Τα υψηλά επίπεδα μολύβδου που ανιχνεύθηκαν σε τούφες μαλλιών του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν υποδεικνύουν δηλητηρίαση από μόλυβδο, η οποία μπορεί να συνέβαλε στις παθήσεις από τις οποίες έπασχε στη διάρκεια της ζωής του –συμπεριλαμβανομένης της κώφωσης– σύμφωνα με νέα έρευνα.
Εκτός από την απώλεια της ακοής του, ο Γερμανός συνθέτης έπασχε από διαρκή γαστρεντερικά προβλήματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, έζησε δύο κρίσεις ίκτερου και αντιμετώπισε σοβαρή ηπατική νόσο.
Πιστεύεται πως ο Μπετόβεν πέθανε από ηπατική και νεφρική νόσο σε ηλικία 56 ετών. Ωστόσο, η σαφής κατανόηση των αιτιών που προκάλεσαν τα πολλά και σοβαρά προβλήματα υγείας του εξελίχθηκε για τους επιστήμονες σε ένα χρόνιο, πολύ πιο περίπλοκο γρίφο.
Ακόμη και ο ίδιος ο συνθέτης είχε εκφράσει την επιθυμία του κάποια στιγμή η επιστήμη να καταφέρει να λύσει αυτόν τον γρίφο, ζητώντας στη «διαθήκη» του οι παθήσεις του να μελετηθούν και να γνωστοποιηθούν «ώστε τουλάχιστον ο κόσμος να μπορέσει να με καταλάβει και να συμφιλιωθεί μαζί μου μετά τον θάνατό μου».
Μια διεθνής ομάδα ερευνητών ξεκίνησε πριν από σχεδόν μια δεκαετία να εκπληρώνει την επιθυμία του Μπετόβεν μελετώντας τούφες από τα μαλλιά του. Με τη χρήση DNA, η ομάδα ανέλυσε το γονιδίωμά του, καθορίζοντας αρχικά ποιες από τις τρίχες ανήκαν πραγματικά στον συνθέτη και ποιες ήταν πλαστές.
Τα σπουδαία ευρήματα που δημοσιεύθηκαν τον Μάρτιο του 2023 αποκάλυπταν πως ο Μπετόβεν είχε σημαντικούς γενετικούς παράγοντες κινδύνου για ηπατική νόσο και λοίμωξη από ηπατίτιδα Β πριν από το θάνατό του. Ωστόσο, τα αποτελέσματα δεν έδιναν στοιχεία για τα γαστρεντερικά του προβλήματα και πολύ περισσότερο για τα βαθύτερα αίτια της κώφωσής του, η οποία ξεκίνησε στα 20 του χρόνια.
Το γονιδίωμα του Μπετόβεν δημοσιοποιήθηκε, δίνοντας τη δυνατότητα και σε άλλους ερευνητές από όλο τον κόσμο να διερευνήσουν τα εκκρεμή ζητήματα σχετικά με την υγεία του.
Εν τω μεταξύ, οι επιστήμονες συνεχίζουν τη μελέτη των μαλλιών του Μπετόβεν, ανακαλύπτοντας διαρκώς νέα στοιχεία.
Σύμφωνα με νέα ευρήματα που δημοσιεύθηκαν τη Δευτέρα στο περιοδικό Clinical Chemistry, εκτός από τις υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου, τα τελευταία ευρήματα από τις τούφες του συνθέτη κατέδειξαν αρσενικό και υδράργυρο παγιδευμένα στις τρίχες του, σχεδόν 200 χρόνια μετά τον θάνατό του.
Η νέα αυτή μελέτη προσφέρει νέα στοιχεία όχι μόνο για την κατανόηση των χρόνιων παθήσεων της υγείας του Μπετόβεν, αλλά και των τρόπων με τους οποίους αυτές οι παθήσεις επηρέασαν τη ζωή και το έργο του.
Οι τρίχες πρόδωσαν δηλητηρίαση
Κατά τη διάρκεια της ζωής του Μπετόβεν, ήταν εξαιρετικά κοινό για τους ανθρώπους να συλλέγουν τούφες από τα μαλλιά αγαπημένων τους ανθρώπων ή διασήμων, εξηγεί ο Γουίλιαμ Μέρεντιθ, μελετητής του Μπετόβεν και συνεπικεφαλής της γονιδιακής ανάλυσης του 2023.
Στην τελευταία αυτή έρευνα διαπιστώθηκαν ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις μολύβδου σε δύο πιστοποιημένες τούφες του Μπετόβεν: 64 φορές υψηλότερα επίπεδα από το φυσιολογικό στην τούφα Bermann (Bermann lock, που εκτιμάται πως αποκτήθηκε από τα τέλη του 1820 έως τον Μάρτιο του 1827) και 95πλάσια στην τούφα Halm-Thayer (Halm-Thayer lock, τρίχες που ο ίδιος ο Μπετόβεν είχε δώσει αυτοπροσώπως στον πιανίστα Αντον Χαλμ, τον Απρίλιο του 1826).
«Αυτά τα επίπεδα θεωρούνται δηλητηρίαση από μόλυβδο», σημειώνει ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Ναντέρ Ριφάι, καθηγητής παθολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και διευθυντής κλινικής χημείας στο Νοσοκομείο Παίδων της Βοστώνης. «Αν πάτε σε οποιοδήποτε τμήμα επειγόντων περιστατικών στις Ηνωμένες Πολιτείες με αυτά τα επίπεδα μολύβδου, θα εισαχθείτε αμέσως και θα υποβληθείτε σε θεραπεία χηλίωσης».
Οι επιστήμονες δεν θεωρούν τη δηλητηρίαση από μόλυβδο ως τη μοναδική αιτία κώφωσης ή θανάτου του Μπετόβεν.
Τα αυξημένα επίπεδα μολύβδου, όπως αυτά που ανιχνεύθηκαν στα μαλλιά του Μπετόβεν, «συνδέονται συνήθως με γαστρεντερικές και νεφρικές παθήσεις και μειωμένη ακοή, αλλά δεν θεωρούνται αρκετά υψηλά ώστε να αποτελούν την αποκλειστική αιτία θανάτου», έγραψαν οι συγγραφείς της μελέτης. Και καθώς οι ερευνητές δεν διαθέτουν δείγματα μαλλιών από προηγούμενα στάδια της ζωής του Μπετόβεν, είναι ανέφικτο να καταλήξουν στο πότε ξεκίνησε η δηλητηρίαση από μόλυβδο, εξηγεί ο Μέρεντιθ.
Στις δύο αυτές τούφες ανιχνεύθηκαν αυξημένες συγκεντρώσεις αρσενικού και υδραργύρου, σε επίπεδα περίπου 13 έως 14 φορές υψηλότερα από τα κανονικά, σύμφωνα με τη μελέτη.
Γιατί τέτοια ποσότητα βαρέων μετάλλων στον οργανισμό του;
Ομως, πώς κατέληξε ο Μπετόβεν να έχει τόσο μόλυβδο, αρσενικό και υδράργυρο, στον οργανισμό του;
Οι ουσίες πιθανόν συσσωρεύτηκαν κατά τη διάρκεια της ζωής του συνθέτη μέσω των τροφίμων και των ποτών, απαντά ο Ριφάι.
Ο Μπετόβεν ήταν γνωστό ότι αγαπούσε το κρασί – συχνά έπινε ένα μπουκάλι την ημέρα. Ωστόσο, μια συνήθης πρακτική οινοποιίας εκείνη την εποχή περιελάμβανε την προσθήκη οξικού μολύβδου ως γλυκαντικού και συντηρητικού, εξηγεί ο Ριφάι. Επίσης, τότε ο μόλυβδος χρησιμοποιούνταν και στην υαλουργία για να δώσει στα γυάλινα σκεύη μια πιο διαυγή και ελκυστική εμφάνιση.
Πέραν του κρασιού, ο Μπετόβεν αγαπούσε και το ψάρι. Την εποχή εκείνη, σημαντική πηγή αλιείας ήταν ο Δούναβης, όπου όμως κατέληγαν τα απόβλητα της πόλης, οπότε τα ψάρια που αλιεύονταν προς κατανάλωση πιθανότατα περιείχαν αρσενικό και υδράργυρο, λέει ο Ριφάι.
Πέραν των γονιδίων προδιάθεσης για ηπατική νόσο, τη μόλυνση από ηπατίτιδα Β και την τάση του για κατανάλωση αλκοόλ, η δηλητηρίαση από μόλυβδο φαίνεται να είναι ο τέταρτος παράγοντας που συνέβαλε στην ηπατική ανεπάρκεια του συνθέτη, λέει ο Μέρεντιθ.
Η επιστολή απόγνωσης
Το 1802, ο Μπετόβεν έγραψε μία επιστολή στα αδέλφια του με την παρακαταθήκη ο γιατρός του, Γιόχαν Ανταμ Σμιτ, να προσδιορίσει και να γνωστοποιήσει τη φύση της «ασθένειάς» του μετά τον θάνατό του. Η επιστολή αυτή είναι γνωστή ως Διαθήκη του Heiligenstadt.
Αλλά τα ιατρικά αρχεία που διατηρούσε ο αγαπημένος γιατρός του Μπετόβεν, ο οποίος πέθανε 18 χρόνια πριν από τον ασθενή του, έχουν χαθεί.
Στην επιστολή αυτή, ο Μπετόβεν παραδεχόταν με δραματικά λόγια την απόγνωσή του για την απώλεια ακοής, ομολογώντας πως μόνο η τέχνη του τον συγκράτησε από την αυτοκτονία και τον έκανε να υπομείνει «αυτή την άθλια ύπαρξη, μέσα σε ένα τόσο ευάλωτο σώμα».
«Ω εσείς άνθρωποι, που με θεωρείτε εχθρικό, ισχυρογνώμονα ή μισάνθρωπο, πόσο πολύ με αδικείτε. Δεν γνωρίζετε τον κρυφό λόγο που με κάνει να δείχνω έτσι. Από την παιδική μου ηλικία, η καρδιά και η ψυχή μου ήταν γεμάτες από ευγενικά αισθήματα και καλή διάθεση, και ανυπομονούσα να δημιουργήσω σπουδαία πράγματα. Σκεφθείτε, όμως, ότι εδώ και χρόνια, ταλαιπωρούμαι χωρίς ελπίδα, και χειροτερεύω όταν ανόητοι γιατροί χρόνο με τον χρόνο με εξαπατούν, δίνοντάς μου ελπίδες για βελτίωση, υποχρεώνοντάς με τελικά να αντιμετωπίσω την προοπτική μιας μακράς ασθένειας. Αν και γεννήθηκα με φλογερό, έντονο ταμπεραμέντο και διάθεση για διασκέδαση και κοινωνικές συναναστροφές, σύντομα αναγκάστηκα να απομονωθώ, να ζήσω μοναχικά», γράφει μεταξύ άλλων στην απελπισμένη αυτή επιστολή.
«Ο κόσμος λέει “η μουσική είναι η μουσική, γιατί πρέπει να ξέρουμε για όλα αυτά τα πράγματα;”. Αλλά στη ζωή του Μπετόβεν υπάρχει μια άρρηκτη σχέση μεταξύ της οδύνης του και της μουσικής», δήλωσε ο Μέρεντιθ.
Πηγή: CNN