Ξύπνησα από το γκάρισμα των γαϊδουριών. Ανοίγοντας το παράθυρο, ένιωσα τον πρωινό αέρα στο πρόσωπό μου, αρωματισμένο με γλυσίνα και μελισσόχορτο. Μπορούσα να δω το κοπάδι –δεκαέξι γλυκά ζευγάρια μάτια όλα κι όλα– να βόσκουν πλάι στους ελαιώνες της La Pescaia, ενός εξοχικού συγκροτήματος που έχει μετατραπεί σε ειδυλλιακό πανδοχείο. Για εμένα, όλο αυτό φάνταζε ως η απόλυτη ενσάρκωση της ποιμενικής ευτυχίας. Μια ζωή ανάμεσα σε ζώα, λιόδεντρα και τραγούδια πουλιών, μέσα στην τραχιά φύση της Maremma. Η Maremma είναι η πιο αραιοκατοικημένη περιοχή της Τοσκάνης, όχι πολύ μακριά από το βόρειο Λάτσιο, με τεράστιες εκτάσεις από φυσικά καταφύγια και παρθένα δάση. Την επισκέφθηκα περισσότερες από μία φορές και βυθίστηκα στο ζεν της. Εκανα εκδρομές με άλογα, πεζοπορίες, ποδηλατάδες, κολύμπι σε προστατευμένες παραλίες και αυτοσχέδιες συνεδρίες «γαϊδουροθεραπείας».
«Εδώ, οι μέρες σας θα ακολουθούν τον κύκλο του καιρού, των φυτών και των ζώων. Αυτός ο φυσικός ρυθμός δίνει στη ζωή την αίσθηση της γαλήνης», μου είπε η Margherita Ramella, συνιδιοκτήτρια –μαζί με την αδελφή της Beatrice– της φάρμας La Pescaia. Οι δύο αδελφές εγκατέλειψαν την καριέρα τους στο Μιλάνο για να επενδύσουν στον αγροτουρισμό και κάπως έτσι η αποστολή μου στην ιταλική εξοχή ξεκίνησε καβάλα στ’ άλογο. Στη Maremma, οι μετακινήσεις με άλογο ήταν ο πλέον καθιερωμένος –και κάποτε μοναδικός– τρόπος για να περιηγηθεί κανείς στα βαλτώδη εδάφη. Τα παλιά μονοπάτια των αλόγων αντέχουν μέχρι σήμερα, διασχίζοντας απόμερα δάση, αμπελοχώραφα, αγροκτήματα και γραφικά μεσαιωνικά χωριά που ξεπροβάλλουν ανάμεσα στους λόφους.
Οι butteri, όπως είναι γνωστοί οι καουμπόηδες –και οι καουμπόισσες– της Maremma, έχουν συρρικνωθεί αριθμητικά, όμως παραμένουν ενεργό και αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας της περιοχής. Συνοδεύουν τις ντόπιες αγελάδες Maremmana, με τα χαρακτηριστικά λυροειδή κέρατα, καβάλα στα στιβαρά άλογα Maremmano, σε μια παράδοση που κατά κάποιους χρονολογείται από τους αρχαίους Ετρούσκους, καθιστώντας τη Maremma ένα από τα λίγα μέρη της Ιταλίας που έχουν αναπτύξει τόσο ισχυρή σχέση με τα άλογα. Το Tenuta di Alberese, μια φάρμα με 400 αγελάδες Maremmana, που λειτουργεί με την υποστήριξη της Περιφέρειας της Τοσκάνης, δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να συνοδεύσουν τους butteri στις καθημερινές ιππικές εξορμήσεις τους. Η συγκεκριμένη βόλτα ξεκινάει στις 7 π.μ. και απαιτεί καλές γνώσεις ιππασίας. Οποιος την επιχειρήσει θα πρέπει να μπορεί να καλπάσει δίπλα τους για αρκετές ώρες.
Στη La Pescaia, που κάποτε φημιζόταν για την εκτροφή αλόγων κούρσας, διοργανώνονται μαθήματα ιππασίας, ημερήσιες εκδρομές και μεταμεσονύκτιες βόλτες με πανσέληνο, που απευθύνονται σε αναβάτες κάθε επιπέδου. Ενα απόγευμα, στη διάρκεια της πρώτης μου επίσκεψης εκεί, ανηφορίσαμε με την ομάδα μου μέσα από ένα μαγικό δάσος φελλόδεντρων. Οι οπλές των αλόγων πατούσαν άγρια μέντα και αμάραντους, απελευθερώνοντας στον υγρό απογευματινό αέρα μια μυρωδιά που θύμιζε βάλσαμο και αψέντι. Απαλλαγμένη από την αιθαλομίχλη της πόλης, η ατμόσφαιρα δεν ήταν απλώς καθαρή, ήταν γεμάτη άρωμα. Μία ώρα αργότερα, φτάσαμε σε έναν ελαιώνα στην κορυφή του λόφου, όπου σε ένα τραπέζι στρωμένο με καρό τραπεζομάντιλο μας περίμενε aperitivo με λευκό κρασί, μαρμελάδα, μέλι και ντόπιο τυρί. Παρακολουθήσαμε τον ήλιο να δύει πάνω από τα σταροχώραφα που έπαιρναν μια πορφυρή απόχρωση και επιστρέψαμε στη βάση μας υπό τους ήχους των τζιτζικιών.
Πληθωρικό δείπνο
Εκείνο το βράδυ, στο Castiglione della Pescaia, μισή ώρα δρόμο προς τη θάλασσα, δοκιμάσαμε ένα υπέροχο δείπνο έξι πιάτων στο Posto Pubblico: μια ανοιξιάτικη σαλάτα με φρέσκο αρακά και σαλικόρνια, χταπόδι μαριναρισμένο με παντζάρια και για επιδόρπιο παγωτό από βουβαλίσιο γάλα. Για την πληθωρική κουζίνα του, το εστιατόριο προμηθεύεται υλικά υψηλής ποιότητας από ανεξάρτητους μικρούς παραγωγούς και οινοποιούς – ένα φαινόμενο με όλο και περισσότερη δυναμική στη Maremma. «Στη διάρκεια της πανδημίας, μια νέα γενιά Τοσκανέζων εκδήλωσε ενδιαφέρον για τον πρωτογενή τομέα, επιλέγοντας βιοδυναμικές και βιώσιμες μεθόδους», μου είπε ο Alessio Cech, ο ταλαντούχος νεαρός σεφ που άνοιξε το εστιατόριο το 2016 με τον αδερφό του Giulio. Το Posto Pubblico φαντάζει σαν διαμάντι στα μάτια όσων ενδιαφέρονται για τη δημιουργική μαγειρική. Διαθέτει μενού γευσιγνωσίας με φιξ τιμή, αλλά και πιο οικονομικά πιάτα, όπως πίτσες. Στη ρομαντική πλακόστρωτη πιάτσα του εστιατορίου, στη Via dell’Amore, οι προετοιμασίες είναι σε εξέλιξη για τη μετατροπή μιας πάλαι ποτέ μεσαιωνικής αποθήκης εκκλησίας σε μπαρ φυσικών κρασιών.
Ιππασiα στα χωράφια
Συνάντησα τον Piergianni Rivolta στο ράντσο του στη Civitella Marittima, σημείο αφετηρίας για τις ιππικές εκδρομές που διοργανώνει. Η βροχή ματαίωσε την προγραμματισμένη διήμερη εκδρομή μας στους καταρράκτες Val di Farma, επειδή κάποια από τα περάσματα του ποταμού κινδύνευαν να πλημμυρίσουν. Γι’ αυτό επιλέξαμε ένα άλλο μονοπάτι, καθοδηγώντας τα ντόπια άλογά μας πάνω στις απαλές σέλες scafarda που χρησιμοποιούν οι butteri.
«Η Maremma έχει μια παράδοση που δεν μπορείς να βρεις πουθενά αλλού σήμερα, όμως έχει αρχίσει να ξεθωριάζει. Οι butteri, τα παλιά μονοπάτια και η φύση της πρέπει να διατηρηθούν και να προστατευτούν», μου είπε ο Rivolta, αυτός ο σκληροτράχηλος τύπος με το καπέλο φεντόρα και στιλ που θυμίζει Ρόμπερτ Ρέντφορντ. Τον ακολούθησα, προσπερνώντας ένα κοπάδι πρόβατα και διασχίζοντας αμπελώνες με σταφύλια Sangiovese, εκτάσεις με κατακόκκινα τριφύλλια, κίτρινες μαργαρίτες και αρωματικά αγριομπίζελα. Περπατήσαμε μέσα από ποτάμια, λιβάδια και θάμνους ψηλότερους από το μπόι μας, με τα άλογά μας να προχωρούν σχεδόν στα τυφλά μέσα από το κίτρινο νεφέλωμα των λουλουδιών. Και τις δύο ημέρες ιππεύαμε για ώρες χωρίς να δούμε αυτοκίνητο, ούτε καν άνθρωπο, περικυκλωμένοι από μια φύση τόσο έξαλλη μετά τις νεροποντές που έμοιαζε να μεγαλώνει μπροστά στα μάτια μας.
Ονειρικό πανδοχεiο, υπέροχο χωριό
Σε επόμενη επίσκεψη, ταξίδεψα νοτιότερα, στην ενδοχώρα της Maremma. Εκεί συνάντησα τον Johnny Petrucci και την Elizabeth Silvestri, οι οποίοι μετά την πανδημία εγκαταστάθηκαν από τη Ρώμη στο μικροσκοπικό χωριουδάκι Pereta με τις μεσαιωνικές πέτρινες κατοικίες. Εκεί, το ζευγάρι έχει μετατρέψει μια οικογενειακή κατοικία στον ξενώνα Locanda Sospesa. Οι νωπογραφίες, οι καλυμμένοι με μετάξι τοίχοι και οι σατέν μπροκάρ κουρτίνες που κυριαρχούν στους εσωτερικούς χώρους σού δίνουν την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε ένα μουσείο όπου κάποιος σήκωσε τα βελούδινα σχοινιά, επιτρέποντάς σου να κοιμηθείς στον χώρο της έκθεσης.
«Ο Covid-19 μας έδωσε την ελευθερία να αλλάξουμε τα πάντα», είπε ο Petrucci, καθώς ατενίζαμε τους λόφους από το μπαλκόνι. Οι απότομες πλαγιές των δασών και των χωραφιών απλώνονταν μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι και η θέα προς το πράσινο ήταν απέραντη. Η Maremma έμοιαζε ως η επιτομή του αρκαδικού ιδεώδους. «Πάντα ένιωθα την πόλη σαν μια απειλή που συνωμοτεί εναντίον μου», σχολίασε η Silvestri, την ώρα που μια τιγρέ γάτα γουργούριζε ικανοποιημένη στην αγκαλιά της. «Αλλά εδώ αισθάνομαι σαν να είμαι κομμάτι της φύσης».
Το ζευγάρι οργανώνει δραστηριότητες που έχουν σχεδιαστεί με τη λογική να φέρουν τους επισκέπτες πιο κοντά στο τοπίο και στον τοπικό πολιτισμό: από πεζοπορία, ποδηλασία και βόλτες με άλογα μέχρι μαθήματα καλαθοπλεκτικής, επιδείξεις γερακιών και πολλά άλλα.
Επισκέφτηκα τις ιαματικές πηγές της Saturnia κολυμπώντας στο ζεστό ποτάμι και δοκίμασα ένα βιοενεργειακό μασάζ, αλλά έχασα την ευκαιρία να πάω για συλλογή σπαραγγιών με τον Poldo Cirillo, έναν κάτοικο της Pereta γνωστό για τις τροφοσυλλεκτικές του γνώσεις. Ο Cirillo ήταν απασχολημένος όταν έφτασα ‒όπως και ολόκληρο το χωριό‒ με το ετήσιο φεστιβάλ της Pereta, έναν διαγωνισμό όπου οι κάτοικοι πετάνε ο ένας στον άλλο τυρί (φέτος, κέρδισε για πρώτη φορά μια γυναίκα). Το θέαμα συνοδευόταν από ακορντεόν, κρασί σε πλαστικά ποτήρια και παιδιά που παρήλαυναν ντυμένα με αναγεννησιακά κοστούμια. Είχα την τύχη να δω και αυτή την πτυχή, ενός –κατά τα άλλα– νυσταλέου οικισμού με μόλις 67 κατοίκους στο κέντρο του και με τη φήμη ότι απευθύνεται σε ταξιδιώτες που αποζητούν την ηρεμία. Το επόμενο πρωί, ξεκίνησα μια πεζοπορική εξόρμηση με τον Rudston Steward, έναν πάλαι ποτέ διοργανωτή πάρτι της Νέας Υόρκης, που σήμερα ηγείται του Maremma Safari Club. Περπατούσαμε για ώρες, περνώντας από κίτρινους λόφους με άνθη ελαιοκράμβης, καστανοχώραφα και άγρια σπαράγγια, τα οποία ο Steward μου έδειξε πώς να μαζεύω.
Όταν φτάσαμε σε μια κορυφή, στο χωριό Monticello Amiata, το κεφάλι μου είχε απαλλαγεί από το άγχος των επαγγελματικών προθεσμιών, που συνήθως το στοιχειώνουν αυτές τις ώρες. Μείναμε στο Le Pianore, ένα αγρόκτημα μιας οικογένειας από τη Νάπολη που μετακόμισε στην ύπαιθρο της Maremma. Μου σέρβιραν ένα πλούσιο δείπνο με ριζότο πριν με στείλουν για ύπνο σε μια καλύβα κατασκευασμένη εξ ολοκλήρου από βιοδιασπώμενο άχυρο και πηλό.
Η θάλασσα, η ακτή, η αδάμαστη φύση
Την επόμενη ηλιόλουστη ημέρα έφτασα σε μια προβλήτα γεμάτη τραπέζια. Εκεί, κατά μήκος μιας λεπτής γλώσσας γης που συνδέει την ηπειρωτική πόλη Orbetello με το νησί Monte Argentario, βρίσκεται το ρουστίκ εστιατόριο I Pescatori, που σερβίρει φρέσκο ψάρι από τη λιμνοθάλασσα. Με τη θάλασσα να απλώνεται μπροστά μου, δοκίμασα καπνιστό χέλι και ψητό μπαρμπούνι που έπιασαν οι ψαράδες του τοπικού συνεταιρισμού. Το εστιατόριο λειτουργεί από το 1946, προωθώντας την τοπική κουζίνα και υποστηρίζοντας τους μικρούς αλιείς, που βάλλονται από τις ιχθυοκαλλιέργειες και τις μηχανότρατες.
Μετά το γεύμα, νοίκιασα ένα ποδήλατο, διέσχισα τη γέφυρα του Orbetello και έκανα μερικές βόλτες στο Monte Argentario. Στο νησί, δημοφιλές αγκυροβόλι για γιοτ και ιστιοπλοϊκά, λειτουργούν δύο καταλύματα πολυτελείας, το Hotel Il Pellicano και το La Roqqa, το πολυαναμενόμενο νέο ξενοδοχείο της Maremma που σχεδιάστηκε από το μιλανέζικο στούντιο Palomba Serafini. Η παραλία Feniglia, με την κρυστάλλινη θάλασσα και τους ανοιχτόχρωμους αμμόλοφους, είναι σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένη από τη μάστιγα των beach clubs της Ιταλίας. Μετά από μια αναζωογονητική βουτιά, υποχρεώθηκα να φρενάρω με το ποδήλατό μου για να περάσει μια αγέλη αγριογούρουνων που διέσχιζαν το μονοπάτι μπροστά στα μάτια μου. Τα ενήλικα ζώα καθοδηγούσαν τα μικρότερα και το όλο θέαμα έμοιαζε με μια καλά οργανωμένη σχολική εκδρομή.
Το ταξίδι μου έκλεισε στο Parco della Maremma, έδρα του Tenuta di Alberese όπου είχα επισκεφτεί τους butteri και το οποίο περιλαμβάνει μια έκταση προστατευόμενης γης μεγαλύτερη από το Μανχάταν. Παρότι προσφέρονται ποδήλατα και κανό και οργανώνονται εκδρομές για ορνιθοπαρατήρηση, την τελευταία ημέρα του ταξιδιού ήθελα απλώς να περπατήσω. Από ένα ψηλό μονοπάτι κατά μήκος μιας βραχώδους πλαγιάς, μπορούσα να δω τα πεύκα με την ομπρελοειδή κόμη, σαν χνουδωτά σύννεφα, να φτάνουν μέχρι τη θάλασσα. Υπό τους ήχους μιας συμφωνίας βατράχων δίπλα στο μονοπάτι, μπήκα μέσα στο δάσος και κατευθύνθηκα προς μια παραλία με παρατηρητήριο, απ’ όπου παρακολουθούσαν τους πειρατές τον 16ο αιώνα. Από κάτω, σε μια μεγάλη αμμουδιά με θάμνους αρκεύθου, έχασκαν αυτοσχέδιες κατασκευές από κλαδιά που είχαν ξεβραστεί από τη θάλασσα. Κολύμπησα, ρίχνοντας μια τελευταία ματιά σε αυτή την εκθαμβωτική καταπράσινη περιοχή με τους αγριόχοιρους και τα ιθαγενή άλογα, προσπαθώντας να εμπεδώσω όσο καλύτερα μπορούσα την αίσθηση του ότι ήμουν κομμάτι της αδάμαστης φύσης της Maremma.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Το La Pescaia Resort (pescaiaresort.com) στο Sticciano είναι μια εξοχική βίλα του 16ου αιώνα με φάρμα αλόγων, που μετατράπηκε σε ένα κομψό πανδοχείο, ιδανικό για όσους αγαπούν την ιππασία. Από 280 ευρώ το δίκλινο.
Η Locanda Sospesa (locandasospesa.com), στην Pereta, είναι ένα οικογενειακό σπίτι που έχει μετατραπεί σε ξενώνα με αντικέ εσωτερικό. Από 180 ευρώ το δίκλινο.
Το Le Pianore (lepianore.it), στο Monticello Amiata, είναι μια οικογενειακή φάρμα που λειτουργεί υπό τις αρχές της αειφορίας. Από 120 ευρώ το δίκλινο.
ΦΑΓΗΤΟ
Το Posto Pubblico (postopubblicocech.com) στο Castiglione della Pescaia είναι ένα ανερχόμενο εστιατόριο, που χρησιμοποιεί ντόπιες πρώτες ύλες. Ο χώρος επεκτείνεται για να συμπεριλάβει ένα νέο μπαρ με φυσικά κρασιά. Το μενού γευσιγνωσίας έξι πιάτων κοστίζει 70 ευρώ το άτομο χωρίς τα ποτά, η πίτσα από 10 ευρώ, το κρασί από 6 ευρώ το ποτήρι.
Η Cooperativa I Pescatori (Via Giacomo Leopardi, 9, τηλ. +39-0564-860611) στο Orbetello είναι ένα απλό εστιατόριο, το οποίο προμηθεύουν και διαχειρίζονται ντόπιοι ψαράδες. Δύο πιάτα θαλασσινών θα σας κοστίσουν περίπου 25 ευρώ.
Το Ristorante Fontanile dei Caprai (fontaniledeicaprai.webnode.it), στη Marsiliana, αρχικά λειτουργούσε ως χάνι για τους κυνηγούς που κινούνταν στα δάση της περιοχής. Σήμερα σερβίρει παραδοσιακή κουζίνα στους επισκέπτες. Υπολογίστε περίπου 25 ευρώ για δύο πιάτα, χωρίς τα ποτά.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Το Tenuta di Alberese (alberese.com) είναι μια αγροτική μονάδα χρηματοδοτούμενη από το κράτος και βρίσκεται στο Alberese. Εδώ οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να συνοδεύσουν, καβάλα στο άλογο, τους butteri με το κοπάδι αγελάδων Maremmana. Η εκδρομή διάρκειας
4,5 ωρών κοστίζει 60 ευρώ.
Το Corte di Ardengo (lacortediardengo.it), στη Civitella Maritima, προσφέρει εξορμήσεις με άλογα, από δίωρες εκδρομές έως εβδομαδιαίες διασχίσεις, με τον ιδιοκτήτη Piergianni Rivolta. Από 50 ευρώ για μια δίωρη βόλτα.
Το Maremma Safari Club (maremmasafari.com) έχει τη βάση του στο Cinigiano και διοργανώνει πολυήμερες πεζοπορικές εκδρομές στη Maremma και αλλού, συμπεριλαμβανομένων καταλυμάτων και γευμάτων. Η πενθήμερη πεζοπορία κοστίζει 1.795 ευρώ.
Το Parco Regionale della Maremma (parco-maremma.it), στο Alberese, είναι ένα φυσικό καταφύγιο που βρίσκεται κατά μήκος ακτογραμμής σχεδόν 25 χλμ. Προσφέρει πεζοπορία, ποδηλασία, κανό, ιππασία και παρατήρηση πουλιών. Η είσοδος κοστίζει 10 ευρώ.