Καμπάνιες που προτρέπουν και εμψυχώνουν το κοινό να κρατηθεί μακριά από το αλκοόλ για ένα μήνα είναι δημοφιλείς σε αρκετές χώρες του κόσμου. Mια από τις πιο γνωστές πρωτοβουλίες στην Ευρώπη είναι το Dry January («Στεγνός» Ιανουάριος) του Ηνωμένου Βασιλείου, στο οποίο σύμφωνα με την Alcohol Concern, τη βρετανική φιλανθρωπική οργάνωση που το έχει θεσπίσει, τον Ιανουάριο του 2015 συμμετείχαν στην καμπάνια πάνω από δύο εκατομμύρια Βρετανοί, ενώ φέτος οι ίδιοι εκτιμούσαν ότι η συμμετοχή θα καταγραφεί τελικώς, ακόμα μεγαλύτερη. Αυτή η «κάν’ την μόνος σου» αποτοξίνωση «υπόσχεται» απώλεια βάρους, καλύτερο ύπνο, εξοικονόμηση χρημάτων και μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ σε βάθος χρόνου.
Η επιστημονική κοινότητα όμως φαίνεται διχασμένη όσον αφορά την αποτελεσματικότητα που έχουν τέτοιες εκστρατείες στη μείωση της μακροχρόνιας κατανάλωσης και κάποιοι ανησυχούν μήπως τελικά κάνουν περισσότερο κακό παρά καλό. Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 14 Ιανουαρίου στο επιστημονικό περιοδικό British Medical Journal (BMJ), ο καθηγητής ηπατολογίας, Σερ Ιαν Γκίλμορ και ο ερευνητής σε θέματα ψυχικής υγείας και εθισμού, Ιαν Χάμιλτον, εκφράζουν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
«Η ιδέα πίσω από τέτοιες καμπάνιες δεν είναι να απέχουμε για ένα μήνα και μετά να κάνουμε ό,τι θέλουμε για τον υπόλοιπο χρόνο» εξηγεί στην «Κ» ο δρ Γκίλμορ, από το Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ. «Αντίθετα, πρέπει να αποτελούν έναν τρόπο να αναλογιστούμε τη μακροχρόνια σχέση μας με το αλκοόλ».
Πρόσφατες επιστημονικές μελέτες φαίνεται να υποστηρίζουν την άποψη του δρος Γκίλμορ. Μια ανεξάρτητη έρευνα της Διοίκησης Δημόσιας Υγείας της Βρετανίας έδειξε ότι κατά την καμπάνια Dry January του 2015, το 67% των συμμετεχόντων δήλωσε μια συνεχή μείωση στην κατανάλωση αλκοόλ για τους επόμενους έξι μήνες. Το 2015, έρευνα του Βασιλικού Ελεύθερου Νοσοκομείου του Λονδίνου διαπίστωσε ότι ένας μήνας αποχής από το αλκοόλ οδήγησε σε καλύτερα επίπεδα υγείας σε ποικίλους τομείς, όπως την αρτηριακή πίεση, τη «σκληρότητα» του ήπατος και την αντοχή στην ινσουλίνη, μεταξύ άλλων. Το 2014, έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το πανεπιστήμιο του Σάσεξ, έδειξε ότι το 79% των συμμετεχόντων ανέφερε ότι εξοικονόμησε χρήματα, το 62% ότι έκανε καλύτερο ύπνο και το 49% ότι έχασε βάρος.
Τα «αδύναμα σημεία»
Παρόλα αυτά, στις παραπάνω έρευνες ο αριθμός των συμμετεχόντων ήταν σχετικά μικρός, η παρακολούθησή τους διήρκεσε σύντομο χρονικό διάστημα και, το κυριότερο, ήταν έρευνες αυτοεπιλογής. «Γνωρίζουμε γενικά από έρευνες στον τομέα της υγείας ότι οι άνθρωποι που συμφωνούν να λάβουν μέρος διαφέρουν πολύ από εκείνους που επιλέγουν να μη συμμετέχουν» λέει στην «Κ» ο δρ Χάμιλτον, από το πανεπιστήμιο του Γιορκ, εξηγώντας ότι συγκεκριμένα στις έρευνες που αφορούν το αλκοόλ είναι πιθανότερο να λάβει μέρος κάποιος που αισθάνεται λιγότερη ντροπή για τη σχέση του με αυτό.
«Το ότι είναι κάτι δημοφιλές δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είναι και αποτελεσματικό ή φέρνει τα οφέλη που ελπίζουν οι φιλανθρωπικές οργανώσεις» λέει ο δρ Χάμιλτον. «Κάθε τέτοια καμπάνια χρειάζεται να υποστηριχθεί από ενδελεχή έρευνα και να επιχειρήσει να καταλάβει πώς ανταποκρίνεται ο πληθυσμός στα μηνύματα».
Μέχρι όμως να αποδειχτεί η αποτελεσματικότητα τέτοιων μαζικών εκστρατειών, ο δρ Χάμιλτον εκφράζει μια σειρά από ανησυχίες. Η πρώτη είναι ότι οι εκστρατείες αυτές περνούν συχνά το μήνυμα ότι το μόνο που χρειάζεται να κάνουν οι συμμετέχοντες είναι να απέχουν από το αλκοόλ για ένα μήνα και μετά να επιστρέψουν στα συνηθισμένα επίπεδα κατανάλωσης. «Αυτό σίγουρα δεν είναι καλό, και θα ήταν προτιμότερο κάποιος να κάνει τακτά διαλείμματα από το αλκοόλ κάθε εβδομάδα» λέει ο δρ Χάμιλτον.
Το ίδιο προτείνουν και οι τελευταίες οδηγίες της βρετανικής κυβέρνησης όσον αφορά τα ανώτατα όρια κατανάλωσης αλκοόλ, που δημοσιεύτηκαν στις αρχές του χρόνου. Παρότι οι οδηγίες αναφέρουν ρητά ότι κανένα επίπεδο κατανάλωσης αλκοόλ δεν είναι ασφαλές, προτείνουν αποχή από το αλκοόλ τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας και την κατανάλωση μέχρι δύο ποτών την ημέρα μη αποχής. «Είμαι ένθερμος υποστηρικτής αυτής της μεθόδου διότι βοηθάει τους ανθρώπους να καταλάβουν εάν είναι εξαρτημένοι» λέει ο δρ Γκίλμορ. «Βεβαίως και υπάρχουν πολλές πρακτικές και το Dry January δεν αποτελεί το μαγικό φίλτρο. Εάν όμως λειτουργήσει με τον σωστό τρόπο, πιστεύω ότι μπορεί να είναι περισσότερο ωφέλιμο παρά επιβλαβές» συμπληρώνει ο ίδιος.
Σε «βαριά» κατανάλωση
Η δεύτερη ανησυχία που εκφράζει ο δρ Χάμιλτον είναι ότι εξαιτίας του εύρους του πληθυσμού που συμμετέχει σε τέτοιες καμπάνιες, δεν είναι γνωστό πώς αντιδρούν κάποιες ομάδες ανθρώπων, όπως εκείνοι που κάνουν βαριά κατανάλωση. «Από την κλινική εμπειρία, αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να βιώσουν αρκετά έντονα στερητικά συμπτώματα όταν κόψουν απότομα το ποτό» λέει ο δρ Χάμιλτον. «Το πρώτο πράγμα που πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε όλους είναι ότι η Alcohol Concern απευθύνεται σε εκείνους που κάνουν κοινωνική κατανάλωση αλκοόλ και ίσως να πίνουν και λίγο παραπάνω» λέει ο δρ Γκίλμορ. «Σίγουρα όμως δεν απευθύνεται σε εκείνους που κάνουν βαριά κατανάλωση, οι οποίοι πράγματι μπορούν να βλάψουν τον εαυτό τους εάν σταματήσουν απότομα» προσθέτει.
Και η βλάβη δεν είναι μόνο σωματική, αλλά επιδρά και στο ψυχολογικό επίπεδο. Για παράδειγμα, εκείνοι που κάνουν βαριά κατανάλωση και αποτύχουν να «βγάλουν» τον μήνα χωρίς αλκοόλ, χάνουν την αυτοπεποίθησή τους. «Και αυτό ενισχύει την αίσθηση ότι η κατανάλωσή τους βρίσκεται εκτός ελέγχου και έτσι συνεχίζουν να πίνουν» λέει ο δρ Χάμιλτον.
Το μάρκετινγκ
«Νομίζω ότι μπορούμε να μάθουμε πολλά από τη βιομηχανία των αλκοολούχων ποτών. Είναι πολύ ευφυείς και αποτελεσματικοί στον τρόπο που επικοινωνούν τα μηνύματα και στοχεύουν στις διαφορετικές ομάδες ανθρώπων» λέει ο δρ Χάμιλτον. «Είναι βέβαια μη ρεαλιστικό να περιμένει κανείς από μια κυβέρνηση να ανταγωνιστεί τα δισεκατομμύρια δολάρια που ξοδεύει η βιομηχανία του αλκοόλ σε μάρκετινγκ, αλλά αυτή η σύγκριση μας δείχνει το μέγεθος της μάχης που πρέπει να δοθεί». Ο δρ Γκίλμορ συμφωνεί ότι ο πόλεμος είναι άνισος. «Το μάρκετινγκ των εταιρειών αλκοόλ έχει αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες, από τοπικές εταιρείες που ήταν πριν από 30 χρόνια, σήμερα είναι πολυεθνικές με τεράστια δύναμη πάνω σε κυβερνήσεις. Τα τελευταία 40 χρόνια στη Μεγάλη Βρετανία όχι μόνο έχει διπλασιαστεί η κατανάλωση αλκοόλ, αλλά έχουν αλλάξει και τα μοτίβα κατανάλωσής του. «Πηγαίνοντας πίσω λίγες δεκαετίες, η μεγαλύτερη ποσότητα κατανάλωσης αλκοόλ ήταν στα μπαρ, τα κλαμπ και τα εστιατόρια, ενώ σήμερα το 80% της κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών, εκτός της μπίρας, γίνεται στο σπίτι», λέει ο δρ Γκίλμορ. «Η αλλαγή της νομοθεσίας που οδήγησε στην εικοσιτετράωρη διαθεσιμότητα πολύ φτηνού αλκοόλ στα σούπερ μάρκετ, ώθησε σε αυτή την αλλαγή κουλτούρας». Και ενώ η Ευρωπαϊκή Ενωση ακολουθεί μια χαλαρή στρατηγική απέναντι στο αλκοόλ, αφήνοντάς το στην προσωπική επιλογή και την ελεύθερη αγορά, ο δρ Γκίλμορ προειδοποιεί ότι «όταν έχουμε να κάνουμε με μια εθιστική ουσία, ένα ψυχοτρόπο φάρμακο, δεν μπορούμε να το αφήνουμε εξ ολοκλήρου στην ατομική επιλογή».