Ο καύσωνας του Ιουλίου 2023 θα μπει σίγουρα στα βιβλία της κλιματικής ιστορίας της Ελλάδας. Ίσως όχι ως ο ισχυρότερος, αλλά σίγουρα ως ο μακροβιότερος, καθώς, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, το κύμα ζέστης που έφτασε στην Ελλάδα στις 12 Ιουλίου και συνεχίστηκε μέχρι τις 26, αποτελεί το πιο παρατεταμένο φαινόμενο καύσωνα που έχει σημειωθεί στη χώρα μας.
Κι ενώ η εμπειρία της ζέστης έτεινε να διαφοροποιείται έντονα σε γεωγραφικό επίπεδο, κυρίως επειδή οι συνθήκες υγρασίας, άνεμου και θερμοκρασιών αλλάζουν από περιοχή σε περιοχή, πλέον η ζέστη είναι αισθητή και ανυπόφορη ακόμη και στις περιοχές που δεν είναι τόσο κοντά στα κέντρα των πόλεων.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα από τους σταθμούς του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών/meteo.gr οι υψηλότερες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του καύσωνα σε επίπεδο λεκανοπεδίου σημειώθηκαν εκτός του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αττικής και συγκεκριμένα στην Βλυχάδα κοντά στα Μέγαρα. Επίσης περιοχές όπως ο Ασπρόπυργος και η Σαλαμίνα είχαν εξίσου ή και περισσότερες μέρες άνω του ορίου των 40°C.
Ο «δροσερός» Πειραιάς και η «καυτή» Βαρυμπόμπη
Όσον αφορά την πρωτεύουσα, κατά τη διάρκεια του συγκεκριμένου κύματος καύσωνα οι θερμοκρασίες στην Αττική ξεπέρασαν αρκετές φορές το όριο των 40 βαθμών, και έφτασαν ακόμα και τους 45°C κατά την κορύφωση του φαινομένου. Στη γεωγραφική κατανομή των ημερών με υψηλή θερμοκρασία ημέρας άνω των 40 °C διαφαίνεται ένα ξεκάθαρο μοτίβο.
Οι παραθαλάσσιες περιοχές δροσίζονται αρκετά εξαιτίας της κοντινής τους απόστασης από τη θάλασσα σε σχέση με περιοχές που βρίσκονται ακόμα και λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά. Για παράδειγμα, στους τρεις σταθμούς του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών/meteo.gr που υπάρχουν στον Πειραιά, μόνο ένας σταθμός, αυτός στο λιμάνι, ξεπέρασε μόνο για μία ημέρα το όριο των 40°C. Από την άλλη μεριά, η Βαρυμπόμπη στα βόρεια των Αθηνών ξεπέρασε τους σαράντα βαθμούς τέσσερις φορές κατά τη διάρκεια του μήνα.
Όπως αναφέρει στην «Κ» ο φυσικός – μετεωρολόγος, συνεργάτης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών – meteo.gr, Σταύρος Ντάφης, θα μπορούσαν περισσότερες περιοχές που βρίσκονται σχετικά κοντά στα παράλια να επωφεληθούν από τη θαλάσσια αύρα, ωστόσο τα ψηλά πυκνοδομημένα κτίρια μπροστά στη θάλασσα «μπλοκάρουν» τη δροσιά από το να εισχωρήσει στο εσωτερικό των πόλεων και αφενός να μειώσει τη θερμοκρασία κατά τη διάρκεια της ημέρας, αφετέρου να εμποδίσει την απόγεια αύρα κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Πόλεις χωρίς δροσιά το βράδυ
Εκτός όμως από τις θερμοκρασίες που σημειώθηκαν τις πρωινές ώρες, στο επίκεντρο των επιστημόνων βρίσκονται και οι υψηλές θερμοκρασίες που διατηρούνται τις βραδινές ώρες. Φαίνεται δηλαδή πως το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας -κατά το οποίο οι αστικές περιοχές παρουσιάζουν υψηλότερες θερμοκρασίες σε σύγκριση με τις γύρω αγροτικές περιοχές- συντελείται και τις βραδινές ώρες καθώς η διαφορά της θερμοκρασίας ξεπερνά ακόμη και τους 5 °C μεταξύ αστικών και μη αστικών περιοχών.
Όπως αναφέρει ο κ. Ντάφης πλέον βιώνουμε το μετεωρολογικό φαινόμενο της «τροπικής νύχτας» κατά το οποίο η θερμοκρασία του αέρα παραμένει πάνω από 20°C καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας του καλοκαιριού.
Εν προκειμένω στον μεγάλο καύσωνα του Ιουλίου, όλα τα νότια προάστια, τα δυτικά προάστια και το κέντρο της Αθήνας είχαν για τουλάχιστον 14 ημέρες ελάχιστες θερμοκρασίες το βράδυ άνω των 27°C. Παρόμοιες θερμοκρασίες επικράτησαν και στο Χαλάνδρι, το Νομισματοκοπείο και την Αγία Παρασκευή, ενώ παραδείγματος χάριν ο Άγιος Σωτήρας στη Μάνδρα είχε πολύ πιο δροσερά βράδια.
Γιατί όμως η δροσιά δεν φαίνεται να γυρίζει ξανά στην πρωτεύουσα ούτε τα βράδια του καλοκαιριού;
Ο συνεργάτης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών – meteo.gr επισημαίνει πως η πυκνοδομημένη Αθήνα με τις ελάχιστες περιοχές πρασίνου, δημιουργεί μια ισχυρή αστική θερμική νησίδα.
Επανασχεδιασμός
«Οι εκτεταμένες πλακόστρωτες επιφάνειες και η άσφαλτος της Αθήνας, όπως οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια και τα κτίρια, απορροφούν και συγκρατούν τη θερμότητα από τον ήλιο πιο αποτελεσματικά από τις φυσικές επιφάνειες. Αυτές οι επιφάνειες θερμαίνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας και απελευθερώνουν τη συσσωρευμένη θερμότητα κατά τη διάρκεια της νύχτας, με αποτέλεσμα να έχουμε τόσο αυξημένες νυχτερινές θερμοκρασίες. Επιπλέον, οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως οι μεταφορές και ο κλιματισμός απελευθερώνουν υπερβολική θερμότητα στο περιβάλλον, η οποία συμβάλλει στην αύξηση της συνολικής θερμοκρασίας στις αστικές περιοχές», εξηγεί.
Με τη σειρά του ο καθηγητής Περιβαλλοντικής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Παύλος Κασσωμένος τονίζει πως αυτό που θα βοηθούσε ώστε οι πόλεις να γίνουν πιο βιώσιμες ειδικά το καλοκαίρι, θα ήταν η αντικατάσταση των τσιμεντένιων κατασκευών με νέας τεχνολογίας υλικά (ψυχρά υλικά) τα οποία μπορούν να μειώσουν τη θερμοκρασία κατά αρκετούς βαθμούς Κελσίου (3-4°C, ανάλογα με τα υλικά).
«Κάτι τέτοιο θα έπρεπε να το δούμε ως ένα μέρος των ευρύτερων έργων επανασχεδιασμού, όπως η διεύρυνση των ελεύθερων χώρων με περισσότερο πράσινο, η χρήση ηλεκτρικών λεωφορείων, και η μείωση εν γένει των εκπομπών ρύπων από την κυκλοφορία. Πάντως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πως το κόστος μιας τέτοιας αντικατάστασης θα είναι υψηλό», διευκρινίζει ο κ. Κασσωμένος.
Επιβλαβής η ζέστη το βράδυ για την υγεία μας
Σε κάθε περίπτωση η ανάγκη ενεργειών προκειμένου η δροσιά να «επιστρέψει» στην πρωτεύουσα τα βράδια είναι άμεση, καθώς η ζέστη επηρεάζει σημαντικά την υγεία μας.
«Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι τη νύχτα, ο οργανισμός μας ξεκουράζεται όταν η θερμοκρασία του αέρα είναι κάτω από 27-28 °C, καθώς τότε λαμβάνουν χώρα οι απαραίτητες βιολογικές λειτουργίες στον οργανισμό μας. Ετσι θερμοκρασίες μεγαλύτερες από αυτές και μάλιστα παρατεταμένα, όπως συνέβη τις τελευταίες ημέρες, είναι επιβλαβείς για την ορθή λειτουργία του βιολογικού μας ρολογιού. Δυστυχώς όμως φαίνεται πως εξαιτίας της κλιματικής κρίσης θα συναντάμε όλο και συχνότερα αυτές τις θερμοκρασίες που φυσικά θα είναι μεγαλύτερες στα κέντρα των πόλεων», καταλήγει ο κ. Κασσωμένος.