Γιάλτα, Κριμαία. Φορώντας ένα παστέλ μοβ τσόχινο καπέλο, μια μπλούζα γαλάζια όπως τα μικρά της μάτια και ένα αμάνικο τζάκετ, κάθεται σε ένα παγκάκι στον κήπο που πριν από πολλά χρόνια φύτεψε ο ίδιος ο Αντον Τσέχοφ στη Γιάλτα. Η υπερήλικη Αλα Χανίλο, η γηραιότερη εκπρόσωπος του σπιτιού-μουσείου του Τσέχοφ, φέρνει στη μνήμη της τα χρόνια που πέρασε με την αδελφή του μεγάλου συγγραφέα, Μαρία Πάβλοβνα. Θυμάται πως μία από τις τελευταίες επιθυμίες της ήταν το σπίτι-μουσείο του αδελφού της, η γνωστή Λευκή Ντάτσα, να είναι τμήμα της Εθνικής Ρωσικής Βιβλιοθήκης, της «Λενίνκα», προκειμένου να διασωθεί ο μνημειακός χαρακτήρας της.
Η Πάβλοβνα έφυγε από τη ζωή το 1957, μόλις τρία χρόνια αφότου η χερσόνησος της Κριμαίας παραχωρήθηκε στην τότε Σοβιετική Ουκρανία με εντολή του Νικίτα Χρουστσόφ. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, η Λευκή Ντάτσα παρέμεινε και εκείνη υπό ουκρανική κυριότητα και οι δεσμοί με τη Ρωσία έσπασαν. Η κ. Χανίλο ελπίζει ότι η επιθυμία της Πάβλοβνα θα εκτελεστεί τώρα και προσθέτει ότι στο δημοψήφισμα του Μαρτίου 2014 πήγε με σπασμένο χέρι. «Εκείνη την ημέρα έπεσα και πέρασα επτά μήνες στο νοσοκομείο. Πήγα όμως να ψηφίσω και είμαι περήφανη γι’ αυτό. Θα το έκανα ξανά. Χάρηκα πολύ με το αποτέλεσμα», λέει στην «Κ» και προσμένει σε ένα καλύτερο μέλλον για το μουσείο του μεγάλου συγγραφέα. Στη σκιά του περσινού δημοψηφίσματος που χαρακτηρίστηκε «παράνομο και αθέμιτο» από τη διεθνή κοινότητα, αλλά οδήγησε στην προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία με υψηλό ποσοστό, οι κάτοικοι της χερσονήσου, είτε συμφωνούν είτε όχι με τη νέα πολιτική κατάσταση, περιμένουν ένα μέλλον μακριά από κινδύνους και περιορισμούς.
Καθημερινή ζωή
Στον παραλιακό πεζόδρομο της Γιάλτας οι διαβάτες βγάζουν σέλφις με φόντο τα μεγάλα κύματα της φουρτουνιασμένης θάλασσας που σκάνε στην προκυμαία, κάνουν σκέιτ κάτω από το άγαλμα του Λένιν και συζητούν για τα καθημερινά τους προβλήματα. «Για μένα η Κριμαία ήταν πάντα κάτι διαφορετικό, ένας άλλος κόσμος. Ορισμένα πράγματα έχουν αλλάξει προς το καλύτερο, άλλα όμως όχι. Εχουμε καλύτερες δουλειές, αλλά οι τιμές των προϊόντων είναι πιο υψηλές με το ρούβλι», μας λέει η 20χρονη Ολγκα, γεγονός που αποδίδεται στην εισαγωγή προϊόντων αποκλειστικά από τη Ρωσία και στην αλλαγή του νομίσματος. Η οικογένεια της Ολγκα είναι ρωσική και ουκρανική και η επικοινωνία τους είναι δύσκολη λόγω της πρόσφατης κρίσης.
«Ελπίζω στο μέλλον να λυθούν τα προβλήματα και να έρθουμε ξανά πιο κοντά», σημειώνει. Για άλλους, η νέα κατάσταση προσδίδει ένα αίσθημα ασφάλειας: «Ψήφισα ναι στο δημοψήφισμα για τη Ρωσία. Νιώθω ασφάλεια. Είμαστε μέρος μιας μεγάλης χώρας», μας λέει η Μαρτίγια Οσρέκο. Ορισμένοι όμως, όπως το ζευγάρι των συνταξιούχων Αλεξάντερ και Μαρίνα, οι οποίοι δεν επιθυμούν να δημοσιευτεί το επώνυμό τους, θεωρούν ότι η κίνηση της Ρωσίας απείχε από τη διεθνή νομιμότητα: «Αυτό που έκανε η Ρωσία δεν είναι νόμιμο και θα φανεί στο μέλλον. Δεν ψηφίσαμε στο δημοψήφισμα, όπως και πολλοί φίλοι μας. Είμαστε Ρώσοι αλλά δεν συμφωνούμε», λένε στην «Κ».
Ελληνική κοινότητα
Είναι γνωστοί οι δεσμοί της Κριμαίας με την αρχαία Ελλάδα, ενώ το ελληνικό στοιχείο ζει στην περιοχή από τα τέλη του 18ου αιώνα. Οι σημερινοί εκπρόσωποι της ελληνικής κοινότητας φαίνονται ικανοποιημένοι με τη νέα πολιτική κατάσταση. «Χαιρόμαστε που ανήκουμε στη Ρωσία, είναι κάτι που θέλαμε πάντα. Εχουμε τη δέσμευση της κυβέρνησης ότι θα έχουμε τη στήριξή τους για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων μας και περιμένουμε να γίνει πραγματικότητα», μας λέει η Αγάπη Σβιτάιλο, πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Γιάλτας. Ο βουλευτής με το κόμμα της Ενωμένης Ρωσίας, Ιωάννης Σόνος, θεωρεί ότι οι κυρώσεις μπορεί να είναι ευκαιρία για ανάπτυξη.
«Οι κυρώσεις πρέπει να αρθούν, αλλά από τη στιγμή που έχουν επιβληθεί έχουμε την ευκαιρία να αναπτύξουμε τη δική μας αγροτική οικονομία και βιομηχανία», τονίζει.
Απέναντι από το άγαλμα του ηγέτη της Ρωσικής Επανάστασης ένα γκράφιτι αποτυπώνει γλαφυρά τον σημερινό «τιμονιέρη» της Ρωσίας. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν με μαύρο τζάκετ και στρατιωτικά γυαλιά φαίνεται να οδηγεί το τιμόνι ενός πλοίου, με τη συνοδεία ενός μαχητικού αεροσκάφους. Η σημειολογία της εικόνας είναι ενδεικτική για την «παρουσία» του Ρώσου προέδρου στην περιοχή. Από το αεροδρόμιο της
Συμφερόπολης μέχρι τη Γιάλτα τα αυτοκίνητα προσπερνούν μεγάλες διαφημιστικές πινακίδες με τη φωτογραφία του κ. Πούτιν και το σλόγκαν «Κριμαία. Ρωσία. Για πάντα».
Στα τουριστικά καταστήματα πωλούνται μπλούζες με τη φιγούρα του Ρώσου προέδρου, βιβλία για τη ζωή του και φωτογραφίες του σε υπαίθριες γκαλερί. Οι πινακίδες των αυτοκινήτων έχουν αλλάξει σε ρωσικές, ενώ ουκρανικές διατηρούν συνήθως μόνο όσοι περνούν τα σύνορα οδικώς. Οι περισσότεροι κάτοικοι απέκτησαν ρωσικό διαβατήριο, «διαγράφοντας» το ουκρανικό τους παρελθόν, με το οποίο μπορούν να ταξιδέψουν στη Ρωσία αλλά όχι στην Ευρώπη ή την Αμερική, καθώς η Κριμαία θεωρείται ουκρανικό έδαφος για τη διεθνή κοινότητα και δυσκολεύονται στην απόκτηση βίζας.
Τουρισμός και υποδομές
Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, τα αμερικανικά Μακ Ντόναλντς ήταν από τις πρώτες εταιρείες που άνοιξαν στην Κριμαία. Μετά όμως την επιβολή των διεθνών κυρώσεων κατά της Ρωσίας από την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ, ήταν και τα πρώτα που έφυγαν από τη Γιάλτα, αφήνοντας πίσω μόνο μια πανύψηλη πινακίδα. Μαζί τους αποχώρησαν και άλλες εταιρείες, δυσκολεύοντας τις συναλλαγές για τους «Δυτικούς», καθώς στη χερσόνησο δεν λειτουργούν πιστωτικές κάρτες και κινητά τηλέφωνα. Η διεθνής απομόνωση της χερσονήσου προκάλεσε ένα σοβαρό πλήγμα στον τουρισμό της περιοχής που τροφοδοτούνταν κυρίως από Ουκρανούς, Ρώσους και «Δυτικούς» σε μικρότερο ποσοστό. Οι τουρίστες της Κριμαίας μειώθηκαν πέρυσι σχεδόν στους μισούς από τα περίπου έξι εκατομμύρια που επισκέφθηκαν την περιοχή το 2013, ωστόσο οι αξιωματούχοι της χερσονήσου θεωρούν ότι έχει αναβαθμιστεί η ποιότητα της τουριστικής κίνησης.
«Οι τουρίστες που έρχονται τώρα από τη Ρωσία προέρχονται από τα πιο εύπορα στρώματα της κοινωνίας και βοηθούν την τοπική οικονομία. Χάσαμε ένα 3% τουριστών από τη Δύση, αλλά το ποσοστό είναι αμελητέο. Παρά τις δυσκολίες και τις κυρώσεις η Κριμαία αναπτύσσεται. Ζούμε την Κριμαϊκή Ανοιξη», λέει στην «Κ» ο πρώτος αντιπρόεδρος της κριμαϊκής Βουλής, Κονσταντίν Μπαχάρεφ, στο περιθώριο του συνεδρίου «Κριμαία, η εικόνα από το εξωτερικό». Υποστηρίζει ακόμη ότι μέσα στα επόμενα χρόνια η χερσόνησος θα αποκτήσει τις δικές της εγκαταστάσεις φυσικού αερίου, οδική ένωση με τη Ρωσία, νέο αεροδρόμιο και αυτοκινητόδρομο με χρηματοδότηση απευθείας από τη ρωσική κυβέρνηση, ενώ την ίδια ώρα οικονομικοί αναλυτές εκτιμούν ότι η προσάρτηση θα κοστίσει ακριβά στη ρωσική οικονομία.
Το συναίσθημα της προσμονής και της επιφυλακτικότητας είναι διάχυτο μεταξύ των ανθρώπων που ήρθαμε σε επαφή. Η Κριμαία των δύο εκατομμυρίων κατοίκων μοιάζει να ζει σε μια γυάλα, απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, δεμένη πια στο άρμα της Ρωσίας. Ο Ντίμτρι Ναζόνοφ, ένας νεαρός σερβιτόρος, μας λέει ότι αισθάνεται «Κριμαίος» και νιώθει ότι βρίσκεται στη μέση ενός πολιτικού παιχνιδιού μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Αξιολογεί ως πιο σημαντικό ότι η πατρίδα του απέφυγε τον πόλεμο. Η Κριμαία αλλάζει εποχή, αυτό είναι σίγουρο. Μπορεί να μην αφήνει μια εποχή ευμάρειας, όπως οι ήρωες του Τσέχοφ στον Βυσσινόκηπο, αλλά οδεύει προς κάτι καινούργιο και άγνωστο. Ο χρόνος θα δείξει τι θα είναι αυτό.
Στην πόλη του Στόλου
Από τη Γιάλτα η Σεβαστούπολη, η πόλη που συνδέθηκε με τον Στόλο της Μαύρης Θάλασσας, απέχει κάτι λιγότερο από δύο ώρες. Μετά την «τρίτη υπεράσπιση» της πόλης, όπως λένε με νόημα οι τοπικές αρχές, η Σεβαστούπολη αναβαθμίστηκε σε «ομοσπονδιακή» (federal), όπως η Μόσχα και η Αγία Πετρούπολη, κάτι που σημαίνει ότι θα ιδρυθούν εκεί κρατικές υπηρεσίες και οργανισμοί. Το Μουσείο της 35ης Πυροβολαρχίας, ένα μεγάλο σύμπλεγμα υπόγειων δωματίων και διακλαδώσεων που ήταν οπλισμένο με δύο πυροβόλα όπλα των 305 χιλιοστών, θεωρείται «ιερός τόπος» για τους ντόπιους. Από εκεί υπερασπίστηκαν τη Σεβαστούπολη χιλιάδες στρατιώτες και πολίτες κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι οποίοι όμως εγκαταλείφθηκαν στην τύχη τους τις τελευταίες μέρες της πολιορκίας από τους αξιωματικούς που εγκατέλειψαν, ένα τραγικό γεγονός που ήρθε στο φως τη δεκαετία του ’90. Εξω από το μουσείο έχει κατασκευαστεί το πάνθεον των Ηρώων της πόλης και οι τοίχοι του είναι καλυμμένοι με περισσότερα από 30.000 πλακίδια με ονόματα των πεσόντων. Νέα ονόματα προστίθενται συνεχώς.
Η Λευκή Ντάτσα του Τσέχοφ
«Αυτό το σπίτι έχει χτιστεί σε οικόπεδο που ανήκε σε Ελληνες» μας λέει χαμογελώντας η Αλα Χανίλο, η οποία έχει συνδέσει την επαγγελματική και όχι μόνο ζωή της με το σπίτι-μουσείο του Αντον Τσέχοφ. Ο Ρώσος συγγραφέας υπέφερε από φυματίωση και έπειτα από μια σύντομη παραμονή του στη Γαλλία κατέληξε στο ιστορικό θέρετρο της Γιάλτας, όπου έζησε με τη γυναίκα, τη μητέρα και την αδελφή του μέχρι τον θάνατό του το 1904. Στον μεγάλο κήπο του οικοπέδου, ανάμεσα σε βυσσινιές, πεύκα, μανόλιες, ελιές και άλλα δέντρα που ο Τσέχοφ φύτεψε μόνος του, δεχόταν τον Μάξιμ Γκόρκι, το Λέοντα Τολστόι, συνεργάτες και φίλους.
Το σπίτι, που έχει μείνει αναλλοίωτο στον χρόνο, είναι τριώροφο, με ασύμμετρα παράθυρα και ανοίγματα.
Ο Τσέχοφ λόγω της πάθησής του κοιμόταν στο κρεβάτι που είχε στο γραφείο του, όπου έγραψε μεταξύ άλλων τον Βυσσινόκηπο και την Κυρία με το Σκυλάκι, ενώ τις μέρες που ένιωθε καλύτερα καλούσε φίλους, ένας από τους οποίους ήταν και ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ, ο οποίος έπαιζε στο πιάνο της τραπεζαρίας. Το σπίτι έγινε μουσείο το 1921 αλλά μέσα στα χρόνια εμφάνισε σημάδια μεγάλης φθοράς και εγκατάλειψης. Το 2008 ξεκίνησε μια διεθνής καμπάνια για τη διάσωσή του και τώρα η κ. Χανίλο ελπίζει ότι το μουσείο θα δει καλύτερες μέρες.
Φωτογραφίες: Γιώργος Παπαδόπουλος