Για τους Φινλανδούς, ο Amos Anderson (1878 – 1961) από το νησάκι Kimito, νοτιοδυτικά του Ελσίνκι στο αρχιπέλαγος (οι μουσικοί γνωρίζουν το διεθνές φεστιβάλ μουσικής δωματίου που οργανώνεται κάθε χρόνο τον Ιούλιο εκεί), παιδί οικογένειας μικροκαλλιεργητών, ζούσε δύο ζωές. Την πρωινή, του επιχειρηματία και την απογευματινή, του παθιασμένου φιλότεχνου και ένθερμου πατριώτη.
Αρθρογράφος, διαφημιστής, επενδυτής ακινήτων, θεατρικός συγγραφέας, λίγα χρόνια πολιτικός, μέγας δωρητής, διευθυντής εφημερίδας, ο μεγαλύτερος επιχειρηματίας λιθογραφικών εργασιών στις αρχές του εικοστού αιώνα, αγόρασε το 1911 το κτίριο όπου σήμερα στεγάζεται το μουσείο. Το πάθος να ανακαλύψει τέχνες και δημιουργούς στην τότε Ευρώπη ήταν παροιμιώδες. Στους τοίχους του σπιτιού του παραμένουν ο Degas και ο Rodin, μαζί με δεκάδες ακόμα.
Ιδιαίτερα επεδίωξε να μάθει τα πάντα για τη μεσαιωνική τέχνη, τη μουσική και τις τελετές της. Το 1921 στήριξε ένα έργο αποκατάστασης ερειπωμένων από τους δύσκολους αιώνες εκκλησιών στο νησί καταγωγής και αλλού. Το 1927 επιμελήθηκε τη μετατροπή σε παρεκκλήσι σπάνιας αισθητικής και λιτότητας, του έβδομου ορόφου του σπιτιού του, στο κτίριο του νυν μουσείου. Στο χώρο αυτό φρόντισε να κατασκευαστεί ένα εκκλησιαστικό όργανο-έργο τέχνης, από τον John Sundberg το 1938, ένα από τα ελάχιστα στον φινλανδικό χώρο με παρόμοιο μηχανισμό πεντάλ, το οποίο ο ιδιοκτήτης λάτρευε.
Θεωρώ τύχη ζωής που επέτρεψαν να παίξω εκεί αρκετή ώρα Μπαχ και Ραμό, ακούγοντας εγώ η ίδια αυτό τον θελκτικό φωτεινό και καθαρό ήχο ενός, κατά τα άλλα, pipe organ δύο πληκτρολογίων. Τέτοια εμπειρία δεν είχα ποτέ άλλοτε. Ο ιδιοκτήτης, μου είπαν, αγαπούσε να παίζει όργανο στο βαθμό που οι μουσικές γνώσεις του το επέτρεπαν αλλά κυρίως να καλεί σπουδαίους οργανίστες να παίξουν μουσική εκεί και να τους απολαμβάνει. Μόνος στον χώρο, συνομιλούσε με τις ανώτερες πνευματικές δυνάμεις και διάβαζε.
Δεν πρέπει να παραλείψουμε μια σύντομη αναφορά στην ιδιαίτερη θέση στο μουσείο του αρχιτέκτονα Sigurd Frosterus, συλλέκτη έργων που πολλά εξ αυτών χαρίστηκαν στο Amos. Εργα της συλλογής του θαύμασα και στο μουσείο Ateneum της πόλης. Στη συλλογή στο Amos προσελκύει η ζωγραφική σε τεχνοτροπία πουαντιγισμού, των Alfred Finch και Magnus Enckell.
6.000 έργα
Η διαθήκη φωτίζει την ευφυΐα του και τον στόχο να προσφέρει και μετά θάνατον στις τέχνες και τα γράμματα. Το σπίτι –νυν μουσείο Amos στο κέντρο του Ελσίνκι– διοικείται από το ίδρυμά του για τις τέχνες. Ο συλλέκτης κληροδότησε περίπου 6.000 έργα. Παρατηρεί κανείς την έμφαση στο φινλανδικό μοντερνισμό και τις εκφάνσεις της σύγχρονης τέχνης. Η εντυπωσιακή συλλογή περιλαμβάνει επίσης ταπετσαρίες, έπιπλα, γλυπτά, γυάλινα και κεραμικά αντικείμενα του σπιτιού του. Εξι όροφοι γεμάτοι τέχνη, που καθώς την ανακαλύπτεις ακούς εξαιρετική παλαιά μουσική που σε υποβάλλει. Εκτός των μονίμων εκθεμάτων, το μουσείο στεγάζει περιοδικά ποικιλόμορφες εκθέσεις. Η τελευταία έχει θέμα τη θάλασσα και στηρίζεται σε τεχνικές του video. O σύλλογος που, σύμφωνα με τη διαθήκη του ,θα φροντίζει τις τέχνες και τη νεολαία (Konstsamfundet) πρότεινε τον Σεπτέμβριο του 2013 στις αρχές της πόλης του Ελσίνκι την κατασκευή ενός νέου μουσείου, γυάλινου, με εξ ολοκλήρου χρηματοδότηση του Ιδρύματος και με τεχνολογικές εφαρμογές υψηλού κύρους και προδιαγραφές χώρων πολυχρηστικότητας, στην πλατεία των Ανακτόρων, εκατό μέτρα από το περίφημο μουσικό κέντρο και το μουσείο Κίασμα.
Ομόφωνη απόφαση
Τον Μάιο του 2014, το δημοτικό συμβούλιο του Ελσίνκι αποφάσισε ομόφωνα να αδειοδοτήσει το κτίριο των 6.000 τ.μ. και τα πρώτα δείγματα ανέγερσης είναι ορατά έξι μήνες μετά. Τον Ιανουάριο του 2018 όλα θα λειτουργούν. Το νέο μουσείο τέχνης, που θα εμπλουτίσει θεαματικά την ενδιαφέρουσα πολιτιστική εικόνα του Ελσίνκι (και που μαζί με τις μεγάλες, όμορφες κοινότητες του Εσποο, του Βάαντα και του Καουνιάινεν αριθμεί 1.300.000 περίπου κατοίκους), αναμένεται να υποδέχεται περισσότερους από 100.000 επισκέπτες ετησίως.
* Η κ. Εφη Αγραφιώτη είναι πιανίστα.