Φωτογραφία: Achilleas Chiras / AP
Ακούστε το άρθρο
Ονομάστηκε πυρκαγιά Daxing’anling, δηλαδή «Η φωτιά του Μαύρου Δράκου». Επρόκειτο για μία από τις πιο καταστροφικές δασικές πυρκαγιές που έπληξαν την Κίνα τα τελευταία 300 χρόνια, καθώς περισσότεροι από 200 άνθρωποι πέθαναν, εκατοντάδες τραυματίστηκαν και πενήντα χιλιάδες πολίτες έμειναν άστεγοι. Σε αυτή τη φωτιά που εκδηλώθηκε τον Μάιο του 1987 καταστράφηκαν περίπου 3 εκατομμύρια στρέμματα δασών. Ωστόσο η συγκεκριμένη πυρκαγιά μπήκε στο στόχαστρο των επιστημόνων και για έναν επιπλέον λόγο. Θεωρείται η πρώτη μέγα-πυρκαγιά στη σύγχρονη εποχή, καθώς έκτοτε οι δασολόγοι μελέτησαν τις μέγα-πυρκαγιές ως ένα ξεχωριστό φαινόμενο.
Τρεις δεκαετίες μετά η Μεσόγειος βρίσκεται σχεδόν κάθε χρόνο αντιμέτωπη με μέγα-πυρκαγιές (πάνω από 400.000 καμένα στρέμματα) και πυρκαγιές μεγάλης κλίμακας (πάνω από 100.000 στρέμματα), με αποτέλεσμα οι ειδικοί να μην το θεωρούν πια μόνο ένα φαινόμενο, αλλά μία νέα πραγματικότητα.
Μέχρι στιγμής φέτος το καλοκαίρι η Ελλάδα έχει πληγεί από εκατοντάδες πυρκαγιές αλλά και από μέγα-πυρκαγιές, όπως αυτή που είναι τώρα σε εξέλιξη στον Έβρο, ενώ νωπές είναι οι μνήμες από τη μέγα-πυρκαγιά στην Εύβοια το 2021, η οποία χρειάστηκε δύο εβδομάδες προκειμένου να σβήσει.
Τι προκαλεί τις μέγα-πυρκαγιές
Σύμφωνα με τον Ευθύμιο Νικολόπουλο, καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερζ στο Νιου Τζέρσεϊ, οι παρατεταμένες ξηρασίες και οι ακραίοι καύσωνες αποτελούν παραδοσιακά τη «συνταγή» για τις μέγα-πυρκαγιές ειδικά στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, που αποτελεί μία από τις πιο ευαίσθητες, σε δασικές πυρκαγιές, περιοχές του κόσμου.
«Αρχικά η κλιματική κρίση προκαλεί αύξηση της συχνότητας και της έντασης τόσο της ξηρασίας όσο και των κυμάτων καύσωνα, με αποτέλεσμα οι πυρκαγιές που ακολουθούν να είναι μεγάλης κλίμακας. Από εκεί και πέρα, οι ακραίες συνθήκες ξήρανσης οδηγούν σε αυξανόμενη ποσότητα καύσιμης ύλης (νεκρά δέντρα, πολύ ξηρή βλάστηση) δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για την εκδήλωση μέγα-πυρκαγιών», εξηγεί ο κ. Νικολόπουλος.
Η οικολογική αποκατάσταση των δασών, που γίνεται με την απομάκρυνση της καμένης ή ξερής βλάστησης, το κλάδεμα των δέντρων και η διενέργεια ελεγχόμενων καύσεων, είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις
Από την πλευρά του ο επιστημονικός συνεργάτης του Τμήματος Οργάνωσης & Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας σε θέματα διαχείρισης κρίσεων, Δρ. Ζήσης Μαδυτινός, τονίζει στην «Κ» πως οι πυρκαγιές μεγάλης κλίμακας και οι μέγα-πυρκαγιες χαρακτηρίζονται συνήθως από πολλαπλές διαφορετικές εστίες εκκίνησης, μεμονωμένα μέτωπα που σταδιακά συγχωνεύονται σε ένα ενιαίο ευρείας έκτασης με αποτέλεσμα να δημιουργείται μία εξαιρετικά υψηλής έντασης γραμμή πυρός με χαρακτηριστικά την πολύ μεγάλη διάρκεια και την πολύ μεγάλη έκταση περιοχής που πλήττεται.
«Κλειδί» η πρόληψη
Ο ο κ. Μαδυτινός επισημαίνει πως δεδομένου ότι οι μέγα-πυρκαγιές συχνά λαμβάνουν χώρα κάτω από ακραίες καιρικές συνθήκες (υψηλές θερμοκρασίες, υψηλής έντασης άνεμοι) που υπερνικούν κάθε προσπάθεια ελέγχου τους, αυτές εκτονώνονται μόνο κατόπιν αλλαγής των καιρικών συνθηκών (εξασθένηση των ανέμων, βροχή) ή εφόσον πλέον εκλείπει περαιτέρω η διαθεσιμότητα καύσιμης ύλης.
Ως εκ τούτου, για τον κ. Νικολόπουλο, το «κλειδί» αντιμετώπισης των μέγα-πυρκαγιών είναι η σωστή διαχείριση της καύσιμης ύλης. Όπως επισημαίνει, η οικολογική αποκατάσταση των δασών, που γίνεται με την απομάκρυνση της καμένης ή ξερής βλάστησης, το κλάδεμα των δέντρων και η διενέργεια ελεγχόμενων καύσεων, είναι κατά τον ίδιο ένα σημαντικό πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις για να αντιμετωπίσουν το ζήτημα του κινδύνου πυρκαγιάς.
Τρεις φάσεις διαχείρισης
Για τον κ. Μαδυτινό, η αποτελεσματική διαχείριση για τον μετριασμό της καταστροφής των μέγα-πυρκαγιών είναι μια πιο σύνθετη διαδικασία η οποία θα πρέπει να αναπτυχθεί σε τρεις διακριτές φάσεις: πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την έξαρση του καταστροφικού φαινομένου.
Όπως εξηγεί κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης, αυτής που προηγείται του φαινομένου και δεν υπάρχει πίεση χρόνου, θα πρέπει να αναπτυχθούν σχέδια διαχείρισης καταστροφών.
«Σε αυτό το στάδιο πρέπει να βρεθούν κεφάλαια για τη χρηματοδότηση της
ανάπτυξης των απαραίτητων πόρων (ανθρώπινων και υλικών), ενώ πρέπει να ληφθούν και αποφάσεις για την πρόληψη και την ανάπτυξη σχεδίων διαχείρισης έκτακτων καταστάσεων. Επίσης ιδιαίτερα κρίσιμοι παράγοντες στη φάση αυτή είναι η ορθή διαχείριση των δασικών εκτάσεων (ανάπτυξη ζωνών προστασίας, οδών διαφυγής και σημείων αποτελεσματικής επιτήρησής τους). Τέλος δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως βασικό κομμάτι είναι και η πληροφόρηση και εκπαίδευση των πολιτών στην πρόληψη πυρκαγιών (καθαρισμός ιδιωτικών εκτάσεων από πιθανές εστίες καύσιμων υλικών) καθώς και σε ενέργειες αντίδρασης κατά την διάρκεια του φαινομένου (συμμόρφωση με τις οδηγίες των αρχών κλπ)», εξηγεί.
Η δεύτερη φάση, κατά τη διάρκεια δηλαδή του καταστροφικού φαινομένου, θεωρείται και η πιο δύσκολη, καθώς η πίεση του χρόνου είναι πολύ μεγάλη επειδή καίγεται δασική έκταση, περιουσίες και κινδυνεύουν ανθρώπινες ζωές.
Όπως επισημαίνει ο κ. Μαδυτινός, τότε εκτελούνται όσα είχαν προγραμματιστεί στην προηγούμενη φάση, με κάθε απαραίτητη προσαρμογή στην κατά περίπτωση κατάσταση.
Μερικοί σημαντικοί παράγοντες που συμβάλλουν -μεταξύ άλλων- στην καλύτερη διαχείριση της καταστροφής είναι τόσο η χρήση όλων των κατάλληλων μέσων για την εκτίμηση των πιθανών κινδύνων, όσο και η σωστή εκτίμηση του μεγέθους της κατάστασης που μπορεί να οδηγήσει σε σωστές αποφάσεις σχετικά με τις ενέργειες καταστολής που πρέπει να εφαρμοστούν και τα κατάλληλα μέσα που πρέπει να χρησιμοποιηθούν.
Φυσικά σε αυτή τη φάση περιλαμβάνεται και η γρήγορη ενημέρωση των πολιτών που κινδυνεύουν με στόχο να υπακούουν στις οδηγίες των αρχών και να εκκενώνουν, αν χρειαστεί, τις εστίες τους. Η ανθρώπινη ζωή είναι πάντα η πιο σημαντική αξία που πρέπει να προστατεύεται.
Η προετοιμασία και η επίτευξη υψηλού βαθμού ετοιμότητας είναι ο βασικός παράγοντας για την αποτελεσματική διαχείριση των μέγα-πυρκαγιών, τον μετριασμό ή και την ελαχιστοποίηση των συνεπειών
Η τελευταία φάση διαχείρισης είναι μετά το καταστροφικό συμβάν, όταν η πυρκαγιά έχει σταματήσει. Σε αυτό το στάδιο είναι απαραίτητο να ληφθούν μέτρα αναζωογόνησης και προστασίας των πληγέντων περιοχών και πολιτών. Περαιτέρω, καθοριστικής σημασίας είναι η αξιολόγηση κάθε περίπτωσης χωριστά προκειμένου να διαπιστωθούν σφάλματα και προβλήματα στη λειτουργία του συστήματος διαχείρισης, ώστε να αντιμετωπιστούν στη «νέα» πρώτη φάση που επέρχεται ενόψει πιθανών νέων καταστροφικών φαινομένων.
«Με βάση τα παραπάνω, είναι σαφές πως η προετοιμασία και η επίτευξη υψηλού βαθμού ετοιμότητας όλης της κοινωνίας μας είναι ο βασικός παράγοντας που μπορεί να συμβάλει σημαντικά σε μια αποτελεσματική διαχείριση των μέγα-πυρκαγιών, με μετριασμό ή ακόμη καλύτερα και ελαχιστοποίηση των συνεπειών τους για τις πληττόμενες περιοχές», καταλήγει ο κ. Μαδυτινός.
