Σάββατο εννιά το πρωί στην οδό Σπάρτης στην Καλαμάτα, έξω από το κτίριο της Κεντρικής Αγοράς, γίνεται το αδιαχώρητο: κόσμος, συνωστισμός, μποτιλιάρισμα. Όλη η πόλη μαζεύεται εδώ για τη λαϊκή αγορά που γίνεται κάθε Τετάρτη και Σάββατο. Το σκηνικό δεν είναι το συνηθισμένο, εδώ οι παραγωγοί δεν βροντοφωνάζουν την πραμάτεια τους. Ίσως έτσι εξηγείται το πρόσφατο άρθρο στη γαλλική εφημερίδα Le Figaro, που περιγράφει τη λαϊκή της Καλαμάτας ως μία από τις πιο όμορφες υπαίθριες αγορές της Ευρώπης, αλλά και τις πιο πλούσιες, μια και η μεσσηνιακή γη είναι από τις πιο εύφορες περιοχές της χώρας. «Ό,τι σπόρο και να ρίξεις, εδώ θα φυτρώσει», λέει η κυρία Κυριακή, αγρότισσα από τα Ακοβίτικα Καλαμάτας, που πουλάει τις ανοιξιάτικες πατάτες Μεσσήνης.
Παραγωγοί από όλη τη Μεσσηνία κατεβαίνουν στην πόλη για να διαθέσουν τα φρούτα και τα ζαρζαβατικά που καλλιεργούν στα γύρω χωριά. Στους πάγκους τους βλέπεις όλο τον πλούτο της μεσσηνιακής γης και τη μεσογειακή διατροφή στα καλύτερά της. Καλλιεργημένα χόρτα και αγριόχορτα συναντάμε σε πολλά σημεία. Για όσους ξέρουν να τα μαγειρεύουν και να τα συνδυάζουν με όσπρια ή κρεατικά, η αγορά της Καλαμάτας είναι θησαυρός. Εκτός από τα συνηθισμένα, βρίσκουμε και σπάνια, όπως το σινάπι από τη Μικρομάνη, το πικάντικο, «μουσταρδένιο» χόρτο από το οποίο παράγεται ο σιναπόσπορος – ο σπόρος της μουστάρδας έχει την τιμητική του αυτές τις μέρες στην αγορά. Βρίσκουμε επίσης άγρια αγκιναράκια από τους πρόποδες του Ταϋγέτου, που ανήκουν στην οικογένεια των ραδικιών και φυτρώνουν κάτω από πεύκα ή έλατα. Έχουν μεγάλη διατροφική αξία και γίνονται ανάρπαστα από σεφ εστιατορίων της πόλης, που τα χρησιμοποιούν στα εποχικά μενού τους. Δίπλα στα χόρτα και οι «μυρωδιές», έτσι λένε στην Καλαμάτα τα μυρωδικά εποχής όπως ο μάραθος, ο άνηθος και ο μαϊντανός. Έχει αρχίσει όμως και η εποχή της αγκινάρας, που έχει τη γιορτή της κάθε χρόνο στη Μικρομάνη Μεσσηνίας. Τα άγρια σπαράγγια επίσης είναι σε αφθονία. «Πάνε πολύ με τα αυγά, αλλά πρέπει να κόψεις το σκληρό μέρος», με συμβουλεύει η κυρία Παναγιώτα Σκιαδοπούλου, που τα μαζεύει η ίδια από το βουνό. Τα σκόρδα από τον κήπο του από το κοντινό χωριό Ασπρόχωμα ο Αναστάσης Κοκολάκης τα ποτίζει με νερό από το πηγάδι του. Λίγο πιο κάτω, η Μαρία φτιάχνει φιστικοβούτυρο στιγμής από αραχίδες, τα τοπικά φιστίκια, που είναι πολύ νόστιμα και θρεπτικά. «Καλοφάγωτα!» μας λέει. Από τους παραγωγούς μαθαίνω ότι, μόλις στην αγορά εμφανιστούν οι κολοκυθοκορφάδες, ξεκινάει επίσημα το καλοκαίρι.
Κάτοικοι και επισκέπτες έρχονται εδώ για να κάνουν τα ψώνια τους και να κοινωνικοποιηθούν. Γύρω από τη λαϊκή, στα καφενεία, ο κόσμος πίνει τον καφέ ή το τσιπουράκι του από νωρίς. Η Κεντρική Αγορά της Καλαμάτας άνοιξε αρχικά στο ιστορικό κέντρο της πόλης, στο κτίριο όπου στεγάζεται σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο. Το 1929, όταν ξεκίνησε η λειτουργία της αγοράς, όλη η ζωή της πόλης και τα εμπορικά μαγαζιά βρίσκονταν εκεί. Τη δεκαετία του 1980 ανεγέρθηκε νέο κτίριο για τη στέγασή της και η αγορά μετεγκαταστάθηκε. Με εξαίρεση τις μέρες που πραγματοποιείται η υπαίθρια λαϊκή αγορά, λειτουργούν στεγασμένα καταστήματα χωρισμένα σε τμήματα. Στην αρχή της συναντάμε τα παντοπωλεία, όπου μεταξύ άλλων προμηθευόμαστε τις περίφημες ελιές Καλαμών και πετιμέζι από τον «Οίνο Παυλόπουλου». Πιο κάτω είναι τα τυροκομικά καταστήματα. Κάνουμε μια στάση στου Πετρόπουλου, που φέρνει από το τυροκομείο του σφέλα (το τοπικό τυρί ΠΟΠ), τη βραβευμένη φέτα του, αλλά και γραβιέρες με ρίγανη από τον Ταΰγετο. Στην κρεαταγορά πωλούνται ντόπια αλλαντικά, όπως το παστό και τα λουκάνικα, που δεν λείπουν από κανένα καλαματιανό σπίτι. Στην ψαραγορά βρίσκουμε και φρέσκα ψάρια από τον Μεσσηνιακό Κόλπο.
Εκλεκτά προϊόντα
Ανάμεσα στα καταστήματα, η βιολογική αγορά και οι πάγκοι με τα πιο ιδιαίτερα και σπάνια προϊόντα. Το μέλι από τη Μελισσοκομία Μεσσηνίας και το γλυκό του κουταλιού καρπούζι ξεχωρίζουν στον πάγκο με τα βαζάκια. Όπως επίσης οι βολβοί (σαν μικρά κρεμμύδια) τουρσί, ένας λαχταριστός τοπικός μεζές που φτιάχνει στο σπίτι της η Παναγιώτα και διαθέτει στην αγορά. Οι Μανιάτες παραγωγοί που πουλάνε ροβίτσα (ψιλό φασόλι) είναι τραχείς στην όψη, αλλά, αν τους πιάσεις την κουβέντα, μαλακώνουν και χαμογελούν. Εντύπωση μου κάνει ο πάγκος με τις τεράστιες ντομάτες. Τις λένε «η καρδιά του βοδιού» και δεν τις έχω δει πουθενά αλλού στην Ελλάδα. Τις καλλιεργεί ο κύριος Παντελής με σπόρους που έφερε ο ίδιος από τον Καναδά πριν από δώδεκα χρόνια. «Μέχρι το Πάσχα βγαίνει αυτή η ντομάτα, είναι χειμερινή», λέει. «Θέλει πολλή δουλειά και φροντίδα καθημερινά. Μια ντομάτα μπορεί να ζυγίζει μέχρι και τρία κιλά», συμπληρώνει. Η «χοντροκατσαρή» ντομάτα, η καλοκαιρινή, αλλά και η ντομάτα «Ελπίδα» είναι και αυτές από την περιοχή. Πολλά από τα κηπευτικά που ευδοκιμούν στην Καλαμάτα δεν προέρχονται από γηγενείς σπόρους, αλλά από το εξωτερικό. Τους φύτεψαν οι ντόπιοι και έπιασαν.
Τα λούπινα όμως, γνωστά και ως μανιάτικη σταφίδα, που ξεχωρίζουν στον πάγκο του Δημήτρη Γλέζου, ευδοκιμούν στη Μεσσηνία από τα αρχαία χρόνια. Ο Διοσκουρίδης, θεμελιωτής της φαρμακολογίας, διέκρινε δύο είδη, ένα γλυκό και ένα πικρό, που είχαν και τα δύο θρεπτικές ιδιότητες. Τα λούπινα ήταν επίσης η τροφή των επισκεπτών στο Νεκρομαντείο του Αχέροντα. Η κατανάλωσή τους βοηθούσε τους μάντεις να προετοιμαστούν για την επικοινωνία τους με τους νεκρούς, καθώς, λόγω της περιεκτικότητάς τους σε αλκαλοειδή, οδηγούσαν σε έκσταση και απώλεια αισθήσεων. Σήμερα οι αγρότες, αφού συγκομίσουν τα λούπινα τον Ιούλιο, τα βράζουν σε καζάνια δίπλα στη θάλασσα και τα τοποθετούν σε λιναρένια σακιά, που παραμένουν στο νερό για τουλάχιστον οκτώ ημέρες, ώσπου να ξεπικρίσουν και να αποβάλουν τα αλκαλοειδή. Μου λένε πως σε παλαιότερες εποχές τα λούπινα πωλούνταν σε χωνάκι τις Απόκριες, σαν συνοδευτικό για τους πότες.
Μια οικογένεια Γερμανών με τα δύο παιδιά τους, κατάξανθοι, έχουν σταματήσει στον πάγκο με τα λούπινα. Μένουν μόνιμα στην Καλαμάτα και έχουν έρθει για τα ψώνια της εβδομάδας. Τα πιτσιρίκια το καταδιασκεδάζουν και δοκιμάζουν τα κεράσματα που τους προσφέρουν οι παραγωγοί. Παραδίπλα, ένα ζευγάρι νεοχίπηδων που κάνουν road trip στην Ευρώπη τριγυρίζουν ανάμεσα στους πάγκους με ένα πανέρι στα χέρια και ζητούν από τους παραγωγούς τα περισσεύματα – είναι ο τρόπος που ζουν.
Όλοι περνούν από τη λαϊκή της Καλαμάτας.