Τον Ιούλιο του 2017, η Eliza Reid και ο σύζυγός της γιόρτασαν την επέτειο του γάμου τους με ένα ρομαντικό δείπνο στο Ρέικιαβικ. Ήταν μια γλυκιά καλοκαιρινή βραδιά, οι δρόμοι ήταν γεμάτοι κόσμο που απολάμβανε τη βόλτα του, και η Reid πρότεινε στον σύζυγό της να πάνε κι αυτοί να περπατήσουν μετά το γεύμα τους. Αλλά εκείνος δεν ένιωθε ότι ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει ένα πλήθος που θα ζητούσε selfies. Είναι, βλέπετε, ο Gudni Johannesson, ο πρόεδρος της χώρας.
«Είπα, “δεν νομίζω ότι αυτό είναι κάτι για το οποίο πρέπει να ανησυχείς”» θυμάται η Reid. Και είχε δίκιο: «Βγήκαμε έξω και, φυσικά, κανείς δεν τον αναγνώρισε – επειδή ήταν σχεδόν όλοι τουρίστες».
Η Reid γεννήθηκε στον Καναδά και έχουν περάσει πάνω από δύο δεκαετίες από τότε που «υιοθέτησε» την Ισλανδία ως δεύτερη πατρίδα της και εγκαταστάθηκε εκεί. Στο διάστημα αυτό, έχει δει το εισερχόμενο τουριστικό ρεύμα να αυξάνεται από τα επίπεδα μερικών εκατοντάδων χιλιάδων επισκεπτών το χρόνο, σε μια σταθερή ροή άνω των δύο εκατομμυρίων το χρόνο, πριν από την πανδημία. Αυτό είναι μεγάλη υπόθεση σε μια χώρα με πληθυσμό που μόλις αγγίζει τις 380.000.
Η έκρηξη του τουρισμού – για την οποία η Reid θεωρεί ότι έφερε ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις – είναι μια αλλαγή που η ίδια όχι απλώς έχει παρακολουθήσει, αλλά στην οποία είχε και ενεργό εμπλοκή. Το 2016, όταν ο σύζυγός της εξελέγη πρόεδρος, ήταν η αρχισυντάκτρια του περιοδικού της αεροπορικής εταιρείας Icelandair. Τρία χρόνια αργότερα, ως Πρώτη Κυρία, ανέλαβε έμμισθο ρόλο για να προωθήσει τις εξαγωγές της χώρας αλλά και την ίδια την Ισλανδία ως τουριστικό προορισμό. Πρόσφατα εξέδωσε και ένα βιβλίο, που συνδυάζει στοιχεία ταξιδιωτικού ημερολογίου, απομνημονευμάτων και ιστοριογραφίας από φεμινιστική σκοπιά, ενω συνεχίζει να διευθύνει το retreat για συγγραφείς που ίδρυσε με συνάδελφό της.
Επισκέφθηκα την Reid στην προεδρική κατοικία και συζητήσαμε για τον τουρισμό, τον υπερτουρισμό και το πως προτείνει στους επισκέπτες να γνωρίσουν καλύτερα την κουλτούρα του τόπου.
Ο τουρισμός έχει εκτοξευθεί στα 20 χρόνια που ζείτε στην Ισλανδία. Πώς ήταν αυτή η μεταμόρφωση;
Ο τουρισμός μας έχει δώσει περισσότερη πρόσβαση σε τόσα πολλά. Μπορείς να το δεις στον αριθμό των προορισμών που συνδέονται με απευθείας πτήσεις με την Ισλανδία, τον αριθμό των εστιατορίων και των καφέ που έχουν ανοίξει στο Ρέικιαβικ, αλλά και στο ωράριο λειτουργίας τους, που είναι διευρυμένο συγκριτικά με παλαιότερα. Θα έλεγα επίσης ότι οι Ισλανδοί είναι ταξιδιάρικος λαός. Τρέφουν γνήσια περιέργεια και ενδιαφέρον για τον έξω κόσμο, και αντλούν μεγάλη ευχαρίστηση όταν ο έξω κόσμος ενδιαφέρεται για τη χώρα τους. Θα το δείτε αυτό στα στατιστικά στοιχεία σχετικά με το πώς νιώθουν οι Ισλανδοί για τον τουρισμό, γιατί έχει τεράστια συμβολή στην οικονομία μας – και είμαστε πολύ περήφανοι για τη χώρα.
Αναφέρετε στο βιβλίο σας, «Τα Μυστικά των Sprakkar: Οι Εξαιρετικές Γυναίκες της Ισλανδίας και Πώς Αλλάζουν τον Κόσμο,» ότι ο τουρισμός βοήθησε την Ισλανδία να ξεπεράσει την οικονομική κρίση του 2008. Μπορείτε να εξηγήσετε;
Η οικονομική κρίση, αλλά και η ηφαιστειακή έκρηξη, ήταν δύο γεγονότα εκ πρώτης όψεως αρνητικά, αλλά στην πραγματικότητα βοήθησαν με κάποιους τρόπους. Δεν θέλω να υπονοήσω ότι κάποιος ήταν ευχαριστημένος που περάσαμε από την οικονομική κρίση. Αλλά το θετικό ήταν ότι ξαφνικά η Ισλανδία έγινε πιο προσιτή. Και μετά από λίγα χρόνια, σημειώθηκε η ηφαιστειακή έκρηξη που είχε ως αποτέλεσμα να διακοπεί η εναέρια κυκλοφορία πάνω από την Ευρώπη, και όλοι συνειδητοποίησαν ότι η Ισλανδία βρίσκεται πολύ πιο κοντά από ό,τι νόμιζαν. Δεν είναι κάποιο απομακρυσμένο, απρόσιτο νησί, εντούτοις φαντάζει κατά κάποιο τρόπο εξωτικό και συναρπαστικό. Μετά από αυτό, είδαμε αυτήν την έκρηξη στον τουρισμό. Ξέρετε, άρχισα να επισκέπτομαι την Ισλανδία πριν από 25 χρόνια, και εκείνη την εποχή συναντούσα ανθρώπους που μου έλεγαν: «Εννοείς την Ιρλανδία;» Και τώρα όλοι λένε: «Ω, θα πάω εκεί» ή «Ο γείτονάς μου πάει» ή «Θέλω να πάω». Είναι πολύ πιο έντονα εγγεγραμμένη στη συνείδηση των ανθρώπων.
Αμέσως μετά την ηφαιστειακή έκρηξη του 2010, ξεκίνησε η καμπάνια “Inspired by Iceland” για την προώθηση του τουρισμού. Διάβασα ότι πάνω από το ένα τέταρτο του ενήλικου πληθυσμού της Ισλανδίας συμμετείχε σε αυτή.
Ε, όλοι έπρεπε να πουν σε όλους τους φίλους τους να έρθουν στην Ισλανδία. Το έκανα κι εγώ αυτό, και πολλοί άλλοι άνθρωποι το έκαναν επίσης. Υπήρξαν κάποιες ιδιοφυείς καμπάνιες, και πολλές από αυτές συνοδεύονταν από σημαντικά μηνύματα για τη βιωσιμότητα, όπως ο «ισλανδικός όρκος», μια δέσμευση για υπεύθυνα ταξίδια που μπορεί να πρσυπογράψει ο καθένας online. Πιστεύω ότι οι ταξιδιώτες επιθυμούν να μάθουν περισσότερα για τις χώρες που επισκέπτονται, καθώς και τι μπορούν να κάνουν για να προσφέρουν κάτι, αλλά μερικές φορές δεν έχουν πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες. Και ο ισλανδικός όρκος είναι ένας καλός τρόπος να υπενθυμίσουμε στους ανθρώπους ότι πρέπει να σέβονται τη φύση, και να βεβαιωθούν ότι έχουν ένα σχέδιο ταξιδιού για την περίπτωση που συμβεί κάτι απρόοπτο.
Με εντυπωσίασε μια φράση στον όρκο που έλεγε: «Θα βγάλω φωτογραφίες που αξίζουν τη ζωή μου, χωρίς να πεθάνω για αυτές». Φαντάζομαι ότι οι άνθρωποι μερικές φορές ξεχνιόμαστε;
Στη χώρα μας έχουμε θερμές πηγές με πολύ ζεστό νερό· έχουμε ενεργά ηφαίστεια· έχουμε απρόσμενα κύματα στις παραλίες· έχουμε δυνατούς ανέμους. Οι άνθρωποι έχουμε την τάση να νιώθουμε «άτρωτοι» όταν πηγαίνουμε διακοπές, αλλά πρέπει να χρησιμοποιούμε την κοινή λογική μας.
Γράφετε στο βιβλίο σας ότι ένας από τους καλύτερους τρόπους για τους επισκέπτες να γνωρίσουν τους Ισλανδούς είναι να μπούν σε μια γεωθερμική πισίνα. Γιατί αυτό;
Λένε ότι αν θες να γνωρίσεις έναν Βρετανό, πηγαίνεις σε μια παμπ· αν θες να γνωρίσεις έναν Γάλλο, πηγαίνεις σε ένα καφέ. Και σίγουρα εδώ στην Ισλανδία, πηγαίνεις σε ένα θερμό λουτρό, γιατί εκεί μπορείς να γνωρίσεις ανθρώπους – πρωί, μεσημέρι ή βράδυ. Θα συνιστούσα στους επισκέπτες μας να δοκιμάσουν διάφορες πισίνες, γιατί όλες έχουν τον δικό τους χαρακτήρα και μπορείς να γνωρίσεις διάφορους τύπους ανθρώπων. Είναι καθαρές και οικονομικές, και είναι μια αγαπημένη συνήθεια των ντόπιων.
Από το βιβλίο σας, κατάλαβα ότι η ισλανδική κοινωνία γινεται ολοένα και πιο πολυσυλλεκτική, αλλά παραμένει πολύ συνεκτική.
Το Σαββατοκύριακο, έπρεπε να αγοράσω ένα σουτιέν – που, ξέρεις, είναι μια τόσο διασκεδαστική εμπειρία. Μιλούσα με την υπάλληλο του καταστήματος, και ξαφνικά η γυναίκα από διπλανό δοκιμαστήριο λέει, «Αναγνωρίζω αυτήν τη φωνή». Και ήταν η επικεφαλής του εθνικού κέντρου υγείας μας – κάτι σαν τον Anthony Fauci της Ισλανδίας. Και γελούσαμε που μόνο στην Ισλανδία θα γινόταν να συναντηθούμε σε ένα κατάστημα εσωρούχων. Και την επόμενη μέρα τη συνάντησα πάλι στο σούπερ μάρκετ! Και απλώς σκέφτεσαι: Αυτή είναι όντως μια μικρή χώρα…
Λίγα χρόνια πριν από την πανδημία, η Ισλανδία άρχισε να προσελκύει την προσοχή των μέσων ενημέρωσης ως προορισμός που αντιμετωπίζει «υπερτουρισμό». Σας είχε προβληματίσει το γεγονός;
Πιστεύω ότι ο όρος «υπερτουρισμός» είναι λίγο άδικος. Ναι, ο αριθμός των τουριστών αυξήθηκε και το ποσοστό αύξησης ήταν τεράστιο, αλλά σε μεγάλο βαθμό η αύξηση ήταν εποχική. Όλοι συνήθιζαν να έρχονται το καλοκαίρι, γιατί δεν μπορούσες να μείνεις πουθενά εκτός πόλης το χειμώνα. Αλλά τώρα τα δύο τρίτα των ανθρώπων που επισκέπτονται την Ισλανδία έρχονται εκτός θερινής σεζόν. Για την ακριβεια έρχονται όλο το χρόνο και ταξιδεύουν πολύ περισσότερο σε όλη τη χώρα. Είναι ακόμα μεγάλες οι πιθανότητες να επισκεφθείς την Ισλανδία και να μην δεις άλλους τουρίστες. Οι μεγάλες χώρες της Ευρώπης αντιμετωπίζουν προκλήσεις π.χ. με τη διαθεσιμότητα και το κόστος της στέγασης, και το πως να διατηρήσουν τις μεγάλες πόλεις βιώσιμες για τους μόνιμους κατοίκους. Σε έναν βαθμό, το έχουμε δει και εδώ. Αλλά συνολικά πιστεύω ότι ο τουρισμός είναι κάτι θετικό αν γίνεται σωστή διαχείριση προορισμού, και εμείς έχουμε μακροπρόθεσμα βιώσιμα σχέδια. Εν τέλει, φέρνει χρήματα στην οικονομία. Γι’ αυτό είναι καλό να έχουμε πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις. Χρειαζόμαστε βέβαια και τους μεγάλους ομίλους, γιατί πληρώνουν πολλούς φόρους. Αλλά πρέπει να έχεις το σωστό μείγμα.
Το 2017, είχατε τελέσει ειδική πρέσβειρα του Ο.Η.Ε. για τον τουρισμό και τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης. Γιατί αναλάβατε τον ρόλο;
Το 2017 ήταν το Έτος του Βιώσιμου Τουρισμού του Ο.Η.Ε., και ήμουν ενθουσιασμένη που μου ανατέθηκε αυτός ο ρόλος. Πιστεύω ότι η βιωσιμότη προσέγγιση είναι πολύ, πολύ σημαντική. Συνέπιπτε με πολλά από τα προσωπικά μου ενδιαφέροντα, επίσης επειδή πολλές γυναίκες εργάζονται στον τουρισμό. Και με ενδιαφέρει πολύ να εξερευνήσω αυτή την ιδέα του τουρισμού ως μονοπάτι προς την ειρήνη, ειδικά σε πρώην ζώνες συγκρούσεων.
Τι ελπίζετε οι ταξιδιώτες να αποκομίσουν από μια επίσκεψη στην Ισλανδία;
Πιστεύω ότι όταν ταξιδεύουμε, θυμόμαστε τους ανθρώπους που συναντήσαμε, τις πολιτιστικές εμπειρίες που ζήσαμε και όλα όσα συνδέονται με αυτές. Διαβάζω το βιβλίο του Stanley Tucci, και αποκαλεί το ισλανδικό φαγητό «μια αποκάλυψη». Νομίζω ότι περίμενε να φάει όρχεις κριαριού τουρσί και σάπιο καρχαρία – αλλά απόλαυσε ένα καταπληκτικό γεύμα. Και αυτό είναι το είδος των πραγμάτων που θυμόμαστε από τα ταξίδια μας.