Είναι Φεβρουάριος και στο Λονκγιαρμπίεν, τον μεγαλύτερο και βορειότερο οικισμό του Αρχιπελάγους Σβάλπαντ της Νορβηγίας, η θερμοκρασία αγγίζει τους μείον 20 βαθμούς κελσίου. Σε αυτό το λευκό και ψυχρό τοπίο, καθώς η πολική νύχτα έρχεται στο τέλος της, η επιστήμονας Χάϊντι Σεβέστρ ετοιμάζεται για ακόμη μια αποστολή. Τριγύρω βρίσκονται περισσότεροι από 2.100 παγετώνες, οι οποίοι καλύπτουν πάνω από 36.591 χιλιόμετρα, δηλαδή το 59% της περιοχής.
Αν και η έρευνά της Σεβέστρ επικεντρώνεται κυρίως στη δυναμική των παγετώνων στην Αρκτική και στη δομή των πάγων στην Ανταρκτική, μπορεί κανείς να τη συναντήσει να δίνει διαλέξεις σε δημόσιους χώρους, σχολεία και πανεπιστήμια για την έκτακτη ανάγκη που έχει επιφέρει η κλιματική αλλαγή. «Σήμερα όποιος είναι εκλεγμένος από τον λαό και αντιτίθεται στους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, είναι εγκληματίας. Είναι εναντίον μας. Εναντίον μας και των παιδιών μας» λέει στην «Κ», ενώ μας δείχνει έναν από τους παγετώνες που απειλείται με αφανισμό.
Αλλωστε η Χάϊντι έμαθε να αγαπάει τους πάγους από μικρή. Μεγάλωσε στις Γαλλικές Aλπεις στο χωριό Gruffy in Haute-Savoie και από μικρή σκαρφάλωνε τα βουνά. Ενίοτε, όταν ένιωθε μοναξιά, επισκεπτόταν τον παγετώνα Mer De Glace στο Chamonix για να του ψιθυρίσει τα μυστικά της. Ακριβώς όπως έκανε και πριν από χρόνια η γιαγιά της.
Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι κάνει μια παγετωνολόγος;
Δεν νομίζω ότι ούτε καν οι γονείς μου καταλαβαίνουν ακόμα ποια είναι η δουλειά μου. Το να είσαι παγετωνολόγος είναι λίγο σαν να είσαι γιατρός για τους παγετώνες. Αρα οι παγετώνες είναι βασικά οι ασθενείς μας. Τους εξετάζουμε για να καταλάβουμε πόσο υγιείς ή πόσο άρρωστοι είναι. Και η δουλειά μας είναι να χρησιμοποιήσουμε όλα τα εργαλεία που μπορούμε για να τους κάνουμε να μας μιλήσουν με έναν τρόπο. Ετσι, για παράδειγμα, μετράμε τη θερμοκρασία τους. Μετράμε αν παχαίνουν ή χάνουν βάρος. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά τους. Κινούνται γρήγορα ή αργά; Αλλά εξίσου σημαντικό είναι το να κοινοποιούμε τα αποτελέσματά μας στο ευρύτερο κοινό, να το κάνουμε να καταλάβει γιατί οι παγετώνες είναι τόσο σημαντικοί και γιατί πρέπει να εργαστούμε σκληρά και να τους διατηρήσουμε ζωντανούς για όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο.
«Οι παγετώνες είναι οι ασθενείς μας. Τους εξετάζουμε για να καταλάβουμε πόσο υγιείς ή πόσο άρρωστοι είναι. Μετράμε τη θερμοκρασία τους. Μετράμε αν παχαίνουν ή χάνουν βάρος. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά τους».
Τι σας έκανε να αγαπήσετε τους παγετώνες;
Θυμάμαι όταν ήμουν μικρή ξεφύλλιζα ένα άλμπουμ φωτογραφιών μαζί με τη μητέρα μου, και βρήκαμε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία. «Βλέπεις αυτή την όμορφη νεαρή κοπέλα που είναι ντυμένη με το κυριακάτικο της φόρεμα και στέκεται δίπλα στο Mer de Glace, που είναι ο μεγαλύτερος παγετώνας που έχουμε στη Γαλλία; Είναι η προγιαγιά σου, το 1916». Και αμέσως δάκρυσα, και σκέφτηκα, “θεέ μου αυτή η γυναίκα η οποία μεγάλωσε στο ίδιο χωριό που μεγάλωσα εγώ, ένα χωριό αγροτών, πολύ φτωχό, περπάτησε δύο μέρες για να δει τον παγετώνα από κοντά και να σταθεί εκεί μπροστά του αγέρωχη, σαν και αυτόν. Από τότε μιλάω με τους παγετώνες.
Γιατί είναι σημαντικοί οι παγετώνες;
Αυτό που είναι πολύ σημαντικό είναι να καταλάβουμε για ποιο λόγο χρειαζόμαστε ακόμα πάγο στον κόσμο σήμερα. Ξέρετε κατάγομαι από τη Γαλλία, από τις γαλλικές Αλπεις, και εκεί έχουμε ακόμα πολλούς ορεινούς παγετώνες. Κάθε καλοκαίρι, αυτοί οι παγετώνες λιώνουν και λίγο. Μερικές φορές λιώνουν πιο πολύ. Και χρησιμοποιούμε αυτό το νερό σε πολλές δραστηριότητες ακόμη και σήμερα, στην παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, στη γεωργία. Ενα μεγάλο μέρος της Ευρώπης έχει ακόμα ποτάμια συνδεδεμένα με αυτούς τους παγετώνες. Και τους θερινούς μήνες, ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί η στάθμη αυτών των ποταμών είναι να λιώσουν οι παγετώνες. Ετσι, σε αυτά τα ορεινά περιβάλλοντα, εξακολουθούμε να εξαρτόμαστε πολύ από αυτούς. Σε αυτούς βασίζεται και η ποιότητα των τροφίμων που καλλιεργούμε καθώς και το κόστος της ηλεκτρικής μας ενέργειας. Αν αυτοί εξαφανιστούν και πεθάνουν δεν θα μπορούμε να κάνουμε τίποτε από όλα αυτά. Αλλά και πέρα από τις Αλπεις, υπάρχουν γιγάντια στρώματα πάγου στον κόσμο.
Εχουμε το στρώμα πάγου της Γροιλανδίας που επισκεφτήκαμε κατά τη διάρκεια της αποστολής που κάναμε για λογαριασμό του National Geographic, στο πλαίσιο της τηλεοπτικής σειράς του Αλεξ Χόνολντ, και έχουμε και το στρώμα πάγου της Ανταρκτικής. Αν λιώσουν αυτές οι δύο μεγάλες μάζες πάγου, κάτι που συμβαίνει σήμερα λόγω της κλιματικής αλλαγής, ο αντίκτυπος θα είναι τεράστιος. Αυτό επιδρά άμεσα στα επίπεδα της θάλασσας σε ολόκληρο τον κόσμο και συνδέεται άμεσα με τη χώρα σας, την Ελλάδα.
Οταν η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει, επηρεάζονται όλοι οι πληθυσμοί, όλες οι δραστηριότητες στις παράκτιες περιοχές. Και υπολογίζουμε πως τα επόμενα χρόνια η στάθμη του νερού θα ανέβει μεταξύ μηδέν και ενός μέτρου παγκοσμίως, ενώ 230 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν παράκτια. Και το ξέρετε αυτό καλύτερα από εμένα εσείς οι Ελληνες. Σε αυτές τις περιοχές αναπτύσσονται ακμάζουσες οικονομίες με πολύ τουρισμό, αλλά και αγροτική δραστηριότητα. Οφείλουμε να προετοιμαστούμε τώρα για το γεγονός αυτό, διότι είναι πολύ πιθανό μέχρι το 2070 να δούμε έως και ένα μέτρο άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Είναι πολύ σοβαρό.
«Οταν η στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει, επηρεάζονται όλοι οι πληθυσμοί, όλες οι δραστηριότητες στις παράκτιες περιοχές. Και υπολογίζουμε πως τα επόμενα χρόνια η στάθμη του νερού θα ανέβει μεταξύ μηδέν και ενός μέτρου παγκοσμίως. Είναι πολύ σοβαρό».
Πείτε μου λίγα λόγια για την αποστολή του National Geographic για λογαριασμό της σειράς «Αρκτική Ανάβαση με τον Αλεξ Χόνολντ».
Η αποστολή ήταν ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα. Και ο Αλεξ κορυφαίος ορειβάτης που παρουσιάζει την εκπομπή και η ομάδα του, η Χέιζελ Φίντλει και ο Μάικι Σέφερ, επίσης ορειβάτες, είναι μεγάλα ονόματα στον τομέα τους και ακτιβιστές. Για εμένα είναι ήρωες. Ενιωσα πραγματικά τυχερή που με προσκάλεσαν βασικά να συμμετάσχω στο έργο. Ο Αλεξ συγκέντρωσε μια ομάδα για να σκαρφαλώσει σε μερικούς από τους ψηλότερους βράχους στον κόσμο στην ανατολική Γροιλανδία. Είχε μόλις επιστρέψει από ένα ταξίδι στο δάσος του Αμαζονίου. Και σκέφτηκε, πως έπρεπε να έχει μαζί του και μια επιστήμονα. Και κάπως έτσι συμμετείχα στο ταξίδι. Και πολύ γρήγορα νομίζω ότι όλοι συμφώνησαν ότι αν επρόκειτο να συμμετάσχω στο ταξίδι, θα έπρεπε να κάνουμε και κάτι επιστημονικό.
Η ομάδα επιχειρεί να ανέβει στην κορυφή Ingmikortilaq, έναν θαλάσσιο βράχο στην Αρκτική, που κανείς δεν έχει ανέβει και υψώνεται μέσα από την παγωμένη άγρια φύση, ξεπερνώντας σχεδόν κατά 1.000 πόδια το El Capitan του «Free Solo» στον Αμαζόνιο. @National Geographic
Συνεργαστήκαμε λοιπόν με 12 διαφορετικά ερευνητικά ινστιτούτα. Η NASA, για παράδειγμα, ήταν ένα από αυτά. Ενιωσα ότι κουβαλούσα μεγάλη ευθύνη πάνω μου, να συλλέξω όσο το δυνατόν περισσότερα δεδομένα, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήμουν μόνη, είχα μαζί μου αυτή την ονειρεμένη ομάδα με αυτούς τους καταπληκτικούς αθλητές που είναι επίσης και ευφυείς. Και είναι και τόσο συνηθισμένοι να αντιμετωπίζουν προκλήσεις, κακές καιρικές συνθήκες, οπότε στο τέλος ήταν όλα καλά παρά τις περιπέτειες που είχαμε.
Ποια ήταν μερικά από τα συμπεράσματα που βγάλατε;
Στο πείραμα της Nasa για παράδειγμα, είχαμε ένα ραντάρ για ένα πενταετές πρόγραμμα που ονομάζεται «Oceans Melting Greenland», το οποίο μελετάει την αύξηση της στάθμης των ωκεανών σε σχέση με την ταχύτητα με την οποία λιώνουν οι παγετώνες. Ρίχναμε το ραντάρ μέσα στο φιόρδ για να μετρήσουμε τη θερμοκρασία του νερού, την αλμυρότητα του νερού αλλά και το βάθος επίσης. Αυτές οι πληροφορίες είναι πολύτιμες διότι γνωρίζουμε πώς όταν αυτά τα φιόρδ έρχονται σε επαφή με τον πάγο, όσο πιο ζεστό είναι το νερό τόσο πιο πολλές πιθανότητες έχουμε να λιώσει. Εξού και τα πρώτα αποτελέσματα μας δείχνουν ότι πράγματι το φιόρδ σε αυτό το σημείο της Γροιλανδίας θερμαίνεται γρήγορα και αυτό συμφωνεί και με τις υποθέσεις του OMG.
«Ρίχναμε το ραντάρ μέσα στο φιόρδ για να μετρήσουμε τη θερμοκρασία του νερού, την αλμυρότητα του νερού αλλά και το βάθος επίσης».
Ποια είναι λοιπόν τα συμπεράσματα; Δηλαδή, τι κοιτάμε για το μέλλον; Βρισκόμαστε σε σημείο μη αναστρέψιμο;
Noμίζω πως αυτή είναι η πιο σημαντική ερώτηση. Γνωρίζουμε ήδη ότι οι ενέργειες που πραγματοποιούμε σήμερα προκειμένου να μειώσουμε την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων θα αρχίσουν να έχουν αντίκτυπο πολύ γρήγορα στην ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε. Αλλά θα χρειαστούν πιθανώς 10 έως 20 χρόνια για να δούμε αποτελέσματα στο κλίμα. Ωστόσο κάποιος μου είπε αυτή την έκφραση τις προάλλες, “πρέπει σήμερα να φυτέψουμε τα δέντρα και ας μην τα δούμε εμείς να μεγαλώνουν στο μέλλον“. Επομένως, είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε όσο πιο σκληρά μπορούμε, προσπαθώντας να μειώσουμε την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, χρησιμοποιώντας όσο το δυνατόν λιγότερη ενέργεια. Και ελπίζουμε πως σε 10 με 20 χρόνια, θα αρχίσουμε να βλέπουμε τα θετικά αποτελέσματα.
Διαθέτουμε την απαραίτητη τεχνολογία για να αντιστρέψουμε το ρολόι;
Αυτό που κυρίως θέλαμε να μοιραστούμε κατά τη διάρκεια αυτής της αποστολής του National Geographic είναι μια γεύση ελπίδας, γιατί σήμερα, όπως ρωτάτε, έχουμε πραγματικά όλες τις τεχνολογίες, όλα τα εργαλεία, όλη τη γνώση που χρειαζόμαστε. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι φθηνότερες από τα ορυκτά καύσιμα. Αν πάψουμε να επενδύουμε σε αυτά τότε θα καταπολεμήσουμε την κλιματική αλλαγή. Παρόλα αυτά η μετάβαση παραμένει μια ακριβή υπόθεση. Αλλά είναι ακόμα πιο ακριβό να πληρώσουμε για τις καταστροφές και τις απώλειες ζωών που έπονται.
«Είναι πολύ σημαντικό να μειώσουμε την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, χρησιμοποιώντας όσο το δυνατόν λιγότερη ενέργεια. Και ελπίζουμε πως σε 10 με 20 χρόνια, θα αρχίσουμε να βλέπουμε τα θετικά αποτελέσματα».
Δεν πρέπει λοιπόν οι κυβερνήσεις να αλλάξουν την περιβαλλοντική πολιτική τους;
H πραγματική μου δουλειά ξέρετε είναι να εργάζομαι ως σύμβουλος για το Αρκτικό Συμβούλιο, επομένως εργάζομαι για τις οκτώ χώρες της Αρκτικής, συμπεριλαμβανομένης της Νορβηγίας. Και ένα σημαντικό μέρος του ρόλου μας είναι να βεβαιωθούμε ότι βοηθάμε στο συντονισμό της έρευνας για το κλίμα στην Αρκτική και κοινοποιούμε αυτήν την έρευνα στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Ετσι, ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς μου είναι να συνεργάζομαι με τις κυβερνήσεις και να προσπαθώ να βεβαιωθώ ότι καταλαβαίνουν τι συμβαίνει.
Πρέπει να επιμορφώσουμε αρχηγούς κρατών, υπουργούς και τις ομάδες τους. Και αυτό είναι κάτι που αρχίζουμε να κάνουμε στη Γαλλία. Εχουμε 25.000 ανώτατους δημόσιους λειτουργούς που πρόκειται να εκπαιδευτούν για τα περιβαλλοντικά θέματα, για την απώλεια της βιοποικιλότητας, για τους διαθέσιμους πόρους και την κοινωνική δικαιοσύνη. Αν δεν γνωρίζουμε αρκετά, δεν πρόκειται να αλλάξουμε αρκετά.
«Ενα μεγάλο μέρος της δουλειάς μου είναι να συνεργάζομαι με τις κυβερνήσεις και να προσπαθώ να βεβαιωθώ ότι καταλαβαίνουν τι συμβαίνει. Πρέπει να επιμορφώσουμε αρχηγούς κρατών, υπουργούς και τις ομάδες τους».
Δεν είμαστε όλοι μας υπεύθυνοι για τις κυβερνήσεις μας; Eφόσον τους ψηφίζουμε;
Ναι είμαστε. Δεν μπορώ να δώσω πολιτικές συστάσεις για το ποιον πρέπει να ψηφίσει κάποιος. Μπορώ όμως να προτείνω να ψηφίζετε άτομα που κατανοούν την επιστήμη, που κατανοούν την απόλυτη επείγουσα κατάσταση την οποία βιώνουμε αυτή τη στιγμή. Ο ρόλος ενός εκλεγμένου ατόμου είναι να προστατεύει τους πληθυσμούς της χώρας του. Σήμερα όποιος είναι εκλεγμένος από τον λαό και αντιτίθεται στους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, είναι εγκληματίας. Είναι εναντίον μας. Εναντίον μας και των παιδιών μας. Πιστεύω λοιπόν ότι χρειαζόμαστε πραγματικά ένα “σχέδιο Μάρσαλ“, μια τεράστια φιλόδοξη στρατηγική εκπαίδευσης για το κλίμα παντού. Γιατί αυτό που δεν καταλαβαίνει ο πολύς κόσμος είναι πως το να επιμορφώνεσαι για την κλιματική αλλαγή είναι σαν να κάνεις ένα μάθημα πρώτων βοηθειών.
«Σήμερα όποιος είναι εκλεγμένος από τον λαό και αντιτίθεται στους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, είναι εγκληματίας. Είναι εναντίον μας. Εναντίον μας και των παιδιών μας».
Τι μπορεί εντέλει να κάνει ο καθένας από εμάς για να σώσει τον εαυτό του και τους δικούς του;
Aυτό που συνιστώ, και το συνιστώ, το τονίζω, μόνο για τους ανθρώπους εκείνους που έχουν στέγη πάνω από το κεφάλι τους και τρώνε τρία γεύματα την ημέρα, είναι να υπολογίσουν όλοι το αποτύπωμα άνθρακα τους. Οχι για να νιώσει κανείς ένοχος, αλλά για να βρει έναν τρόπο να το μειώσει λίγο. Αλλαξε λοιπόν ένα πράγμα μόνο, μην τρως τόσο πολύ κρέας, πήγαινε στη δουλειά σου με τα πόδια, μην αγοράζεις τόσα πολλά ρούχα.
«Μην τρως τόσο πολύ κρέας, πήγαινε στη δουλειά σου με τα πόδια, μην αγοράζεις τόσα πολλά ρούχα».
Και κάτι που έμαθα πολύ πρόσφατα και που μπορούμε όλοι να κάνουμε, είναι να δούμε τις τράπεζες στις οποίες αποταμιεύουμε τα χρήματα μας. Προσωπικά συνειδητοποίησα ότι η τράπεζά μου, στη χώρα μου, χρησιμοποιεί τα δικά μου χρήματα, αλλά και όλων, για να χρηματοδοτήσει ορυκτά καύσιμα. Ρωτήστε λοιπόν την τράπεζά σας τι κάνουν με τα χρήματα που εξοικονομείτε. Επειδή πολλές φορές αυτά τα χρήματα χρησιμοποιούνται απευθείας για τη χρηματοδότηση πετρελαίου και φυσικού αερίου και για τη χρηματοδότηση ρυπογόνων δραστηριοτήτων.
* H σειρά τριών επεισοδίων «Αρκτική Ανάβαση με τον Aλεξ Χόνολντ» προβάλλεται στο National Geographic. Το National Geographic είναι διαθέσιμο στην Ελλάδα μέσω Cosmote TV, Nova, Vodafone TV.