«Δεν είχαμε δει ήλιο επί δυόμισι μήνες» είπε ο 34χρονος Ρούσλι, καλλιεργητής πορτοκαλιών στην Ανατολική Σουμάτρα, δείχνοντας τη φτωχή συγκομιδή του. «Πώς να γίνουν τα φρούτα;». Τα αίτια του τρομακτικού νέφους που κάλυψε επί εβδομάδες μεγάλο μέρος της Νοτιοανατολικής Ασίας, κλείνοντας 22.000 σχολεία και προξενώντας αναπνευστικά προβλήματα σε μισό εκατομμύριο ανθρώπους, οδηγούν μέχρι τις πτέρυγες των ευρωπαϊκών σούπερ μάρκετ. Εταιρείες που παράγουν φοινικέλαιο, το απαραίτητο συστατικό πολλών γλυκισμάτων όπως τα αλείμματα πραλίνας φουντουκιού, καίνε κάθε χρόνο εκατομμύρια στρέμματα τροπικού δάσους προκειμένου να επεκτείνουν τις καλλιέργειές τους.
Οι εμπρησμοί ξεκίνησαν σε μεγάλη κλίμακα τη δεκαετία του 1990, αλλά φέτος ήταν η χειρότερη χρονιά από το 1997 εξαιτίας της ξηρασίας που προκαλείται από το περιοδικό φαινόμενο «Ελ Νίνιο». Από τον Ιούλιο οι δορυφόροι μέτρησαν πάνω από 50.000 πυρκαγιές σε όλη την Ινδονησία, με ιδιαίτερη έμφαση στη Σουμάτρα και το Βόρνεο, ενώ συνολικά αποτεφρώθηκαν 20.883 τετραγωνικά χιλιόμετρα δασικής και θαμνώδους έκτασης. Σε κάποιες περιοχές, η ορατότητα ήταν μόλις 50 μέτρα, ενώ ακόμη και στην τοπική Βουλή της επαρχίας Καλιμαντάν (Βόρνεο) οι βουλευτές φορούσαν μάσκες την ώρα των συνεδριάσεων.
Το οικονομικό κόστος των φετινών εμπρησμών υπολογίζεται στα 9 δισ. δολάρια, ενώ ανυπολόγιστο είναι το περιβαλλοντικό κόστος, αφού σε διάστημα τριών εβδομάδων, τα φλεγόμενα τροπικά δάση της Ινδονησίας εξέπεμψαν περισσότερους ρύπους από όσους εκπέμπει η Γερμανία σε έναν ολόκληρο χρόνο και παράλληλα χάθηκαν σπάνιοι βιότοποι προστατευόμενων ειδών όπως οι ουραγκοτάγκοι, οι λεοπαρδάλεις και οι τίγρεις της Σουμάτρας.
Οι εταιρείες παραγωγής φοινικέλαιου και χαρτοπολτού καίνε δάση προκειμένου να τα αντικαταστήσουν με επωφελείς μονοκαλλιέργειες, αφού το κόστος της αποψίλωσης ενός εκταρίου δάσους μέσω εμπρησμού είναι 7 δολάρια, αντί 150 δολαρίων που κοστίζει η υλοτόμηση. Μόνο οι κάτοχοι πολύ μικρών ιδιοκτησιών επιτρέπεται να καθαρίσουν το χωράφι τους βάζοντας φωτιά, αλλά οι αρχές σκέφτονται να απαγορεύσουν και αυτή την πρακτική.
Οι επίσημες αντιδράσεις στην ασύλληπτη καταστροφή ήταν αντιφατικές. Από τη μία πλευρά, οι αρχές ερευνούν πάνω από 300 εταιρείες, έχουν ανακαλέσει την άδεια λειτουργίας τριών εταιρειών και έχουν συλλάβει 83 υπόπτους. Από την άλλη πλευρά, ο υπουργός Γεωργίας έδωσε άδεια σε εταιρεία που καλλιεργεί καλαμπόκι να σπείρει σε περιοχή που μόλις κάηκε. Αυτός, σύμφωνα με τους παρατηρητές, είναι ο πιο σίγουρος τρόπος για να διασφαλισθεί ότι οι εμπρησμοί σίγουρα θα επανέρχονται κάθε χρόνο.
Το φετινό νέφος δεν έπνιξε μόνο την Ινδονησία αλλά και περιοχές της Νότιας Μαλαισίας, της Νότιας Ταϊλάνδης και τη Σιγκαπούρη. Πάνω από 300.000 πυροσβέστες και στρατιώτες, ακόμη και «πυροσβεστικοί ελέφαντες» επιστρατεύθηκαν, αλλά τελικά το μόνο που κατόρθωσε να δαμάσει τις φλόγες ήταν η έλευση των μουσώνων.
Το χειρότερο είναι ότι πολλά από αυτά τα δάση δεν φυτρώνουν σε χώμα αλλά σε πιτ, έδαφος δηλαδή που έχει προέλθει από την αποσύνθεση φυτών και το οποίο επίσης καίγεται, απελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες ρύπων. Στα καμένα, το πιτ ακόμη και τώρα συνεχίζει να καπνίζει, απελευθερώνοντας μεθάνιο, μονοξείδιο του άνθρακα και κυανιούχο αμμώνιο.
«Η δική μας δυνατότητα πίεσης είναι μικρή» έγραψε πρόσφατα ο Βρετανός δημοσιογράφος Τζορτζ Μόνμπιοτ. «Αλλά υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορούμε να κάνουμε. Κάποιες εταιρείες έκαναν προσπάθειες να αναθεωρήσουν την αλυσίδα των προμηθευτών τους. Αλλες όμως, όπως η Starbucks, η ΡepsiCo, η Kraft Heinz και η Unilever κινούνται πιο αργά και χωρίς διαφάνεια. Μην αγοράζετε τα προϊόντα τους αν δεν κινηθούν αποτελεσματικά».