήν). Στην αψίδα του San Lorenzo στο Marradi θα τη δείτε στο δεξί χέρι της Παναγίας.
Στην έκθεση κάστανου, η οποία πραγματοποιείται στην πλατεία που θα συναντήσετε αφού διασχίσετε το ποτάμι, θα βρείτε πληροφορίες για τις καστανιές, πολλά κάστανα ως εκθέματα, αφίσες που εξηγούν πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτοί οι καρποί (σε ορεκτικά, επιδόρπια κ.α.), προϊόντα (από λικέρ μέχρι μαρόν γλασέ) καθώς και γλυπτά, μεταξύ των οποίων μια φάτνη που στήνεται στην κουφάλα μιας καστανιάς. Θα βρίσκεστε επίσης ακριβώς δίπλα στο γοητευτικό θεατράκι Teatro degli Animosi, στο οποίο πρέπει να μπείτε αν είναι ανοιχτό. Χτίστηκε το 1792 με αρχιτεκτονική τεχνοτροπία που έχει ονομαστεί Δωρική-Τοσκανική.
Για μεσημεριανό ίσως θελήσετε να κάνετε κράτηση στο εστιατόριο που προσπεράσατε ερχόμενοι από τον σταθμό, το Ristorante Il Camino που έχει τραπέζια κατά μήκος του δρόμου με θέα το ποτάμι. Δοκιμάστε τα εκπληκτικά σπιτικά ζυμαρικά με λουκάνικο και μανιτάρια πορτσίνι (βασιλομανίταρα), ή τα ραβιόλια με μαύρη τρούφα. Επίσης, τα αρνίσια παϊδάκια στη σχάρα με τοματίνια ή το μοσχαρίσιο φιλέτο που σερβίρεται σκεπασμένο με το «καπέλο» ενός μεγάλου πορτσίνι. Ένα πιάτο ζυμαρικών θα σας κοστίσει λιγότερο από 20 ευρώ, ενώ ένα πλούσιο γεύμα πολλών πιάτων περίπου 40-50 ευρώ. Το μαγαζί σερβίρει, επίσης, εξαιρετικά τοπικά επιδόρπια, αλλά καλύτερα να αφήσετε χώρο για μερικές καστανο-λιχουδιές.
Στο Marradi θα βρείτε επίσης πολλά καταστήματα που πουλούν προϊόντα από κάστανο για το σπίτι. Σε μια πρόσφατη επίσκεψή μου προμηθεύτηκα κουλουράκια από καστανάλευρο, ένα μπουκάλι εξαιρετικής γκράπας από καστανόμελο και ένα μεγάλο βάζο με το ίδιο το καστανόμελο.
Τρένο: Από τον σταθμό Santa Maria Novella στη Φλωρεντία αγοράστε εισιτήριο για Marradi-Palazzuolo sul Senio. Ο τελικός προορισμός του δρομολογίου είναι η Faenza. Η διαδρομή διαρκεί περίπου 1 ώρα και 15 λεπτά. (Τιμή εισιτηρίου: 14,60 ευρώ μετ’ επιστροφής)
Στο San Miniato για λευκές και μαύρες τρούφες
Μην μπερδέψετε την πόλη San Miniato που βρίσκεται περίπου 50 χλμ δυτικά της Φλωρεντίας, στην επαρχία της Πίζας, με την εκκλησία San Miniato al Monte που βρίσκεται στην Φλωρεντία. Η εκκλησία αξίζει σίγουρα μία επίσκεψη. Και η πόλη, όμως, που παίρνει το όνομά της από τον ίδιο άγιο, αξίζει μια ημερήσια εκδρομή, ειδικά αν σας ενδιαφέρουν οι τρούφες. Ο San Miniato (όπως και η Santa Reparata) ήταν ιερομάρτυρας που βασανίστηκε και τελικά αποκεφαλίστηκε από τους Ρωμαίους στη Φλωρεντία. Ο θρύλος λέει πως με το κομμένο κεφάλι του στο χέρι διέσχισε τον ποταμό Άρνο μέχρι το σημείο όπου τελικά χτίστηκε η εκκλησία.
Μπορείτε να φτάσετε στο San Miniato σε 40 λεπτά με ένα από τα περιφερειακά τρένα που κατευθύνονται δυτικά από την Φλωρεντία προς την Πίζα ή την ακτή. Ελάτε κατά τη διάρκεια της Γιορτής της Λευκής Τρούφας που διοργανώνεται τα τρία τελευταία σαββατοκύριακα του Νοεμβρίου. Ειδικά μίνι λεωφορεία θα σας ανεβάσουν από τον σταθμό στον λόφο όπου βρίσκεται το ιστορικό κέντρο. Εναλλακτικά, μπορείτε να πάρετε αστικό λεωφορείο ή ταξί μέχρι την πλατεία Piazza del Popolo.
Στους λόφους γύρω από το San Miniato φύονται οι πανάκριβες λευκές τρούφες, αλλά και μαύρες, και μπορείτε να παρακολουθήσετε πώς τις ζυγίζουν ευλαβικά και τις πουλούν στην πόλη ακόμα και τις μέρες που δεν είναι γιορτή. Η συλλογή, ωστόσο, της λευκής τρούφας αποτελεί σημαντικό γεγονός. Η ταυτότητα της πόλης ως προορισμός τρούφας γιορτάζεται επίσης με το γλυπτό ενός κυνηγού τρούφας, του Arturo Gallerini, του σκύλου του, Parigi, και της μεγαλύτερης τρούφας στον κόσμο, η οποία ανακαλύφθηκε εκεί κοντά στο 1954.
Στην πλατεία Piazza del Popolo υπάρχει τουριστικό γραφείο. Από εκεί, ανηφορίστε μέχρι την πόλη (10 λεπτά απόσταση) και σύντομα θα βρεθείτε στην πλατεία Piazza della Repubblica για να θαυμάσετε τις υπέροχες τοιχογραφίες στην πρόσοψη της ιερατικής σχολής, η οποία χτίστηκε το 1650 και αγκαλιάζει το μεγαλύτερο τμήμα της πλατείας.
Σκαλοπάτια θα σας οδηγήσουν στον καθεδρικό της Santa Maria Assunta και του San Genesio που χτίστηκε τον 12ο αιώνα. Το αξιοσημείωτο με την πρόσοψη του ναού είναι τα ένθετα κεραμικά πινάκια (αντίγραφα) από την Τυνησία που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη διακόσμηση (τα αυθεντικά εκτίθενται στο μουσείου του καθεδρικού). Όμορφο είναι επίσης και το καμπαναριό, Torre di Matilde, που παίρνει το όνομά του από μια επιφανή κοντέσα του Μεσαίωνα από την Τοσκάνη, που σύμφωνα με τον μύθο γεννήθηκε στην περιοχή. Ο ναός όμως έχει συνδεθεί και με μια τραγωδία. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 22 Ιουλίου 1944, οι Γερμανοί συγκέντρωσαν τους ντόπιους στην εκκλησία, η οποία στη συνέχεια χτυπήθηκε από αμερικανική οβίδα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 55 άνθρωποι. Το περιστατικό αυτό ενέπνευσε την ταινία του 1982 των αδελφών Ταβιάνι «Η νύχτα του Σαν Λορέντζο».
Αν από τον καθεδρικό ανηφορίσετε στον λόφο, σύντομα (και ίσως με τη ψυχή στο στόμα) θα βρεθείτε στον πύργο του Φρειδερίκου Β’ (Rocca di Federico II). Πρόκειται για ανακατασκευή, καθώς ο πρωτότυπος πύργος, που χτίστηκε για τον Αυτοκράτορα Φρειδερίκο Β’ Χοενστάουφεν της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας γύρω στο 1220, καταστράφηκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μπορείτε να βγάλετε εισιτήριο για να ανεβείτε στον πύργο και να θαυμάσετε από ψηλά χωράφια, κυπαρίσσια και χωριά σκαρφαλωμένα σε λόφους.
Με όλα αυτά θα σας ανοίξει σίγουρα η όρεξη. Κατά τη διάρκεια της Γιορτής της Τρούφας, θα βρείτε παντού πάγκους με λιχουδιές. Η πόλη όμως βρίθει επίσης και εστιατορίων τοπικής κουζίνας, κάποια εκ των οποίων απολαμβάνουν την ίδια θέα που χαρήκατε και από την κορυφή του πύργου. Το κρεοπωλείο Sergio Falaschi στον κεντρικό δρόμο πουλάει σπιτικό σαλάμι, ενώ το εστιατόριό του, Retrobottega, έχει μια εκπληκτική βεράντα που βλέπει στους λόφους. Το εστιατόριο Essenza έχει επίσης τραπέζια σε βεράντα και προσφέρει κρασί και σνακ όλη μέρα, καθώς και πλήρες μενού.
Τρένο: Αγοράστε εισιτήριο για San Miniato-Fucecchio. Μπορεί να σας τύχει διαδρομή με (εύκολη) αλλαγή τρένου στο Empoli, υπάρχουν, όμως, και πολλά απευθείας τρένα για Πίζα, Λα Σπέτσια ή Λιβόρνο. Το εισιτήριο κοστίζει 12 ευρώ μετ’ επιστροφής. Αν ταξιδέψετε κατά τη διάρκεια της Γιορτής, θα υπάρχουν λεωφορειάκια στον σταθμό. Αν όχι, μπορείτε να πάρετε το λεωφορείο 320 που αναχωρεί από τον σταθμό κάθε 30 λεπτά.
Στο Prato για μπισκότα cantucci
‘Υστερα από τα κάστανα και τις τρούφες, θα πάτε στο Πράτο, περίπου 26 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Φλωρεντίας, για επιδόρπιο. Το Πράτο, πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας, είναι μια βιομηχανική πόλη, γνωστή για την κλωστοϋφαντουργία της ήδη από τον 12ο αιώνα και έχει και μουσείο αφιερωμένο σε αυτή. Θα έχετε όμως την ευκαιρία να δείτε και κορυφαία αναγεννησιακά έργα τέχνης και να δοκιμάσετε τα περίφημα μπισκότα cantucci (αυτά που βουτάς στο «vin santo» στο τέλος ενός γεύματος). Στο Πράτο θα βρείτε επίσης πολλά κινεζικά εστιατόρια, μια και εδώ ζει ένα μεγάλο τμήμα του κινεζικού πληθυσμού της Ιταλίας.
Από τη Φλωρεντία, πάρτε ένα από τα τρένα για Prato Porta al Serraglio και από τον σταθμό διανύστε με τα πόδια την μικρή απόσταση μέχρι τον ρομανικού ρυθμού καθεδρικό του Αγίου Στεφάνου του 12ου αιώνα. Η δίχρωμη γοτθική πρόσοψη από πράσινο μάρμαρο προστέθηκε τον 15ο αιώνα μαζί με τον μνημειακό εξωτερικό άμβωνα που ξεκίνησε να χτίζεται και να διακοσμείται από τους Michelozzo και Donatello το 1428. Από τον άμβωνα ο ιερέας μπορούσε να επιδεικνύει στον κλήρο τον μεγαλύτερο θησαυρό του Πράτο: την Τιμία Ζώνη της Θεοτόκου, που λέγεται πως η Παναγία έριξε στον Απόστολο Θωμά κατά την μετάστασή της στους ουρανούς. Το λαμπρό ταξίδι της ζώνης μέχρι το Πράτο αναπαρίσταται με υπέροχα χρώματα στους πίνακες του Μπερνάρντο Ντάντι που εκτίθενται στο μουσείο του Πραιτωριανού Ανακτόρου του Πράτο (Palazzo Pretorio) πλάι σε μια multimedia εγκατάσταση για την ιστορία της ζώνης.
Πρώτα όμως αγοράστε εισιτήριο (8 ευρώ) για το μουσείο του καθεδρικού ναού. Στην Αίθουσα του Άμβωνα θα μπορέσετε να θαυμάσετε τα αυθεντικά ανάγλυφα από το στηθαίο του εξωτερικού άμβωνα που φιλοτέχνησε ο Donatello και στα οποία αναπαρίστανται άγγελοι που χορεύουν.
Υπάρχουν πολλά ακόμα να δείτε και να κάνετε στο Πράτο, όλα σε μικρή απόσταση μεταξύ τους. Επίσης υπάρχουν εστιατόρια με τοπική κουζίνα – το Πράτο, για παράδειγμα, έχει τη δική του εκδοχή μορταδέλας (χοιρινό σαλάμι αρωματισμένο με λικέρ), ενώ υπάρχουν και υπέροχα τοπικά κρασιά. Μπορείτε να τα απολαύσετε στο εστιατόριο Le Barrique, ένα εξαιρετικό wine bar που λειτουργεί από τις 12 το μεσημέρι μέχρι περίπου τα μεσάνυχτα.
Και καθώς θα απομακρύνεστε από τον Καθεδρικό, σταματήστε επί του κεντρικού δρόμου στο κατάστημα μπισκότων Antonio Mattei που φτιάχνει cantucci (επίσης γνωστά ως «Μπισκότα του Πράτο») από το 1858. Μπορείτε να αγοράσετε τα αυθεντικά μπισκότα με το αμύγδαλο ή παραλλαγές με φουντούκι ή σοκολάτα. Τα cantucci θα σας αφήσουν με μια γλυκιά επίγευση της ποικιλίας και της πολυπλοκότητας που συναντάς στη συναρπαστική αυτή περιοχή της Ιταλίας, τόσο πλούσια σε ιστορία, τοπία, τέχνη και φαγητό.
Τρένο: Αγοράστε εισιτήριο για Prato Porta al Serraglio (μία στάση μετά τον κεντρικό σταθμό του Πράτο). Θα σας κοστίσει 5,40 ευρώ μετ’ επιστροφής και η διαδρομή διαρκεί 20-30 λεπτά χωρίς μετεπιβίβαση. Υπάρχουν αρκετά τρένα κάθε μία ώρα.