Από τους: Miguel Morales, Dan Piepenbring, Aileen Kwun, Michael Snyder © 2022 The New York Times Company
Ακολουθήστε τον Δρόμο του Μεταξιού μέσα από τις εμπορικές πόλεις του Ουζμπεκιστάν
Γυρίστε πίσω στον χρόνο με μια επίσκεψη σε τρεις από τις σημαντικότερες στάσεις στον Δρόμο του Μεταξιού, με την κάθε πόλη να αποτελεί έναν μοναδικό συνδυασμό του ελληνικού, τουρκικού, μογγολικού, μουσουλμανικού και ρωσικού πολιτισμού. Στο πλακόστρωτο Registan, την πλατεία της πόλης της αρχαίας Σαμαρκάνδης που πλαισιώνεται από τρεις μεντρεσέδες (θρησκευτικά μορφωτικά ιδρύματα), πίσω από τις τεράστιες πύλες βρίσκονται περίτεχνοι μιναρέδες και φανταχτεροί θόλοι. Λίγο παρακάτω και προς τα δυτικά βρίσκεται το μαυσωλείο του Γκουρ Εμίρ, ο τόπος αναπαύσεως του τουρκο-μογγολικής καταγωγής κατακτητή Ταμερλάνου. Το μαυσωλείο, που κοσμούν περίτεχνα πλακάκια και ένας υπέροχος μπλε θόλος, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το Ταζ Μαχάλ. Μπορείτε να κάνετε μια χαλαρή βόλτα προς τα βορειοανατολικά διασχίζοντας νέα κτίσματα και κτίρια αιώνων, ενώ επιβάλλεται μια στάση στο Siyob Bazzar, για να περιπλανηθείτε στους πάγκους όπου πωλούνται ρόδια, χουρμάδες, χαλβάς, ψωμί νάαν και διάφορα άλλα τρόφιμα. Σε κοντινή απόσταση από την αγορά, βρίσκεται το Bibi-Khanym: πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα τεμένη, που χτίστηκε τον 15ο αιώνα και μεγάλο μέρος του αποκαταστάθηκε κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, με τον επιβλητικό κυανό θόλο και τους τέσσερις μιναρέδες να δεσπόζουν πίσω από το ιβάν (αίθουσα ανοιχτή από τη μία πλευρά). Δεν υπάρχουν απευθείας πτήσεις από τη Σαμαρκάνδη προς την Μπουχάρα, οπότε μπορείτε να επιλέξετε τη γραφική διαδρομή με το τρένο, που διασχίζει μεγάλες ρυτιδιασμένες εκτάσεις κόκκινης άμμου, τις οάσεις που παρεμβάλλονται στις ξεθωριασμένες πεδιάδες της ερήμου Κιζίλ Κουμ και το Poi-Kalyan, το τεράστιο σύμπλεγμα όπου τα τούβλα στους μιναρέδες, στους μεντρεσέδες και στα τεμένη παίρνουν ένα βαθύ ροζ χρώμα το σούρουπο. Και παρότι και οι τρεις πόλεις διαθέτουν χάνια αιώνων –πρόκειται για τα διάσημα πανδοχεία όπου έμεναν οι έμποροι του Δρόμου του Μεταξιού–, την Ίτσαν-Κάλα, απομεινάρι της όασης της Χίβα με τα μεσαιωνικά ισλαμικά κτίρια, δείχνει να μην την έχει αγγίξει ο χρόνος. Αμέτρητα άτομα έχουν περπατήσει μέσα από αυτά τα τείχη και τώρα τα βήματά σας μπορούν να ενωθούν με τα δικά τους μέσα στον απέραντο πλούτο του παρελθόντος.― M.M.
A.T.: Είναι αδιαμφισβήτητα το πιο υπέροχο ταξίδι του Δρόμου του Μεταξιού που μπορείτε να κάνετε. Εντυπωσιακά μνημεία, κόκκινη έρημος, ο παλιός περσικός πολιτισμός που μπλέκεται με τον πολιτισμό της στέπας και, φυσικά, τη σοβιετική αυτοκρατορία. Το προτείνω ανεπιφύλακτα.
Ανηφορίστε στο μνημειώδες ανάκτορο Ποτάλα στη Λάσα του Θιβέτ
Στην άκρη ενός λόφου, σε υψόμετρο μεγαλύτερο από 3.500 μ., το ανάκτορο Ποτάλα στο Θιβέτ είναι ταυτόχρονα ένα πολυτελές ησυχαστήριο, ένα θρησκευτικό καταφύγιο κι ένα απόρθητο οχυρό. Το ανέβασμα στο 13ώροφο κτίριο θα σας κόψει την ανάσα κυριολεκτικά και μεταφορικά. Σιγουρευτείτε πως έχετε συνηθίσει το υψόμετρο προτού το επιχειρήσετε. Η ερυθρόλευκη πρόσοψη του παλατιού –που ξαναβάφεται μία φορά τον χρόνο με ένα μείγμα μελιού, γάλακτος, καστανής ζάχαρης και σαφράν– είναι τόσο επιβλητική, που προσκαλεί τον επισκέπτη (ο Frank Lloyd Wright τη βρήκε μάλιστα τόσο όμορφη, που είχε μια φωτογραφία της στο γραφείο του). Τα δύο τμήματα του παλατιού, ένα λευκό και ένα κόκκινο, ολοκληρώθηκαν το 1649 και συνολικά αποτελούνται από τουλάχιστον χίλια δωμάτια που φανερώνουν την έντονη ποικιλομορφία της θιβετιανής ιστορίας. Με οργανωμένες ξεναγήσεις υπό το φως των κεριών μπορείτε να επισκεφθείτε τις αίθουσες και τα δωμάτια, που είναι γεμάτα από εκατοντάδες τοιχογραφίες, έργα από πορσελάνη και νεφρίτη, περίτεχνα χαλιά και βουδιστικές γραφές. Ο μεγαλύτερος πάπυρος θιβετιανής καλλιγραφίας, μήκους 200 μέτρων, βρίσκεται εδώ από το 2014. Εκτίθενται επίσης εντυπωσιακές επιχρυσωμένες βουδιστικές στούπες –ξύλινοι πύργοι ομόκεντρων δακτυλίων διακοσμημένων με κοσμήματα και με έναν ήλιο και μια σελήνη στην κορυφή– όπου βρίσκονται τα λείψανα από οκτώ Δαλάι Λάμα. Το ανάκτορο Ποτάλα είναι ένας φόρος τιμής στον βουδισμό και σε έναν πολιορκημένο λαό. Βρίσκεται σε μια βουνοκορφή στη θιβετιανή πρωτεύουσα Λάσα, που σημαίνει «τόπος των θεών», και έχει αντέξει πολλές επιθέσεις και απόπειρες λεηλασίας και καταστροφής από την προσάρτηση του Θιβέτ στην Κίνα, το 1950. Και μόνο το γεγονός ότι αντέχει ακόμη είναι ένας λόγος να το επισκεφθείτε.— D.P.
P.I.: Το Θιβέτ παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον τόσο πολιτιστικά όσο και πολιτικά, διότι βρίσκεται σε τόσο μεγάλο κίνδυνο. Το Λαντάχ είναι πιο όμορφο και το Μπουτάν πιο προστατευμένο. Αλλά το Θιβέτ, το κέντρο αυτού του πλούσιου πολιτισμού και της θρησκείας, καταστρέφεται ταχύτατα και όποιος το επισκεφθεί, ξαφνικά νιώθει έντονη την επιθυμία να το προστατεύσει.
Εντυπωσιαστείτε από την αρχιτεκτονική ποικιλία του οροπεδίου Ντέκαν στη νότια Ινδία
Οι απέραντες ορεινές εκτάσεις μεταξύ της ανατολικής και της δυτικής ακτής της Ινδίας έχουν δει την άνοδο αλλά και την πτώση αμέτρητων βασιλείων, καθένα από τα οποία έχει αφήσει πίσω του αρχιτεκτονικά απομεινάρια που μαρτυρούν τις ένδοξες ημέρες του παρελθόντος. Αυτός ο απίστευτος πολιτισμικός πλούτος είναι ιδιαίτερα εμφανής στις πόλεις που είχαν αναπτυχθεί γύρω από ναούς και στις πρώην αυτοκρατορικές πρωτεύουσες του βόρειου τμήματος της Καρνατάκα, κοντά στην ημιάνυδρη καρδιά του οροπεδίου Ντέκαν. Η δυναστεία των Ανατολικών Τσαλούκια, που ήταν μια τεράστια και πολυπολιτισμική αυτοκρατορία, ξεκίνησε τον 6ο αιώνα να μετατρέπει τις διαδοχικές πρωτεύουσές της στα έρημα πλέον χωριά Aihole και Badami. Μετέτρεψε επίσης το τελετουργικό κέντρο του Pattadakal σε κόμβο πειραματισμού γύρω από τη θρησκευτική αρχιτεκτονική, συγκεντρώνοντας ναούς από περίτεχνα σμιλεμένη πέτρα με επιρροές τόσο από τη βόρεια όσο και από τη νότια Ινδία και ανασκάπτοντας και αποκαθιστώντας χώρους ινδουιστικής, τζαϊνιστικής και βουδιστικής λατρείας. Τον 14ο αιώνα, οι μουσουλμάνοι βασιλείς του σουλτανάτου Μπαχμάνι έφεραν τρούλους εμπνευσμένους από την περσική αυτοκρατορία και τείχη με πολεμίστρες στην πρωτεύουσα-οχυρό του Bidar. Στον ορίζοντα της πόλης Bijapur, περίπου έξι ώρες νοτιοδυτικότερα, διακρίνονται μιναρέδες και θόλοι που άφησαν πίσω τους οι σουλτάνοι της δυναστείας Αντίλ Σάχι, που κυβερνούσαν την περιοχή κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα. Ακόμα πιο νότια, η τελευταία μεγάλη ινδουιστική αυτοκρατορία της υπο-ηπείρου χτίστηκε κατά τη διάρκεια 200 ετών, γνώρισε μεγάλη άνθηση στην πόλη Vijayanagara και εγκαταλείφθηκε το 1565, μετά τη συντριβή της από τα σουλτανάτα του βόρειου Ντέκαν. Γνωστή σήμερα ως Hampi, αυτή η σπουδαία πόλη αποτελεί το απόγειο της αρχιτεκτονικής των Δραβιδών με τους πανύψηλους πύργους των ναών και τα περιστύλια. Συγκεντρωμένες στις βόρειες περιφέρειες της πολιτείας Καρνατάκα, όλες αυτές οι πόλεις μαζί αντιπροσωπεύουν έναν ατελείωτο θησαυρό αρχιτεκτονικών ευρημάτων ανάλογης έκτασης με αυτούς που κρύβουν τα τεμένη της Μογγολικής Αυτοκρατορίας της Ινδίας και οι ναοί των Ρατζπούτ στην πιο τουριστική βόρεια Ινδία. Το πιο σημαντικό είναι πως μαρτυρούν τη μακρά παράδοση συγκερασμού που διακατείχε πάντα την Ινδία, μια παράδοση που η σύγχρονη πολιτική προσπαθεί, δυστυχώς, όλο και περισσότερο να διαγράψει. — M.S.
A.T.: Πήγα σχολείο στη νότια Ινδία και το Ντέκαν απέχει πολύ από τον κόσμο του Ταζ Μαχάλ και την ισλαμική αρχιτεκτονική της βόρειας Ινδίας. Μπορείτε να ακολουθήσετε μια απίστευτη διαδρομή στους πανέμορφους ναούς του Aihole και του Badami. Στη συνέχεια φτάνετε στο Hampi, που ήταν κάποτε πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας Vijayanagara και θυμίζει το Άνγκορ Βατ της Καμπότζης. Είναι πραγματικά συγκλονιστικό. Τέλος, πηγαίνετε στο Bidar και στο Bijapur για να δείτε τα τεμένη. Είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία συνάντησης του Ισλάμ και του ινδουισμού, αλλά βρίσκεται στο νότιο μέρος της Ινδίας αντί στο βόρειο.
P.I.: Έχω πάει αρκετές φορές στην Ινδία και δεν είχα ακούσει ποτέ γι’ αυτά τα θαύματα. Είναι μια φρέσκια, αποκαλυπτική πρόταση.
Πεζοπορήστε στο αρχαίο μονοπάτι Kumano Kodo της Ιαπωνίας
Νότια των αρχαίων πόλεων Κιότο και Νάρα, η χερσόνησος Kii προσφέρει απίστευτη θέα προς τον ωκεανό και διαθέτει παλιά, κατάφυτα κεδροδάση. Οι παιχνιδιάρικες σκιές, τα αναρριχώμενα βρύα και το πέπλο αιθέριας ομίχλης σαγηνεύουν τους ταξιδιώτες και τους οδοιπόρους από αρχαιοτάτων χρόνων. Η μαγευτική ηρεμία της περιοχής είναι αντιπροσωπευτική της πολύχρονης συνύπαρξης των παραδόσεων του σιντοϊσμού και του βουδισμού. Κάθε χρόνο, 15 εκατομμύρια άτομα πεζοπορούν στο Kumano Kodo, ένα δίκτυο μονοπατιών ηλικίας 1.000 και πλέον ετών που καλύπτει έκταση περίπου 1.000 χλμ. Τα πλακόστρωτα σκαλιά και οι μακριές ξύλινες γέφυρες καταλήγουν σε τρεις μεγάλους ναούς, τον Kumano Hongu Taisha, τον Kumano Nachi Taisha και τον Kumano Hayatama Taisha, γνωστούς για την ικανότητά τους να θεραπεύουν και να εξαγνίζουν (ο τελευταίος μάλιστα τοποθετείται στο 128 μ.Χ. και χτίστηκε για θεούς που είχαν κατεβεί στη Γη). Το μονοπάτι Kumano Kodo αποτελείται από επτά διαδρομές που είτε κάνουν τον γύρο της χερσονήσου είτε διασχίζουν την καρδιά των βουνών Kii. Είναι τόσο μεγάλο, που καμία πορεία που θα ακολουθήσετε δεν θα μοιάζει με άλλη, αν και όλες οι διαδρομές είναι επιβλητικότατες. Το μονοπάτι Kohechi, μια τετραήμερη διαδρομή 70 χιλιομέτρων που περνά πάνω από τρία βουνά, περιλαμβάνει κάθετες αναβάσεις άνω των 1.000 μέτρων και φημίζεται για τη δυσκολία του. Εκείνοι που θα καταφέρουν να ολοκληρώσουν την ιδιαίτερα κουραστική ανάβαση, θα βρουν ανεμοδαρμένους βράχους, φυσικές θερμές πηγές κι ένα χειροκίνητο τελεφερίκ πάνω από την όχθη ενός ποταμού. Οι επισκέπτες μπορούν να βρουν καταφύγιο τη νύχτα στους καθορισμένους χώρους κατασκήνωσης ή στα διάφορα «minshuku», τους ξενώνες που βρίσκονται διάσπαρτοι κατά μήκος της διαδρομής. Παρακάτω, στον ναό Kumano Nachi Taisha, από μια μεγαλοπρεπή τριώροφη παγόδα θα θαυμάσετε τον Nachi no Taki. Ο υψηλότερος κάθετος καταρράκτης της Ιαπωνίας, όπου το νερό πέφτει από ύψος 133 μέτρων, θεωρείται ιερός και έχει μαγέψει πολλές γενιές ταξιδιωτών με την επιβλητική βουή του.— D.P.
T.M.: Μου αρέσει η ιδέα της επίσκεψης ορεινών ναών του σιντοϊσμού. Πρόκειται για μια πολύ απαιτητική, αλλά απίστευτα εξαγνιστική εμπειρία. Είναι κάτι αντίστοιχο του προσκυνήματος στο Σαντιάγο ντε Κομποστέλα στη Γαλικία.
D.Z.: Γνωρίζω δύο άτομα που το έκαναν μετά τον θάνατο των πατεράδων τους. Είπαν ότι μετά το Kumano Kodo έγιναν άλλοι άνθρωποι.
T.M.: Είναι κάτι αρκετά κοπιαστικό, γεγονός που το καθιστά μοναδική πνευματική εμπειρία.
Περάστε μία μέρα στο Μουσείο Τέχνης Teshima, στην Ιαπωνία
Πριν από την πανδημία, εκατοντάδες χιλιάδες ταξιδιώτες επισκέπτονταν τα Νησιά Τέχνης της Ιαπωνίας, μια σειρά από περίπου 20 νησιά που παλαιότερα βάσιζαν την οικονομία τους στο ψάρεμα και στις βιομηχανικές δραστηριότητες και πλέον έχουν γίνει καταφύγια τέχνης. Βρίσκονται διάσπαρτα στην Εσωτερική Θάλασσα του Σέτο, σε απόσταση μιας ώρας με αεροπλάνο από το Τόκιο. Οι επισκέπτες έφταναν έως εκεί συνδυάζοντας τρένο, πλοίο, αυτοκίνητο, λεωφορείο και ποδήλατο – ορισμένοι με προορισμό το έργο «Pumpkin» (1994) της Yayoi Kusama, μια πορτοκαλί πουά κολοκύθα από φάιμπεργκλας που βρίσκεται στην άκρη μιας αποβάθρας. Αυτό το γλυπτό ευθυνόταν για μεγάλο μέρος της κίνησης στον χώρο τέχνης Benesse του Naoshima (ενός μικρού νησιού με αρκετά μουσεία σχεδιασμένα διά χειρός Tadao Ando), μέχρι που το παρέσυρε η θάλασσα κατά τη διάρκεια ενός τυφώνα το 2021. Το έργο τελικά ανακτήθηκε, αποκαταστάθηκε και πρόσφατα εκτέθηκε και πάλι. Καθώς η Ιαπωνία ανοίγει σιγά σιγά τις πόρτες της στους επισκέπτες ξανά, τα Νησιά Τέχνης συνεχίζουν να ελκύουν τους ταξιδιώτες. Τα Inujima, Shodoshima και Megijima φιλοξενούν εγκαταστάσεις και εκθέσεις σε άλλοτε εγκαταλελειμμένα κτίρια, αλλά το νησί Teshima όπου εδράζεται το Μουσείο Τέχνης Teshima είναι αυτό που πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφθεί κανείς. Σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Ryue Nishizawa, το χαμηλό τσιμεντένιο κέλυφος του μουσείου αποτελεί ένα επίτευγμα της μηχανικής και συνάμα ένα έργο τέχνης. Εμπνέεται από την καμπύλη μιας σταγόνας νερού πάνω σε ένα φύλλο χαρτί και δείχνει να ξεπροβάλλει εντελώς φυσικά και οργανικά από μια δασώδη πλαγιά με θέα στη θάλασσα. Στο εσωτερικό του, δύο κυκλικά ανοίγματα στην οροφή λειτουργούν σαν κάδρα για τις σκηνές νερού, ουρανού και ηλιακού φωτός που εναλλάσσονται, ενώ εδώ φιλοξενείται και το μοναδικό μόνιμο έκθεμα του μουσείου, το «Bokei» (2010) της καλλιτέχνιδας Rei Naito από τη Χιροσίμα. Το στοχαστικό έργο περιλαμβάνει σταγονίδια νερού που αναβλύζουν από μικρές τρύπες στο έδαφος, λιμνάζουν πάνω τους και επαναπορροφούνται από αυτές. Αν απολαύσετε λίγες ώρες σε αυτή την απίστευτη ηρεμία και ησυχία, παρακολουθώντας το φως να αλλάζει κάθε ώρα που περνάει, θα είναι σαν να παραδίνεστε στον ίδιο τον χρόνο.— A.K.
P.I.: Εντυπωσιάστηκα πάρα πολύ από το καλλιτεχνικό πρότζεκτ στο Naoshima και στην Εσωτερική Θάλασσα του Σέτο και το πώς έχει αναπτυχθεί τα τελευταία 30 χρόνια. Παρότι θα πρότεινα να επισκεφθεί κανείς όλους τους προορισμούς του πρότζεκτ, το πιο εντυπωσιακό μέρος είναι το Teshima. Μετακινείστε με το λεωφορείο σε ένα ήσυχο νησί, καταλήγετε σε έναν λόφο και μπαίνετε μέσα στον απέραντο, άδειο χώρο του μουσείου. Δεν υπάρχει τίποτα πέρα από δύο ανοίγματα στην οροφή και σταγονίδια νερού που αναβλύζουν από το πάτωμα. Είναι όμως καθηλωτικό. Θυμίζει την εγκατάσταση «Skyspace» του James Turrell, αλλά είναι ακόμα μεγαλύτερο και έχει μια φεμινιστική διάθεση. Πάρα πολλά άτομα, από δισεκατομμυριούχους μέχρι δασκάλους διαλογισμού, μου έχουν πει ότι πρόκειται για το μέρος στον κόσμο που τους έχει αγγίξει πιο πολύ.