Το σινεμά και η τηλεόραση μας έχουν «μάθει» πως η θεραπεία ζεύγους μοιάζει σχεδόν με μια θεατρική περφόρμανς, μια δραματική κορύφωση για το οριακό σημείο που έχει φτάσει μια σχέση στην εκάστοτε ιστορία που βλέπουμε επί της οθόνης, που συχνά συνοδεύεται από λεκτικές επιθέσεις, κλάματα και απότομες αποχωρήσεις από τη συνεδρία.
Τέτοιες εικόνες έχουμε από το «Marriage Story» ή το «Sopranos», σπάνια βέβαια ακούμε κάποιο «αληθινό» ζευγάρι δίπλα μας να επιλέγει να χτυπήσει από κοινού την πόρτα ενός ψυχοθεραπευτή, με νηφαλιότητα και ρεαλισμό, ώστε να συζητήσει όσα το απασχολούν και να ξεπεράσει τους όποιους σκόπελους εμφανίζονται αναπόφευκτα με τον χρόνο και την τριβή σε μια σχέση.
Πάντως, ακόμα κι όσοι επιλέγουν την ατομική ψυχοθεραπεία, συχνά φέρνουν στις συνεδρίες ζητήματα που αφορούν τη σχέση τους. Όταν η ψυχολόγος Άννα Τατσάκη παρατήρησε πως αυτό άρχισε να γίνεται κατά κόρον στους εξυπηρετούμενούς της, αποφάσισε να εκπαιδευτεί και στη θεραπεία ζεύγους, την οποία ασκεί εδώ και μία δεκαετία. Η μέθοδος που ακολουθεί προέρχεται από τον Καναδά και βάζει στο κέντρο της θεραπείας το συναίσθημα.
Αυτό που κάθε άνθρωπος χρειάζεται, ανεξαρτήτως γεωγραφικού μήκους και πλάτους, είναι να νιώθει ασφάλεια και αγάπη. Στο πλαίσιο μίας συντροφικής σχέσης, αυτό μεταφράζεται στο να νιώθουμε πως για τον άλλο αποτελούμε προτεραιότητα, ότι είμαστε πολύτιμοι και σημαντικοί και ότι ο άλλος είναι εκεί για εμάς.
Κι έπειτα, μία σχέση, πέρα από συναίσθημα σημαίνει και συμβίωση, οπότε, βασικό αίτημα όλων των ζευγαριών είναι να έχουν μία καλή και λειτουργική καθημερινότητα. Αυτή η ομαλότητα, όπως γνωρίζουμε, σε πολλές περιπτώσεις παρεμποδίζεται από συχνούς καβγάδες και εντάσεις.
Στο γραφείο της Άννας Τατσάκη φτάνουν ζευγάρια κάθε ηλικίας, αλλά κυρίως αυτά που βρίσκονται γύρω στα 40, ενώ δεν λείπουν και οι περιπτώσεις συντρόφων που βρίσκονται στα 60 τους και αποφασίζουν πως θέλουν να κρατήσουν τη σχέση τους ζωντανή με τον καλύτερο τρόπο.
Όπως παρατηρεί από την εμπειρία της η ψυχοθεραπεύτρια, παρά τα επιμέρους ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει κάθε σύντροφός με σύντροφο, τρεις είναι οι βασικοί λόγοι που φέρνουν τα περισσότερα ζευγάρια στο γραφείο της: η έλευση ενός παιδιού, που συχνά αναδεικνύει προβλήματα που έμεναν πρωτύτερα στην αφάνεια, η διαχείριση των οικονομικών και… η ευρύτερη οικογένεια κι ο τρόπος που αυτή μπλέκεται στα ενδότερα της σχέσης, ένα «ελληνικό» ή έστω «μεσογειακό» φαινόμενο. «Βέβαια, στην πραγματικότητα όλα αυτά είναι απλά αφορμές που αναδεικνύουν κάποιες ακάλυπτες συναισθηματικές ανάγκες που υπάρχουν από πίσω», σημειώνει η θεραπεύτρια.
Αγάπη μου, σήμερα έχουμε θεραπεία
Η Ζωή είναι 33 και ο Αντώνης 35. Είναι παντρεμένοι τα τελευταία πέντε χρόνια, ενώ πριν έναν χρόνο απέκτησαν και ένα κοριτσάκι. Από τα πέντε αυτά χρόνια της σχέσης τους, τα δύο ήταν ουσιαστικά σε καθεστώς καραντίνας, μάλιστα, τότε το ζευγάρι ζούσε στο εξωτερικό, σε μια πόλη με πολύ έντονους ρυθμούς και αρκετά μικρά διαμερίσματα. Πλέον, βρίσκονται στην Ελλάδα.
Η Ζωή έκανε ατομική ψυχοθεραπεία ήδη πριν γνωρίσει τον άντρα της, ενώ ο Αντώνης, είχε συμβουλευτεί στο παρελθόν ψυχολόγο, όταν συνέβησαν κάποια συγκεκριμένα περιστατικά στη ζωή του αλλά και για λίγο την περίοδο του κορωνοϊου. Πριν περίπου τέσσερις μήνες ξεκίνησαν θεραπεία ζεύγους.
«Είμαστε και οι δύο παιδιά χωρισμένων γονιών και αυτό υπάρχει λίγο σαν σκιά πάνω μας, ο φόβος του πώς θα καταφέρουμε να έχουμε σωστή επικοινωνία», παραδέχεται η Ζωή. «Έχοντας την έγνοια πως και των δύο οι γονείς ίσως γι’ αυτό δεν κατέληξαν μαζί, ψάχναμε πώς μπορούμε να το αποφύγουμε στον βαθμό που είναι εφικτό», εξηγεί.
Η 33χρονη θεωρεί πως ο καθένας αποφασίζει για τον εαυτό του τι σημαίνει επιτυχία σε μία σχέση. Πάντως, εκεί που συμφωνούσε με τον σύζυγό της ήταν ότι κάποιες φορές τους ήταν δύσκολο να έχουν ουσιώδη και ειλικρινή επικοινωνία μεταξύ τους.
Ο Αντώνης, πάλι, ενώ ένιωθε πως η καραντίνα τους έδεσε περισσότερο, ήταν και μια περίοδος που δημιούργησε στον καθένα ξεχωριστά διάφορα ατομικά άγχη που έμεναν άλυτα και τελικά, ο καθένας τα έφερνε στη σχέση.
«Πάνω από όλα, υπήρχε η επιθυμία μας να βρούμε λύση. Δεν είχαμε παραιτηθεί από αυτή τη σχέση, ούτε είχαμε απομακρυνθεί -κι ας ερχόμασταν προσωρινά πιο μακριά. Δεν θέλαμε να αποδεχτούμε κάτι λιγότερο από το να είμαστε καλά και να είμαστε ευτυχισμένοι μαζί», λέει ο 35χρονος.
Δεδομένου και ότι η έλευση του παιδιού άλλαξε τις προτεραιότητες, συνειδητοποίησαν ότι ξαφνικά υπήρχε μεγάλη ευθύνη και απέναντι στο παιδί. «Δεν μπορούσαμε πλέον να τσακωνόμαστε για βλακείες», παραδέχεται η Ζωή. Ήταν τότε που πήρε την πρωτοβουλία να προτείνει στον σύζυγό της να δοκιμάσουν τη θεραπεία ζεύγους. Ο Αντώνης πολύ γρήγορα πείστηκε για την ανάγκη να έχουν ένα ασφαλές μέρος ώστε να βοηθηθούν στο να επικοινωνήσουν καλύτερα.
Ζητήματα επικοινωνίας
Η κακή επικοινωνία ή η έλλειψη αυτής, είναι ένα θέμα που ταλαιπωρεί πάρα πολλά ζευγάρια. Όπως παρατηρεί από την εμπειρία της η Άννα Τατσάκη, αυτό που λείπει συχνά στις σχέσεις είναι το να μπορέσει το κάθε μέλος να επικοινωνήσει την ανάγκη του.
Κι έπειτα, «καμιά φορά, ενώ νομίζει κάποιος ότι επικοινωνεί αυτό που αισθάνεται, στην πραγματικότητα κατηγορεί τον άλλο». Και τότε αντιδρά με θυμό γι’ αυτό που τον έχει κάνει ο άλλος να νιώσει. «Τις περισσότερες φορές δεν θα πει ο άλλος “Αυτό με πόνεσε”, αλλά “Είσαι έτσι, είσαι αλλιώς”. Κι επειδή κανείς δεν απαντάει γλυκά στην κατηγορία, αυτομάτως το νευρικό σύστημα σε ωθεί να αμυνθείς. Κι αρχίζεις να υπερασπίζεσαι και να δικαιολογείς τον εαυτό σου. Στην καλύτερη θα πεις “Δεν είναι έτσι”, στη χειρότερη θα αρχίσεις να κατηγορείς κι εσύ τον άλλο», εξηγεί η ψυχολόγος.
Όταν αυτό επαναλαμβάνεται, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που συνοψίζεται στο σχήμα: «Όσο προσπαθώ να σε πλησιάσω για να νιώσω ασφάλεια, στην πραγματικότητα σε κατηγορώ και εσύ απομακρύνεσαι. Κι όσο απομακρύνεσαι, τόσο περισσότερο ανησυχώ».
Είναι, επομένως, πολύ σημαντικό για ένα ζευγάρι που αποφασίζει να δουλέψει από κοινού τα θέματά του, να δει καθένας από τους δύο τις δικές του ανάγκες αλλά και τη σχέση του με τον εαυτό του. Κάτι που βρίσκει απόλυτα σύμφωνη τη Ζωή: «Η καθημερινότητα είναι ένα δύσκολο πράγμα και έτσι είναι αναπόφευκτο να χάσουμε την επαφή με τον ίδιο μας τον εαυτό και με το κέντρο μας. Αν εγώ δεν ξέρω τι θέλω κι αντίστοιχα το ίδιο κι ο σύντροφός μου κι αρχίζουμε να αγχωνόμαστε για διαδικαστικά πράγματα, δεν γίνεται να έχουμε ουσιαστική επικοινωνία, βγαίνει τοξικότητα και ο καθένας σαν άτομο δεν εξελίσσεται».
Ο Αντώνης θεωρεί πως με τη σύζυγό του έχουν σε γενικές γραμμές μια πολύ καλή επικοινωνία κι ότι «Ακόμα κι όταν γίνεται “κακή”, τελικά επικοινωνούμε. Δεν κρατάμε πολλά πράγματα ο ένας από τον άλλο». Παρ’ όλα αυτά, ξεκινώντας τη θεραπεία ζεύγους, κατάλαβε πως ένα θέμα που υπήρχε στη σχέση τους ήταν το ότι, ενώ εξέφραζε το νοιάξιμο και την αγάπη του με πράξεις στη σχέση του, συχνά δυσκολευόταν ή αμελλούσε να το κάνει και με λόγια: «Όταν κατάλαβα πόσο δεδομένα έπαιρνα κάποια πράγματα και ότι τελικά ήμουν ψυχρός, συνειδητοποίησα πόσο δεν βοηθάει αυτό ούτε τη σχέση, ούτε εμένα». Κι έτσι το μεγαλύτερο στοίχημα για αυτόν σε αυτή τη διαδικασία ήταν να αποκτήσει πρόσβαση στα ίδια του τα συναισθήματα.
Ένας ασφαλής χώρος για όλους
Το πρώτο πράγμα που ρωτάει κάθε ζευγάρι στην πρώτη συνεδρία η Άννα Τατσάκη είναι αν αισθάνεται άνετα. Για πολλούς, η ψυχοθεραπεία είναι κάτι πολύ προσωπικό και ενδόμυχο, που ίσως γίνεται πιο σύνθετο για κάποιον όταν καλείται να μοιραστεί σκέψεις και συναισθήματα τόσο μπροστά στον/ην σύντροφό του όσο και σε έναν τρίτο.
Όπως λέει, όμως, η θεραπεύτρια, σε ελάχιστες περιπτώσεις της έχει πει κάποιος ότι αισθάνεται άβολα. Εξάλλου, βασικό μέλημα αυτού του είδους ψυχοθεραπείας είναι τα άτομα να αισθανθούν άνετα και να μιλήσουν για τις πραγματικές τους ανάγκες. «Έτσι, βοηθιέται και ο άλλος. Όταν ανοίγει το πλάνο και βλέπει ο άλλος ολόκληρη την εικόνα, αλλάζει πλέον ολόκληρο το συναίσθημα», εξηγεί. Όταν αυτο κατοχυρωθεί στις πρώτες συνεδρίες, μετά είναι εύκολο για τον καθένα να μπει σιγά-σιγά σε πιο βαθιά πράγματα.
«Όλοι αναπτύσσουμε μηχανισμούς, που είναι είτε το “κλείσιμο”, το κατέβασμα των ρολών ή το να πιέζουμε για να λυθεί το πρόβλημα εδώ και τώρα. Είναι αυτο που λέμε “μάχη ή φυγή”», συνεχίζει η ψυχολόγος. «Αναπτύσσουμε κάποιον μηχανισμό, μέσα από αυτόν επιβιώνουμε και στην ενήλικη ζωή, αλλά μέσα σε μια σχέση μπορεί να δημιουργήσει κάποιο πρόβλημα. Αν κάποιος έχει οικειοποιηθεί περισσότερο τον πρώτο μηχανισμό, θέλει λίγη παραπάνω βοήθεια για να ανοιχτεί. Ο άλλος είναι πιο ανοιχτός. Συνήθως οι γυναίκες, χωρίς να είναι κανόνας», λέει.
Κάθε ζευγάρι εξακολουθεί φυσικά να αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση. Η Άννα Τατσάκη θυμάται μια περίπτωση ζευγαριού που ο ένας από τους δύο βρέθηκε εκεί… υπό καθεστώς απειλής: «Αν δεν έρθεις, θα χωρίσουμε». Στην πορεία, βέβαια, αυτός που πήγε «με το ζόρι», έγινε ο μεγαλύτερος υπέρμαχος της θεραπείας.
Το σίγουρο είναι πως κάθε ένας από εμάς κουβαλάει κάποια μικρότερα ή μεγαλύτερα θέματα και ότι «οι πληγωμένοι, πληγώνουν». Υπό αυτό το πρίσμα, ακόμα και ένα ζευγάρι που τα πηγαίνει φαινομενικά καλά, θα μπορούσε να βοηθηθεί πολύ από τη θεραπεία ζεύγους κι όχι αντιμετωπίζεται η θεραπεία ως το τελευταίοι βήμα «πριν τον δικηγόρο».
«Να το κάνει κάθε ζευγάρι σαν δώρο στον εαυτό του γιατί θα γλιτώσει πολύ πόνο» προτρέπει η Άννα Τατσάκη. Άλλωστε, «όταν μάθεις να αναγνωρίζεις ποια συναισθηματική σου ανάγκη μένει ακάλυπτη και πυροδοτεί μια αντίδραση και ξέρεις τον τρόπο να το επικοινωνήσεις, ούτε θα πληγωθείς, ούτε θα πληγώσεις».
Η Ζωή και ο Αντώνης θεωρούν ότι η θεραπεία ζεύγους είναι κάτι στο οποίο κάθε ζευγάρι θα έπρεπε να έχει πρόσβαση κι όχι μια «πολυτέλεια». Όπως θα πει πολύ απλά και η θεραπεύτρια, «η ζωή είναι μικρή για να μένουμε στον πόνο και τη δυστυχία».