Εδιμβούργο: η Αθήνα του Βορρά, η ελληνικότητα της οποίας εξαντλείται σ’ έναν μισοτελειωμένο Παρθενώνα και στις σκαλιστές επιγραφές διατηρητέων κτισμάτων· η πρωτεύουσα της Σκωτίας που τα τελευταία χρόνια –έπειτα από δύο δημοψηφίσματα– βρίσκεται διαρκώς σε μια διαδικασία αναπροσαρμογής τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ανακηρύχθηκε πρώτη Πόλη Λογοτεχνίας της UNESCO το 2004, τίτλο που διατηρεί έκτοτε, με τριάντα βιβλιοθήκες και το μεγαλύτερο μνημείο αφιερωμένο ποτέ σε συγγραφέα –τον Σερ Γουόλτερ Σκοτ– πλάι στον πιο εμπορικό δρόμο του Εδιμβούργου· σαν φάρος στέκει μεταξύ του πολυσύχναστου κέντρου και του σιδηροδρομικού σταθμού Γουέιβερλι, που δανείστηκε το όνομα ενός μυθιστορήματός του.
Μια πόλη φωτογενής, αν και ντυμένη στα γκρι, με τις ρίζες στο παρελθόν και τα κλαδιά της κυρτωμένα στο μέλλον, η φυλλοβόλος γενέτειρα δώδεκα μεγάλων φεστιβάλ προσελκύει ετησίως τέσσερα εκατομμύρια επισκέπτες από όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη.
Διατηρώντας μια μετρημένη αυτοαναφορικότητα μέσα στις αντιθέσεις της, καταφέρνει ν’ αλλάζει το βερνίκι της συνεχώς· εκεί όπου γεννήθηκε ο «Χάρι Πότερ» γερνάει ο «Δόκτωρ Τζέκιλ και κύριος Χάιντ». Οι παραμυθένιοι και λιθόστρωτοι δρόμοι πέριξ του κάστρου αναπόφευκτα οδηγούν στις γειτονιές του Ερβιν Γουέλς, στις σελίδες τουριστικών οδηγών που δεν γράφτηκαν ακόμη.
Σαν όνειρο μέσα σε όνειρο, σε έναν ιδιωτικό κήπο κλειστό τον υπόλοιπο χρόνο, ανθίζει κάθε Αύγουστο για δεκαοκτώ ημέρες το Διεθνές Φεστιβάλ Βιβλίου του Εδιμβούργου, το μεγαλύτερο παγκοσμίως. Σε δέκα στρέμματα γης ένα μικρό χωριό δημιουργείται, στα όρια του οποίου η λογοτεχνία εορτάζεται παρουσία χιλιάδων ενθουσιωδών βιβλιόφιλων και εξεχουσών προσωπικοτήτων. Οι συγγραφείς Τζέιμς Κέλμαν, Αλι Σμιθ, Α. Λ. Κένεντι, Τζόναθαν Σάφραν Φόερ και η Χαν Κανγκ –νικήτρια του Διεθνούς Βραβείου Μπούκερ– καθώς και οι πολιτικοί Νίκολα Στέρτζον και Γκόρντον Μπράουν ήταν μερικοί μόνο από τους φετινούς προσκεκλημένους. Συνολικά 800 συγγραφείς, εικονογράφοι, δημοσιογράφοι, επιστήμονες και μουσικοί από 55 χώρες έδωσαν πνοή στο πρόγραμμα, που με θέμα «Imagine Bette» –μια προφητική ανταπάντηση, διόρθωση με κόκκινο στιλό στην ανορθογραφία του Μπρέξιτ– ενέπνευσε τους 230.000 επισκέπτες του φεστιβάλ να φανταστούν έναν καλύτερο κόσμο.
Αξονας, ο ξεριζωμός
Κεντρικός άξονας του προγράμματος ήταν μια σειρά εκδηλώσεων προσανατολισμένων στη μεταναστευτική κρίση, σε μια εποχή που ο ξεριζωμός ανθρώπων έχει γίνει παγκόσμιο ζήτημα και η αβεβαιότητα η μόνη μας σταθερά. Ξεχώρισε η θεατρική διασκευή δύο διηγημάτων από το βιβλίο «Η Θέα από το Καστλ Ροκ» της βραβευμένης με το Νομπέλ Λογοτεχνίας Αλις Μονρό – η συγγραφέας ακολούθησε με τη φαντασία της τους Σκωτσέζους προγόνους της που, ξεκινώντας από το λιμάνι του Λιθ στο Εδιμβούργο το 1818, μετανάστευσαν στον Καναδά προς αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής.
Ακόμη, η παράσταση «Αλφα», μια δραματοποίηση σε πραγματικό χρόνο του ομώνυμου graphic novel, ξεδίπλωσε την τραγική ιστορία με τις ελπίδες και τους κινδύνους που βίωσε ένας πρόσφυγας από την Ακτή Ελεφαντοστού αναζητώντας την οικογένειά του στη Γαλλία.
Ευαίσθητη περιέργεια
Παραφράζοντας τον Ιταλο Καλβίνο, φοβάμαι ότι θα κινδύνευα να χάσω το Εδιμβούργο και τη μαγεία του αν μιλούσα γι’ αυτό παραπάνω. Πώς να μιλήσεις επαρκώς, άλλωστε, για μια πόλη που αφήνεται να την ερμηνεύσεις μόνο επιφανειακά, με μια ευαίσθητη, ωστόσο, περιέργεια που σου επιβάλλει – πώς να μιλήσεις για μια πόλη που επιλέγει να αναπροσαρμόζεται συνεχώς μέσα από κάθε γόνιμο στοίχημα ως προς την εξέλιξη του πολιτισμού της;
*Ο κ. Ιωάννης Καλκούνος είναι programme manager του Διεθνούς Φεστιβάλ Βιβλίου του Εδιμβούργου και ποιητής.