Ενα καρότσι σούπερ μάρκετ, σαμπρέλες, κάβοι, μια σκάλα, μια βάρκα σπασμένη: η «ψαριά» των δυτών στο πλαίσιο καθαρισμού του λιμανιού του Λαυρίου ένα ηλιόλουστο πρωινό του Φεβρουαρίου, είναι πλούσια. Ομως, σύμφωνα με τον Λευτέρη Αραπάκη, δημιουργό της «Εναλεία», ο ελληνικός βυθός έχει «δώσει» και πιο αναπάντεχα ευρήματα.
«Στην Πάτρα και στο Κερατσίνι ανασύραμε αυτοκίνητα κλεμμένα πριν από τρεις δεκαετίες» μας λέει ο κ. Αραπάκης, ο οποίος πριν από λίγες ημέρες κέρδισε το βραβείο European Young Leaders 2024. Παρά τη μικρή του ηλικία –29 ετών– έχει ακόμα βραβευτεί από τον ΟΗΕ ως «πρεσβευτής για τις ακτές της Μεσογείου».
Οπως μας εξηγεί «στόχος της “Εναλεία” δεν είναι μόνο να καθαριστεί από τα κάθε είδους σκουπίδια ο βυθός της Μεσογείου, καθώς η δράση μας δεν περιορίζεται στην Ελλάδα, αλλά και να προσφέρει στην επαναχρησιμοποίησή τους».
Για περίπου τρεις μήνες οι δύτες χαρτογραφούν τον βυθό που θα καθαρίσουν. Το ίδιο διάστημα η «Εναλεία» συγκεντρώνει τις αδειοδοτήσεις που χρειάζονται. Οταν αυτά ολοκληρωθούν, οι δύτες θα βουτήξουν.
Η συλλογή των σκουπιδιών από τον βυθό ενός λιμανιού είναι το τελικό στάδιο μιας μακράς διαδικασίας. Για περίπου τρεις μήνες οι δύτες χαρτογραφούν τον βυθό που θα καθαρίσουν, κρατώντας σημειώσεις. Παράλληλα η «Εναλεία» συγκεντρώνει τις αδειοδοτήσεις που χρειάζονται: από τον εκάστοτε δήμο, το υπουργείο Ναυτιλίας αλλά και τον Οργανισμό Λιμένος της κάθε περιοχής. Οταν όλα ολοκληρωθούν, οι δύτες θα βουτήξουν. Για κάποιες μέρες θα σέρνουν με ασκούς ανέλκυσης τα σκουπίδια σε 2 ή 3 προκαθορισμένα σημεία μέσα στο νερό κοντά στην προβλήτα. Την ημέρα του καθαρισμού ένας γερανός θα τα βγάλει στη στεριά και θα τοποθετηθούν σε κοντέινερ.
Οταν τελειώνει την πολύωρη εργασία του στον βυθό του Λαυρίου, ο Σπύρος Σκούρτης, δύτης με 35χρονη εμπειρία, μας εξηγεί πως στο συγκεκριμένο λιμάνι ένας μεγάλος όγκος των απορριμμάτων είναι λάστιχα που χρησιμοποιούσαν οι ψαράδες για την προστασία των καϊκιών τους, όταν οι βάρκες είναι δεμένες.
«Οταν ήρθε η ώρα να αντικαταστήσουν τις σαμπρέλες, πολλοί αλιείς τις άφησαν απλώς να πέσουν» περιγράφει.
Στο πλαίσιο παρόμοιων καθαρισμών του λιμανιού του Λαυρίου ο κ. Σκούρτης έχει ανασύρει από τον βυθό λάστιχα από το 1940, έναν ολόκληρο κάδο σκουπιδιών αλλά και τελάρα που «βγάζουν φτερά και πετάνε στη θάλασσα», όπως λέει,τις ημέρες που έχει λαϊκή αγορά στο λιμάνι.
Οπως μας λέει ο κ. Αραπάκης «οι θαλάσσιες περιοχές με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση απορριμμάτων είναι –με μεγάλη μάλιστα διαφορά– ο Αργοσαρωνικός και ο Θερμαϊκός.
Βάζοντας τους αλιείς στο παιχνίδι
Ενας από τους στόχους της «Εναλεία» ήταν να ευαισθητοποιήσει τους αλιείς ώστε να γίνουν από μέρος του προβλήματος μέρος της λύσης.
Κάθε χρόνο συγκεντρώνονται στη χώρα μας περίπου 200 τόνοι σκουπιδιών. Οι ψαράδες είναι αυτοί που μαζεύουν περίπου 150 τόνους και οι υπόλοιποι προέρχονται από καθαρισμούς λιμανιών.
Πράγματι, κάθε μέρα, 1.200 περίπου ψαράδες συμμετέχουν στον καθαρισμό της θάλασσας σε 48 λιμάνια της χώρας: από τα Μουδανιά, τη Μηχανιώνα, το Πόρτο Κουφό, τα Χανιά και το Ηράκλειο μέχρι την Κυλλήνη, την Κάλυμνο, την Αστυπάλαια, την Κάρυστο και την Κέρκυρα. Ετσι, κάθε χρόνο συγκεντρώνονται περίπου 200 τόνοι σκουπιδιών, με τα πλαστικά να αποτελούν το 80%. Οι ψαράδες είναι αυτοί που μαζεύουν περίπου 150 τόνους και οι υπόλοιποι προέρχονται από καθαρισμούς λιμανιών.
Η δράση της «Εναλεία» επεκτείνεται και εκτός συνόρων καθώς συνεργάζεται και με 1.800 ψαράδες σε Ιταλία, Τουρκία Αίγυπτο και Κένυα. Ετσι, από το 2019 μέχρι σήμερα, έχουν συλλεχθεί ένα εκατομμύριο κιλά πλαστικού από όλη τη Μεσόγειο, κάτι που κατατάσσει τη δράση της «Εναλεία», σύμφωνα με τον ΟΗΕ, στις τρεις πιο αποδοτικές δράσεις καθαρισμού της θάλασσας στην Ευρώπη.
Από την περισυλλογή σκουπιδιών στις μπλούζες και τα παπούτσια
Μεγάλος «πρωταγωνιστής» στους σκουπιδότοπους του βυθού είναι τα δίχτυα που χρησιμοποιούνται από τους ψαράδες ή στις ιχθυοκαλλιέργειες. «Οπως οι κάβοι, έτσι και τα δίχτυα, περιέχουν διάφορες κατηγορίες και διαβαθμίσεις πλαστικού. Το κυρίαρχο είναι το νάιλον», εξηγεί ο κ. Αραπάκης και συμπληρώνει: «Τα δίχτυα ήταν υφασμάτινα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60. Από εκεί και έπειτα, κυριαρχούν τα πλαστικά ως πιο οικονομικά. Δυστυχώς, τα δίχτυα μπορούν να παραμείνουν στη θάλασσα ως και έξι αιώνες μέχρι να αποσυντεθούν».
Το ερώτημα που απασχόλησε την ομάδα της «Εναλεία» όταν ξεκίνησε τις δράσεις της το 2019, ήταν η τύχη των σκουπιδιών. «Αν εγκαταλείπαμε τη διαδικασία μετά την περισυλλογή, τα σκουπίδια θα κατέληγαν είτε σε μια παράνομη χωματερή, είτε στη Φυλή. Θα μεταφέραμε απλώς το πρόβλημα από τη θάλασσα στη στεριά» σημειώνει ο κ. Αραπάκης. Η λύση ήταν η ανακύκλωση.
Δυστυχώς, τα δίχτυα μπορούν να παραμείνουν στη θάλασσα ως και έξι αιώνες μέχρι να διαλυθούν. Και δεν είναι ότι οι αλιείς τα πετούν πάντα επίτηδες στη θάλασσα. Πολλές φορές σκίζονται και μένουν στον βυθό ή σκαλώνουν σε βράχια.
Τα δίχτυα συγκεντρώνονται σε αποθήκες και χώρους στα λιμάνια από όπου συλλέγονται. Για τα σύμμεικτα πλαστικά η «Εναλεία» συνεργάζεται με μια εταιρεία ανακύκλωσης στα Μέγαρα, η οποία τα μετατρέπει σε pellets πλαστικού. Γυαλιά και μέταλλα καταλήγουν σε κοινωνικές ομάδες προκειμένου από την πώλησή τους να ενισχυθούν οικονομικά. Επίσης μεγάλες ποσότητες σκουπιδιών αξιοποιούνται από εταιρείες του εξωτερικού.
Ο κ. Αραπάκης αναφέρει χαρακτηριστικά την «ισπανική κοινωνική επιχείρηση Ecoalf η οποία χρησιμοποιεί τα πλαστικά μπουκάλια για να κατασκευάσει μπουφάν, μπλούζες, παπούτσια κ.ά. αξεσουάρ. Επίσης, ο περιβαλλοντικός οργανισμός Healthy Seas στην Ολλανδία χρησιμοποιεί τα νάιλον δίχτυα για να δημιουργήσει από μαγιό μέχρι μοκέτες και κάλτσες. Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι με έναν τόνο διχτυών μπορούν να φτιαχτούν 24.000 ζευγάρια κάλτσες. Η Plastics στη Δανία μετατρέπει το πλαστικό που προέρχεται από τη θάλασσα σε προϊόντα που χρειάζονται για την κατασκευή αυτοκινήτων. Η δε ισπανική Gravity Wave με πρώτη ύλη τα δίχτυα κατασκευάζει από έπιπλα μέχρι skateboard». Στη χώρα μας, τα πλαστικά από τη θάλασσα χρησιμοποιούνται ως μοντέλα τρισδιάστατης εκτύπωσης.
