Chryssa, μια ζωή γραμμένη με νέον χρωματιστό
Εζησε για δεκαετίες στην Αμερική και έκανε παγκόσμια καριέρα. Εργα
της υπάρχουν σε πολλές πόλεις στον κόσμο.
Της Μαργαρίτας Πουρνάρα
Αν ζούσε λίγες ημέρες ακόμα, θα έκλεινε τα 80 της χρόνια. Ομως η
κοσμοπολίτισσα Chryssa, η δική μας Χρύσα Μαυρομιχάλη – Βαρδέα,
άφησε την τελευταία της πνοή χθες τα ξημερώματα στην Αθήνα.
Διεθνούς φήμης γλύπτρια έζησε για πολλές δεκαετίες στην Αμερική και
κατάφερε να κάνει παγκόσμια καριέρα με το σπαθί της και με πείσμα
ελληνικό. Αφήνει πίσω της έργο μεστό και πλούσιο, μια βιωματική
σχέση με την τέχνη, ένα βλέμμα πάνω στην ελληνική πολιτιστική
κληρονομιά.
Κύτταρο ανθεκτικό, πνεύμα μαχητικό, επέλεξε να ζήσει στη διασπορά
με πεδίο της ολόκληρη την οικουμένη, από το Τόκιο και τη Νέα Υόρκη
ώς την Αθήνα, που έχουμε σε προβεβλημένους δημόσιους χώρους δύο
έργα της. Στον περιβάλλοντα χώρο του Μεγάρου Μουσικής την
«Κλυταιμνήστρα» και στον σταθμό του Μετρό του Ευαγγελισμού, τη
«Mott Street», (το ωραίο στενό στο Σόχο του Μανχάταν).
Και αν το ευρύ κοινό την ταυτίζει ίσως με τα πιο «εξωστρεφή» έργα
της με χρωματιστό νέον, υπήρχε και η άλλη καλλιτεχνική της πτυχή, η
γαλήνια, η άχρονη που εκφράστηκε καλύτερα στην ενότητα με τα
«Κυκλαδίτικα βιβλία». Εργα εξαιρετικής ομορφιάς, λεπταίσθητα
σκαλίσματα πάνω σε εφήμερο γύψο, που θύμιζε αρχαιοελληνικό μάρμαρο.
Τα είδαμε πριν από χρόνια, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, να
αποπνέουν μια απόκοσμη αύρα.
Γεννήθηκε το 1933 στην Αθήνα. Σπούδασε στο Παρίσι (Academie de la
Grande Chaumière, 1953-1954) και στo Σαν Φρανσίσκο (California
School of Fine Arts, 1954-1955). Από το 1955 εγκαταστάθηκε μόνιμα
στη Νέα Υόρκη. Εκεί έκανε την πρώτη της ατομική έκθεση (1961, Betty
Parsons) και την ίδια χρονιά εξέθεσε στο Guggenheim Museum.
Το έργο της σύντομα αναγνωρίστηκε και εντάχθηκε στην αμερικανική
καλλιτεχνική πραγματικότητα, μεταξύ των ανανεωτικών προτάσεων που
διαδέχθηκαν τον αφηρημένο εξπρεσιονισμό. Δεν ήταν λίγοι, μάλιστα,
όσοι τη θεωρούσαν Αμερικανίδα εικαστικό.
Οπως και ο Στήβεν Αντωνάκος, άντλησε την έμπνευσή της από τις
εικόνες της σύγχρονης ζωής των μεγαλουπόλεων, υιοθετώντας τους
χρωματιστούς λαμπτήρες του νέον, σε συνθέσεις που μαγνήτιζαν τους
θεατές. Ομως η βασική της ανησυχία ήταν τα σημεία και τα σύμβολα
που κυριαρχούν στον γραπτό λόγο της μαζικής επικοινωνίας σε έντυπα
και διαφημιστικές επιγραφές που έβλεπε κανείς στους δρόμους. Αν
έλεγε κανείς ότι η δουλειά της είναι μονάχα μια νοητική γέφυρα προς
τη Νέα Υόρκη του ’60, θα την αδικούσε. Η αλήθεια είναι πως η πορεία
της ήταν πολύ πιο σύνθετη, όπως ακριβώς και η ανάγλυφη φόρμα των
περίπλοκων συνθέσεών της. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990
εργάστηκε για ένα διάστημα στην Ελλάδα, όπου δημιούργησε σειρά
έργων (Cinema Oasis), χρησιμοποιώντας ως εργαστήριο την αίθουσα
ενός παλιού κινηματογράφου. Από το 2007 ζούσε μόνιμα στην
Αθήνα.
Είχε κάνει πολυάριθμες ατομικές εκθέσεις στην Αμερική και στην
Ευρώπη, σε γκαλερί και μεγάλα μουσεία. Συμμετείχε σε ομαδικές και
διεθνείς διοργανώσεις, όπως στις Μπιενάλε του Sao Paulo (1963 και
1969) και της Βενετίας (1972) και στην Documenta 4 (1977, Kassel,
Γερμανία). Στην Ελλάδα παρουσίασε την πρώτη της ατομική το 1979
στην γκαλερί Ζουμπουλάκη, ενώ το 1980 οργανώθηκε αναδρομική της
έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη.
Η κηδεία της είναι σήμερα στις 12 στο Α΄ Νεκροταφείο.