Οταν αναφερόμαστε στους ιούς, επικεντρωνόμαστε συνήθως στα δεινά του Εμπολα, της γρίπης ή άλλων νοσημάτων. Το σώμα μας όμως φιλοξενεί τρισεκατομμύρια ιούς, και σύμφωνα με τα ευρήματα μιας νέας έρευνας, κάποιοι από αυτούς μπορεί τελικά να μας κρατούν υγιείς.
«Οι ιοί κουβαλούν μία βαριά καταδίκη. Δεν προκαλούν όμως πάντα ασθένειες», λέει ο Κεν Κάντουελ, ανοσολόγος στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, ο οποίος όταν πριν χρόνια μελετούσε το μικροβίωμα – την κοινότητα των 100 τρισεκατομμυρίων μικροβίων που ζουν στο σώμα μας…σκόνταψε κατά τύχη πάνω στις πρώτες ενδείξεις σχετικά με τη θεραπευτική δύναμη των ιών.
Οι επιστήμονες εδώ και πολύ καιρό γνωρίζουν ότι το μικροβίωμα είναι σημαντικό για την υγεία μας. Μία από τις ζωτικές λειτουργίες του είναι να διασφαλίσει ότι το έντερό μας αναπτύσσεται φυσιολογικά. Σε ένα υγιές έντερο, το εσωτερικό τοίχωμα έχει μία πυκνή επίστρωση με προεξοχές που θυμίζουν δάκτυλα και ονομάζονται λάχνες. Οταν οι επιστήμονες μελέτησαν τις ίδιες προεξοχές του εντέρου σε ποντίκια που δεν είχαν μικρόβια και ζούσαν σε αποστειρωμένα κλουβιά, διαπίστωσαν ότι οι λάχνες στο εσωτερικό του εντέρου τους ήταν πιο λεπτές και αραιές. Ως αποτέλεσμα, το έντερο ενός ποντικού που δεν έχει μικρόβια είναι ευάλωτο σε μολύνσεις.
Για να αναπτυχθεί φυσιολογικά το έντερο, πρέπει να γίνει μία χημική «συνομιλία» μεταξύ του μικροβιώματος και των κυττάρων των ξενιστών. Αυτό το τετ-α-τετ όμως μπορεί να διαταραχτεί από γενετικές μεταλλάξεις, που κάνουν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του εντέρου να θεωρούν εχθρούς τα ευεργετικά βακτήρια και να τους επιτίθενται. Μία σειρά πειραμάτων καταδεικνύουν ότι νοσήματα, όπως η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, μπορεί να οφείλεται στη «διαμάχη» μεταξύ μικροβίων και ξενιστών.
Για να καταλάβει τον μηχανισμό λειτουργίας αυτής της «διαμάχης» και να μελετήσει τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του εντέρου, ο δρ Κάντουελ μαζί με τους συναδέλφους του, «δημιούργησαν» ποντίκια με μία γενετική μετάλλαξη που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της φλεγμονώδους νόσου του εντέρου στους ανθρώπους.
Κατά τη διάρκεια των πειραμάτων, ο δρ Κάντουελ χρειάστηκε να μεταφέρει τα ποντίκια του σε ένα νέο εργαστήριο. Τότε συνέβη κάτι αξιοπερίεργο: η μετακόμιση θεράπευσε τα ποντίκια. O δρ Κάντουελ διαπίστωσε ότι μεταξύ των δύο εργαστηρίων υπήρχε μία σημαντική διαφορά. Το παλιό ήταν μολυσμένο με έναν ιό που ονομάζεται νοροϊός του ποντικού (murine norovirus), ενώ στο καινούργιο δεν υπήρχαν ιοί. Ο νοροϊός του ποντικού μοιάζει με το ενοχλητικό εκείνο στέλεχος του ιού που προκαλεί εμετό και διάρροια στους ανθρώπους. Ενώ ο ιός είναι αβλαβής για τα υγιή ποντίκια, δεν ισχύει το ίδιο και για τα μεταλλαγμένα ποντίκια, στα οποία, όπως παρατήρησε ο δρ Κάντουελ, προκάλεσε φλεγμονώδη νόσο του εντέρου.
Ο ίδιος εντυπωσιάστηκε από το γεγονός ότι ο ιός μιμούνταν το μικροβίωμα: ήταν δηλαδή αβλαβής σε φυσιολογικά ποντίκια, ενώ προκαλούσε ασθένεια σε ποντίκια με μεταλλαγμένα γονίδια. Στη συνέχεια αναρωτήθηκε εάν η ομοιότητα αυτή μπορούσε να πάει και ένα βήμα πιο πέρα: εάν δηλαδή ο ιός υπηρετούσε κάποιο σκοπό.
Νέο πείραμα
Το 2011, μετά την εγκατάσταση ενός νέου εργαστηρίου στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, ο δρ Κάντουελ ξεκίνησε ένα νέο πείραμα για να δώσει απάντηση στο παραπάνω ερώτημα. Οταν μαζί με τους συναδέλφους του μόλυναν υγιή ποντίκια με τον νοροϊό του ποντικού, το έντερο των ζώων και το ανοσοποιητικό τους σύστημα αναπτύχθηκε φυσιολογικά. «Είναι απλά ένας ιός, επιτελεί όμως πολλές από τις λειτουργίες μιας ολόκληρης κοινότητας βακτηρίων», λέει ο δρ Κάντουελ.
Ο ίδιος αναρωτήθηκε επίσης εάν οι ιοί μπορούν να αποκαταστήσουν ένα έντερο που έχει διαταραχθεί από άλλες αιτίες, όπως οι μεγάλες δόσεις αντιβιοτικών που σκοτώνουν ενά μεγάλο μέρος του μικροβιώματος.
Οταν όμως τα βακτήρια επιστρέψουν στο έντερο, η βλάβη επιδιορθώνεται. Για να ελέγξουν εάν συμβαίνει το ίδιο και στην περίπτωση των ιών, ο δρ Κάντουελ και οι συνεργάτες του χορήγησαν αντιβιοτικά σε φυσιολογικά ενήλικα ποντίκια για δύο εβδομάδες. Οταν μόλυναν τα τρωκτικά με νοροϊό του ποντικού, το έντερό τους επέστρεψε στο φυσιολογικό, όπως δημοσίευσαν στα μέσα Νοεμβρίου στο επιστημονικό περιοδικό
Nature.
Τα τελευταία χρόνια, ερευνητές αναζητούν τρόπους να χειραγωγήσουν το μικροβίωμα με σκοπό να επιτεθούν σε ασθένειες. Ο δρ Κάντουελ όμως δεν πιστεύει ότι θα φτάσουμε σε σημείο να παίρνουμε χάπια γεμάτα ιούς για να θεραπεύσουμε διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος, διότι για ορισμένους ανθρώπους, oι κοινοί αβλαβείς ιοί μπορεί να είναι επικίνδυνοι. Αντίθετα, ο δρ Κάντουελ θέλει να εντοπίσει τα μοριακά «κόλπα» που χρησιμοποιούν οι ιοί για να βελτιώσουν την υγεία των ξενιστών τους, κόλπα που αδυνατούμε ακόμα και να τα φανταστούμε.
«Το κυνήγι της αναζήτησης φυσικών ιών που είναι ωφέλιμοι για το ανοσοποιητικό μας σύστημα έχει επισήμως ξεκινήσει» λέει ο Ντέιβιντ Πράιντ, μικροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας.