Η ορθόδοξη μονή του Σβιατοχίρσκ είναι ένα από τα πλέον ιδιότυπα πεδία μάχης στον πόλεμο στην Ουκρανία. Το αχανές σύμπλεγμα ναών και μοναστικών κτισμάτων θεωρείται από τα πιο ιερά προσκυνήματα για τη ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η μονή βρίσκεται, όμως, στην πορεία προέλασης του ρωσικού στρατού στην ανατολική Ουκρανία.
Ρωσικά βλήματα με στόχο τα ουκρανικά στρατεύματα ξεφεύγουν συχνά από την πορεία τους, πλήττοντας το μοναστήρι. Τοίχοι έχουν γκρεμιστεί και μεγάλοι κρατήρες σχηματίστηκαν στο προαύλιο. Τέσσερις μοναχοί και ιερείς σκοτώθηκαν από ρωσικά πυρά, σύμφωνα με την ουκρανική αστυνομία. Τα ρωσικά πυρά είναι ένα ακόμη παράδειγμα των παράπλευρων ζημιών που προκαλεί η στρατηγική της Μόσχας, υποχρεώνοντας μοναχούς και μοναχές σε πολεμική κινητοποίηση. Μαζί με εκατοντάδες εσωτερικούς πρόσφυγες που φιλοξενούνται στη μονή, όλοι τους πιστοί στο Πατριαρχείο Μόσχας και τον ηγέτη του Κύριλλο, ο οποίος έχει ευλογήσει τη ρωσική εισβολή. Ο διαρκής βομβαρδισμός από ρωσικά πυροβόλα υποχρεώνει τους μοναχούς σε περίπλοκους συμβιβασμούς.
«Είναι αλήθεια ότι βομβαρδίζουν τη μονή, υπακούοντας μάλλον σε σχετικές διαταγές. Προσευχόμαστε για αυτούς καλώντας τους να συνειδητοποιήσουν τι κάνουν», λέει η μοναχή Ιωάννα μιλώντας για τους Ρώσους στρατιώτες. Η μοναχή τραυματίστηκε από θραύσμα τούβλου όταν βλήμα έπληξε κτίριο της μονής. Μοναχός που βρισκόταν δίπλα της χτυπήθηκε από θραύσματα στο στομάχι και πέθανε πριν μεταφερθεί σε νοσοκομείο. Το περασμένο Σαββατοκύριακο, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι είπε ότι περίπου 300 άμαχοι, συμπεριλαμβανομένων και 60 παιδιών, είχαν βρει καταφύγιο στη μονή. Η αστυνομία ανέφερε ότι αδυνατεί να απομακρύνει τα παιδιά, καθώς ο δρόμος βομβαρδίζεται συχνά.
Η σταδιακή καταστροφή της ιστορικής μονής αναμένεται να έχει αντίκτυπο στις εξελίξεις στο εσωτερικό της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το «μετα-σοβιετικό» σχίσμα μεταξύ ρωσικής και ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αποτελεί το μόνιμο σκηνικό του πολέμου. Η ουκρανική Εκκλησία ανακήρυξε μονομερώς το αυτοκέφαλό της, αλλά χιλιάδες ενορίες της Ουκρανίας παραμένουν πιστές στον πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο. Αν το Κίεβο επικρατήσει στον πόλεμο, είναι βέβαιο ότι η ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία θα αποκλειστεί διά παντός από τη χώρα.
Οι μοναχοί του Σβιατοχίρσκ, όμως, παρέμειναν πιστοί στη Μόσχα. «Δικαιολογούν τη στάση τους με τον τρόπο τους και προσπαθούν να κρυφτούν από την πραγματικότητα, η οποία είναι ότι η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία και βομβαρδίζει το μοναστήρι τους», λέει ο θεολόγος Ιχόρ Κοζλόφσκι.
Στο πλευρό του Πατριαρχείου Μόσχας στη διένεξή του με το Κίεβο για το αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ουκρανίας οι μοναχοί.
Το τελευταίο δεκαήμερο, η πρώτη γραμμή των μαχών στο Σβιατοχίρσκ έφθασε δύο χιλιόμετρα από τα τείχη της μονής. Το ρωσικό πυροβολικό έμοιαζε να στοχεύει γέφυρα πάνω από τον ποταμό Σιβέρσκι Ντονέτς, 20 μέτρα από τα τείχη. Οπως αναμενόταν, κάποια από τα πυρά έπληξαν το μοναστήρι αντί του στόχου τους. Ουκρανοί αξιωματούχοι κατηγορούν τις ρωσικές δυνάμεις για αδιαφορία. «Τίποτα δεν είναι ιερό για αυτούς. Θα μπορούσαν να έχουν αποφύγει τη μονή, αλλά προτίμησαν να βομβαρδίσουν δίπλα της», είπε ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών της Ουκρανίας, Αντόν Γερασένκο.
Η ξύλινη εκκλησία
Οι μάχες του περασμένου Σαββατοκύριακου προκάλεσαν πυρκαγιά στον ναό των Αγίων Πάντων, τη μεγαλύτερη ξύλινη εκκλησία στην Ουκρανία. Οι ρωσικές δυνάμεις κατηγόρησαν τον στρατό του Κιέβου για την καταστροφική πυρκαγιά. Η μονή, που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα, έχει μεγάλη θρησκευτική, ιστορική και πολιτιστική αξία για τους Ρώσους και τους Ουκρανούς. «Πρόκειται για ένα κόσμημα της Ορθοδοξίας», λέει ο θεολόγος Κοζλόφσκι. Οι προσκείμενοι στη Μόσχα μοναχοί αντιμετωπίζονται σαν προδότες από τους Ουκρανούς εθνικιστές. Η ηγεσία της μονής έχει επιλέξει να ταχθεί στο πλευρό του φιλορώσου μητροπολίτη του Ντονέτσκ. «Θεωρούν ότι ο πόλεμος αποτελεί θέλημα Θεού», λέει ο Κοζλόφσκι. Την περασμένη Δευτέρα, μια ημέρα πριν από τον τραυματισμό της αδελφής Ιωάννας, ρωσικά πυρά σκότωσαν έναν ιερέα, μία μοναχή και έναν μοναχό. Οι τάφοι τους βρίσκονται στο κοιμητήριο της μονής.
Οι άμαχοι
Οι Αρχές εκτιμούν ότι η απομάκρυνση των αμάχων που κατέφυγαν στη μονή είναι επικίνδυνη. Δρόμος γεμάτος στροφές οδηγεί στη μονή, περνώντας μέσα από πυκνό δάσος, ιδανικό σημείο για ενέδρα. Μετά τη ρωσική εισβολή, πιστοί συνέρρευσαν στο μοναστήρι αναζητώντας ασφάλεια. Η μονή φιλοξένησε εσωτερικούς πρόσφυγες πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, από την εποχή έναρξης της σύρραξης μεταξύ ρωσόφωνων αυτονομιστών και Ουκρανών στα ανατολικά της χώρας.
Το αίσθημα ασφάλειας αποδείχθηκε αυτή τη φορά απατηλό. Ρωσικά βλήματα έπληξαν για πρώτη φορά το μοναστήρι τον Μάρτιο. Ο εντονότερος βομβαρδισμός, όμως, σημειώθηκε πριν από δύο εβδομάδες. Μεταξύ των κτισμάτων που υπέστησαν ζημιές είναι και η εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, σύμφωνα με ανακοίνωση της ουκρανικής κυβέρνησης. Τη Δευτέρα, ο μοναχός Προχόρ έλεγε: «Δεν ξέρω ποιος βομβαρδίζει. Προσευχόμαστε για ειρήνη σε όλο τον κόσμο».
Εξαιρετικά κρίσιμη η έκβαση της μάχης στο Σεβεροντονέτσκ
Οι μάχες Ρώσων και Ουκρανών στο Σεβεροντονέτσκ, στην περιοχή του Ντονμπάς, είναι τόσο σφοδρές ώστε είναι αδύνατο να υπάρξει οποιαδήποτε δημοσιογραφική κάλυψη. Το μόνο που έχει γίνει γνωστό είναι ότι οι Ουκρανοί έχουν αναδιπλωθεί στη βιομηχανική ζώνη στα περίχωρα της πόλης και ότι οι βολές πυροβολικού είναι αδιάκοπες. Ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι χαρακτήρισε την έκβαση της μάχης αυτής εξαιρετικά κρίσιμη και έδωσε εκ νέου θάρρος στους στρατιώτες του, υποσχόμενος ότι η Ουκρανία θα νικήσει. «Ο πόλεμος συνεχίζεται. Αλλά αντέξαμε ένα ισχυρό πλήγμα. Υπερασπιζόμαστε τα εδάφη μας. Και πάμε για μία από τις σπουδαιότερες στρατιωτικές επιτυχίες στην Ευρώπη. Θα κερδίσουμε αυτόν τον πόλεμο», είπε ο Ζελένσκι.
Ενδεχόμενη κατάκτηση του Σεβεροντονέτσκ φέρνει τη Ρωσία πιο κοντά στον στόχο της κατοχής ολόκληρης της ουκρανικής επαρχίας Ντονέτσκ. Ως προς τους ρωσικούς στόχους στον Νότο, ο Ρώσος υπουργός Αμυνας Σεργκέι Σοϊγκού ανακοίνωσε ότι έχουν επιτευχθεί, κάτι που ήταν ήδη σαφές μετά την πτώση της Μαριούπολης. Οι παρατηρητές απέδωσαν στην ανακοίνωση αυτή συμβολική σημασία, θεωρώντας ότι το βασικό ακροατήριο βρίσκεται εντός της Ρωσίας.
Σύμφωνα με Ρώσους αξιωματούχους, η σιδηροδρομική σύνδεση της Κριμαίας με τη Μελιτούπολη, που είχε διακοπεί μετά το 2014, αποκαταστάθηκε και έφθασε στην Κριμαία το πρώτο τρένο φορτωμένο με σιτηρά. Η Ρωσία έχει ανακοινώσει ότι θα χρησιμοποιήσει για εξαγωγές σιτηρών το λιμάνι Μπερντιάνσκ, στην Αζοφική, όταν αλιεύσει όλες τις νάρκες που είχε τοποθετήσει η Ουκρανία, σε μια απόπειρα να αποτρέψει ρωσική απόβαση.
Εξάλλου, οι ουκρανικές νάρκες είναι, σύμφωνα με τη Ρωσία, το βασικό εμπόδιο για τις ουκρανικές εξαγωγές από το λιμάνι της Οδησσού. Η Ουκρανία, αντιθέτως, υποστηρίζει ότι αυτό που εμποδίζει τις εξαγωγές είναι η έλλειψη επαρκών εγγυήσεων ασφαλείας για τα εμπορικά πλοία και ότι αυτές θα δοθούν μόνο αν αυτά συνοδεύονται από πολεμικά.
Η απόπειρα της Τουρκίας να μεσολαβήσει ώστε να εφαρμοσθεί το σχέδιο του ΟΗΕ για τη διευκόλυνση των ουκρανικών εξαγωγών δεν καρποφόρησε, παρά τη μετάβαση του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ στην Αγκυρα και τη συνάντησή του με τον Τούρκο ομόλογό του, Μεβλούτ Τσαβούσογλου.
Προειδοποίηση από ΟΗΕ
Ο γ.γ. του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, προειδοποίησε ότι η εξεύρεση λύσης επείγει, καθώς 94 χώρες, στις οποίες κατοικούν 1,6 δισ. άνθρωποι, «είναι εκτεθειμένες σε τουλάχιστον μία από τις πτυχές της κρίσης και δεν είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν». Ηδη, το Τσαντ, μία από τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, κηρύχθηκε σε κατάσταση επισιτιστικής κρίσης λόγω της αδυναμίας μερίδας του πληθυσμού να τα βγάλει πέρα με την άνοδο των τιμών των τροφίμων.
Ως προς το αέριο, η Ρωσία ανακοίνωσε ότι δεν σκοπεύει να κόψει την παροχή σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αφού το αίτημά της για πληρωμές σε ρούβλια ικανοποιήθηκε.
Η Ρωσία διατύπωσε εμμέσως και το αίτημα για ανταλλαγές στρατιωτών, με την καταδίκη εις θάνατον δύο Βρετανών και ενός Μαροκινού που συνελήφθησαν να πολεμούν στο πλευρό των ουκρανικών δυνάμεων. Το Λονδίνο υποστηρίζει ότι ήταν μέλη του τακτικού ουκρανικού στρατού και άρα καλύπτονται από τις συμβάσεις περί αιχμαλώτων πολέμου, ενώ οι τοπικές ρωσικές αρχές των κατειλημμένων περιοχών της Ουκρανίας λένε πως πρόκειται για μισθοφόρους.
Η Βρετανίδα υπουργός Εξωτερικών Λιζ Τρας καταδίκασε απερίφραστα τη συμπεριφορά της Ρωσίας απέναντι στους αιχμαλώτους, χωρίς να κάνει κάποια δημόσια αναφορά στο ενδεχόμενο ανταλλαγής τους με Ρώσους που έχουν αιχμαλωτισθεί από τον ουκρανικό στρατό.
Σε αντίθεση με την κυβέρνηση του Λονδίνου, το Βερολίνο και το Παρίσι εξακολουθούν να διατηρούν διαύλους επικοινωνίας με τη Μόσχα. Ερωτηθείς γιατί συνεχίζει να συνομιλεί με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν, ο Γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς σημείωσε ότι η Γερμανία έχει προσφέρει τεράστια στρατιωτική και οικονομική στήριξη στην Ουκρανία. «Ο Βλαντιμίρ Πούτιν πρέπει να καταλάβει ότι, χωρίς να έρθει σε συμφωνία με την Ουκρανία, δεν μπορεί να απαλλαγεί από τις κυρώσεις. Του το λέω σε όλες τις συζητήσεις, είναι το σημαντικότερο που κάνω». «Θα μιλούσε με τον Χίτλερ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο;» σχολίασε επικριτικά ο Πολωνός πρόεδρος, Αντρζέι Ντούντα.
Η θέση της Μέρκελ
Για την κατάσταση στην Ουκρανία τοποθετήθηκε την Τρίτη και η τέως καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ. Η Μέρκελ είπε ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν θα είχε κινηθεί εναντίον της Ουκρανίας ήδη από το 2008, εάν το ΝΑΤΟ είχε προσφέρει στη χώρα σχέδιο ένταξης, όπως έκανε την ίδια χρονιά στη Γεωργία, που δέχθηκε ρωσική επίθεση. «Ο Πούτιν θα θεωρούσε μια πρόσκληση ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ το 2008 ως κήρυξη πολέμου», υποστήριξε η Γερμανίδα καγκελάριος. Ως προς τις συμφωνίες του Μινσκ, με τις οποίες η γαλλογερμανική διπλωματία βοήθησε να «παγώσει» η σύγκρουση στο Ντονμπάς το 2014-2015, η Μέρκελ σημείωσε ότι δεν ήταν «τέλειες». «Επέτρεψαν, όμως, να ηρεμήσει η κατάσταση και έδωσαν χρόνο στην Ουκρανία να γίνει η χώρα που είναι τώρα».