Μέσα σε μερικές ημέρες πέρυσι το καλοκαίρι, κάτι τόσο απλό όπως η κατανάλωση ενός αναψυκτικού λάιτ κατέληξε να δημιουργεί προβληματισμό.
Γιατί αυτό; Διεθνείς υγειονομικές αρχές εξέδωσαν μια δήλωση με την οποία κατέτασσαν την ασπαρτάμη –μια τεχνητή γλυκαντική ουσία που απαντάται ευρέως σε αναψυκτικά και τρόφιμα όπως οι τσίχλες χωρίς ζάχαρη, το ελαφρύ γιαούρτι και παγωτό– ως δυνητικά καρκινογόνο ουσία για τον άνθρωπο. Ωστόσο, τα δεδομένα που υποστηρίζουν οποιαδήποτε καρκινογόνο δράση της ασπαρτάμης, ιδίως στις ποσότητες που οι περισσότεροι καταναλώνουμε, είναι περιορισμένα, όπως επισήμανε η Διεθνής Υπηρεσία Ερευνών για τον Καρκίνο (International Agency for Research on Cancer).
Παρά ταύτα, η ανακοίνωση αποτέλεσε αφορμή για πολλή σύγχυση και ανησυχία, στο μεγαλύτερο μέρος της περιττή, δηλώνει ο Timothy Rebbeck, καθηγητής πρόληψης του καρκίνου στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Dana-Farber Cancer Institute. «Πολλοί ήταν αυτοί που κατάλαβαν πως η ανακοίνωση σήμαινε ότι καλύτερα να μη χρησιμοποιούν ασπαρτάμη και ότι είναι καρκινογόνος. Αλλά δεν ήταν αυτό το νόημα της ανακοίνωσης ούτε και η ερμηνεία της», λέει ο Rebbeck. «Δεν υπάρχουν αρκετά σημαντικά στοιχεία πως η ασπαρτάμη επιφέρει κίνδυνο καρκίνου, σε καμία περίπτωση».
Το συνονθύλευμα πληροφοριών επίσης αναθέρμανε τις υποβόσκουσες ανησυχίες ότι προϊόντα που χρησιμοποιούμε καθημερινά –τρώμε, πίνουμε ή απλώνουμε στο δέρμα μας, ή ακόμα ζούμε ανάμεσα σε αυτά μέσα στο σπίτι– ενδεχομένως να αυξάνουν τους κινδύνους που διατρέχουμε για καρκίνο, ο οποίος αποτελεί την αιτία για έναν στους έξι θανάτους παγκοσμίως κάθε χρόνο. Αλλά ο Rebbeck λέει πως στο ζήτημα ποια από τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε τακτικά ενέχουν σημαντικό κίνδυνο καρκίνου, ο φόβος μπορεί να επισκιάσει τη γνώση.
«Τα περισσότερα καταναλωτικά προϊόντα στα οποία εκτίθεται ο κόσμος επιφέρουν πολύ χαμηλό ή κανέναν κίνδυνο για καρκίνο», λέει ο Rebbeck, ο οποίος είναι επίσης διευθυντής του Οικογενειακού Κέντρου Zhu για Συνολική Πρόληψη του Καρκίνου στη Σχολή Δημόσιας Υγείας T.H. Chan του Χάρβαρντ. «Οι καταναλωτές εκτιμούν τον κίνδυνο πιθανότατα ως υψηλότερο από ό,τι είναι στην πραγματικότητα».
Ποια άλλα προϊόντα για τις δουλειές του σπιτιού μπορεί να προκαλέσουν προβληματισμό για καρκινογόνο δράση; Ο Rebbeck παρέχει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα δεδομένα που έχουν συγκεντρωθεί για μια σειρά προϊόντων.
Αντικολλητικά μαγειρικά σκεύη
Μερικές κατσαρόλες, τηγάνια και άλλα μαγειρικά σκεύη έχουν επίστρωση από μια συνθετική χημική ουσία, το πολυτετραφθοροαιθυλένιο, κοινώς τεφλόν (Teflon), που είναι μία από τις λεγόμενες υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες ή PFAS (perfluoroalkyl και polyfluoroalkyl), μιας συναφούς ομάδας χημικών.
Τα στοιχεία: Οι PFAS μπορεί να ανιχνευτούν σε πολύ χαμηλό επίπεδο στο αίμα σχεδόν οποιουδήποτε ατόμου παγκοσμίως. Οι έρευνες που εξετάζουν το ποσοστό καρκίνου σε άτομα που ζουν κοντά ή εργάζονται σε εργοστάσια χημικών τα οποία σχετίζονται με τις PFAS, καθώς και στον γενικό πληθυσμό, υποδηλώνουν –χωρίς όμως να αποδεικνύουν– την ύπαρξη μιας συσχέτισης μεταξύ της έκθεσης στις PFAS και σε ορισμένους καρκίνους. Επιπλέον, δεν έχουν ανακαλύψει τέτοιου είδους συσχέτιση όλες οι μελέτες, σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία (ACS).
Η άποψη του ειδικού: «Αυτό που είναι αξιοσημείωτο σχετικά με τις αντικολλητικές ουσίες είναι πως, επειδή ακριβώς είναι αντικολλητικές, δεν προκαλούνται σχεδόν καθόλου αντιδράσεις με άλλα στοιχεία όταν αυτές βρίσκονται σε στερεά κατάσταση. Δεν προκαλούν βλάβη στο DNA», λέει ο Rebbeck. «Δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου αποδείξεις ότι τα αντικολλητικά σκεύη είναι καρκινογόνα για τον άνθρωπο, αλλά ορισμένες ενώσεις που σχετίζονται με το τεφλόν σε άλλες μορφές έχουν συσχετιστεί με καρκίνο».
Στρώματα
Μερικοί κατασκευαστές στρωμάτων προσθέτουν σε αυτά επιβραδυντικά φλόγας, προκειμένου να αποτρέψουν την καύση τους ή να επιβραδύνουν την εξάπλωση φωτιάς. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι το στρώμα στο οποίο κοιμάστε κάθε βράδυ είναι εμποτισμένο με αυτά τα χημικά.
Τα στοιχεία: Ορισμένες φλογοεπιβραδυντικές ουσίες περιέχουν τις λεγόμενες πτητικές οργανικές ενώσεις (VOC), το οποίο σημαίνει ότι μπορεί να καταστούν αερομεταφερόμενες. Υπάρχουν έρευνες που υποστηρίζουν ότι αυτά τα επιβραδυντικά φλόγας είναι δυνατό να επηρεάσουν το επίπεδο κάποιων ορμονών και ίσως σχετίζονται με καρκίνο, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Επιστημών Υγιεινής του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ.
Τα περισσότερα καταναλωτικά προϊόντα στα οποία εκτίθεται ο κόσμος επιφέρουν πολύ χαμηλό ή κανέναν κίνδυνο για καρκίνο.
Η άποψη του ειδικού: Μια παγίδα της συσχέτισης των φλογοεπιβραδυντικών ουσιών με τον κίνδυνο καρκίνου είναι ότι δεν υπάρχουν αξιόπιστες μετρήσεις ή έκθεση ατόμων και πληθυσμών σε αυτά τα χημικά, λέει ο Rebbeck. «Οι επιδημιολογικές μελέτες σε άτομα είναι περιορισμένες, και αυτές που υπάρχουν είτε εκπέμπουν ανάμεικτα μηνύματα είτε λένε ότι δεν υπάρχει επίπτωση στον κίνδυνο καρκίνου», προσθέτει. «Σε κάθε περίπτωση όμως, η επίδραση είναι πραγματικά μικρή. Προσωπικά δεν βλέπω κανέναν λόγο να αλλάξει ο κόσμος τη συμπεριφορά του».
Προϊόντα καθαρισμού
Μερικά καθαριστικά για το σπίτι, απορρυπαντικά πιάτων και πλυντηρίου, περιέχουν χημικά που είναι γνωστά ως ενδοκρινικοί διαταράκτες. Πρόκειται για ουσίες που επιδρούν στις ανθρώπινες ορμόνες, καθώς και στην αναπαραγωγική και σε άλλες βιολογικές διεργασίες που ρυθμίζονται από τις ορμόνες.
Τα στοιχεία: Μια μελέτη του Νοεμβρίου 2022, η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Indoor Air, υποστήριξε ότι η χρήση προϊόντων καθαρισμού του σπιτιού μπορεί να μας εκθέσει σε δυνητικά επικίνδυνες πτητικές οργανικές ενώσεις (VOC). Ορισμένες από αυτές, όπως το βενζόλιο και η φορμαλδεΰδη, έχουν συνδεθεί με τον καρκίνο, σύμφωνα με την Αμερικανική Πνευμονολογική Εταιρεία. Επίσης, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στην ηλεκτρονική έκδοση του επιστημονικού περιοδικού Journal of Exposure Science and Environmental Epidemiology στις 18 Σεπτ. 2023, υποστήριξε ότι η έκθεση σε ορισμένες χημικές ουσίες που διαταράσσουν το ενδοκρινικό σύστημα ίσως συμβάλλει στον καρκίνο του μαστού, των ωοθηκών, του δέρματος και της μήτρας.
Μερικά καθαριστικά για το σπίτι περιέχουν ουσίες που επιδρούν στις ανθρώπινες ορμόνες, καθώς και στην αναπαραγωγική και σε άλλες βιολογικές διεργασίες που ρυθμίζονται από αυτές.
Η άποψη του ειδικού: «Η ικανότητά μας να μετρήσουμε την έκθεση στις συγκριμένες ουσίες είναι πολύ περιορισμένη», επισημαίνει, «επομένως, οι μελέτες που πραγματοποιούμε σε ανθρώπους δεν μπορούν να εκτιμήσουν με ακρίβεια τους κινδύνους. Πιστεύουμε ότι, εάν οι επιδράσεις ήταν αρκετά μεγάλες, θα τις είχαμε ήδη παρατηρήσει –όπως έχει συμβεί στην περίπτωση του καπνίσματος με τον καρκίνο του πνεύμονα».
Προϊόντα προσωπικής φροντίδας
Ορισμένα καλλυντικά, προϊόντα φροντίδας του δέρματος, βαφές μαλλιών, αποσμητικά, προϊόντα λείανσης των μαλλιών και άλλα προϊόντα προσωπικής φροντίδας περιέχουν χημικά όπως τα parabens (παραβένες), η φορμαλδεΰδη, χρωστικές λιθανθρακόπισσας και άλλες.
Τα στοιχεία: Οι έρευνες που εξετάζουν τις μακροχρόνιες δράσεις των περισσότερων καλλυντικών στην υγεία είναι ελάχιστες, επομένως υπάρχουν λίγα στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η χρήση τους αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου, σύμφωνα με την ACS.
Ωστόσο, ορισμένες χημικές ουσίες ξεχωρίζουν. Τον Οκτώβριο του 2023, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) πρότεινε την επιβολή απαγόρευσης της φορμαλδεΰδης στα ισιωτικά μαλλιών, στα προϊόντα που χρησιμοποιούνται για τη λείανση ή ενάντια στο φριζάρισμα των μαλλιών. Επανειλημμένη έκθεση έχει συνδεθεί με ορισμένους καρκίνους, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου των ΗΠΑ. Και μια μελέτη του 2023 σε 33.000 γυναίκες, την οποία πραγματοποίησαν τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (National Institutes of Health), διαπίστωσε ότι εκείνες που χρησιμοποιούσαν χημικά για ίσιωμα των μαλλιών πάνω από τέσσερις φορές κατά το προηγούμενο έτος είχαν διπλάσιες πιθανότητες να παρουσιάσουν καρκίνο της μήτρας –την πιο κοινή κακοήθεια του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος– συγκριτικά με εκείνες που δεν τα χρησιμοποιούσαν.
Η άποψη του ειδικού: Τα περισσότερα προϊόντα προσωπικής φροντίδας στις μέρες μας περιέχουν μικρότερες ποσότητες δυνητικά τοξικών χημικών ουσιών απ’ ό,τι κάποια χρόνια πριν, λέει ο Rebbeck. «Επομένως, η προηγούμενη έκθεσή σας μπορεί ακόμη να έχει σημασία για τον κίνδυνο που διατρέχετε για καρκίνο, αλλά αυτή η έκθεση πράγματι έχει αλλάξει».
Για όσους εργάζονται σε περιβάλλον με αυτές τις χημικές ουσίες, οι κίνδυνοι ενδέχεται να αυξάνονται. Παλαιότερες μελέτες υποστήριζαν ότι οι κομμωτές/κομμώτριες, για παράδειγμα –που εργάζονται με βαφές μαλλιών και παρόμοιες χημικές ουσίες σε μεγάλες ποσότητες– αντιμετώπιζαν μεγαλύτερες πιθανότητες καρκίνου. «Εάν εκτίθεστε σε πολλά λίτρα βαφών για μαλλιά κάθε μήνα, αυτό είναι πολύ διαφορετικό από τις μικρές ποσότητες στις οποίες εκτίθενται οι περισσότερες γυναίκες», επισημαίνει. «Η ποσότητα και ο τρόπος έκθεσης είναι πολύ σημαντικά. Αλλά ακόμη και με την εργασιακή έκθεση, ο κίνδυνος είναι και πάλι αρκετά μικρός».
Βασικές πληροφορίες για την πρόληψη του καρκίνου
Εάν ανησυχείτε σχετικά με την έκθεσή σας σε οποιαδήποτε από αυτές τις κοινές χημικές ουσίες, η συμβουλή του Rebbeck είναι απλή: βρείτε εναλλακτικές λύσεις. Επίσης, μια προσέγγιση πρόληψης του καρκίνου τηρώντας τους βασικούς κανόνες είναι καίριας σημασίας.
«Υπάρχουν πολλά και πράγματι ουσιαστικά και μετρήσιμα βήματα που μπορείτε να κάνετε για να μειώσετε τον κίνδυνό σας για καρκίνο: διακόψτε το κάπνισμα, μην πίνετε αλκοόλ, γυμναστείτε και διατηρήστε ένα υγιές σωματικό βάρος», λέει.
Για να μένετε ενημερωμένες για τα νέα δεδομένα που προκύπτουν σχετικά με την καρκινογόνο δράση προϊόντων καθημερινής χρήσης, ο Rebbeck συμβουλεύει επίσης να επισκέπτεστε αξιόπιστες ιστοσελίδες, όπως αυτή του Harvard T.H. Chan School of Public Health για τεκμηριωμένη πληροφόρηση σχετικά με τον καρκίνο (https://cancerfactfinder.org), της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας – ACS (www.cancer.org) και του Εθνικού Ινστιτούτου για τον Καρκίνο των ΗΠΑ – National Cancer Institute (www.cancer.gov).
«Η παραπληροφόρηση είναι παντού», επισημαίνει. «Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό να στραφείτε στις κατάλληλες πηγές πληροφόρησης – όχι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή σε αυτό που θα μάθετε από τον γείτονα. Υπάρχουν πολλές επιλογές για να μειώσετε τους κινδύνους που διατρέχετε για καρκίνο και να προσφέρετε τα εφόδια στον εαυτό σας ώστε να λαμβάνετε καλύτερες αποφάσεις».