Κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στην Κίνα ως αντιπρόεδρος πριν από μία δεκαετία, ο Τζο Μπάιντεν εκφώνησε πανηγυρική ομιλία, στην οποία ανέφερε ότι οι ΗΠΑ ήταν δύο και μισή φορές πλουσιότερες από την Κίνα. Το ίδιο απόγευμα, ο Μπάιντεν συναντήθηκε με τον Σι Τζινπίνγκ για εκτός πρωτοκόλλου περίπατο, στον οποίο η ασφάλεια αποτέλεσε το κύριο θέμα συζήτησης. Ο Σι παραπονέθηκε πως αμερικανικά κατασκοπευτικά αεροσκάφη πετούσαν πάνω από την Κίνα, με τον Μπάιντεν να απαντά ότι οι πτήσεις θα συνεχίζονταν, όπως αργότερα διηγήθηκε σε Αμερικανούς δημοσιογράφους.
Τις ημέρες εκείνες, τέτοιες διαφωνίες έμοιαζαν διαχειρίσιμες, χάρη στις συχνές επαφές μεταξύ των δύο πλευρών. Σήμερα, ενώ το εισοδηματικό χάσμα έχει συρρικνωθεί μεταξύ των δύο χωρών, οι προκλήσεις ασφαλείας έγιναν πιο επικίνδυνες, με την επικοινωνία να σπανίζει. Μπάιντεν και Σι επέλεξαν να έχουν συγκρουσιακή σχέση, ικανή να προκαλέσει νέα εκδοχή του Ψυχρού Πολέμου, σύμφωνα με διπλωμάτες και αναλυτές. Οι στρατιωτικές, οικονομικές και ιδεολογικές εντάσεις ανάμεσα στα δύο κράτη εξαπλώνονται ανεξέλεγκτες, ενώ η Κίνα ενισχύει το πυρηνικό της οπλοστάσιο και την τεχνολογική ισχύ της.
Το Πεκίνο, στην προσπάθειά του να οικοδομήσει συμμαχία αυταρχικών κρατών, ανακαλύπτει ολοένα και περισσότερα κοινά με τη Μόσχα. Παρά τα προβλήματα της Ρωσίας στο ουκρανικό μέτωπο, το Πεκίνο δεν αναμένεται να αλλάξει στάση απέναντι στον Πούτιν, θεωρώντας αναγκαία την ύπαρξη ισχυρού αντίβαρου στη φερόμενη αμερικανική ηγεμονία.
Την ίδια ώρα, Πεκίνο και Ουάσιγκτον συνεχίζουν να απομακρύνονται. Μετά την επίσκεψη της προέδρου της Βουλής, Νάνσι Πελόζι, στην Ταϊβάν, το Πεκίνο ακύρωσε τρεις γύρους αμυντικών συνομιλιών και ανέβαλε άλλους πέντε με θέμα το κλίμα και το διεθνές έγκλημα. Οι αμυντικές επαφές, παρότι σποραδικές και γεμάτες τυπικότητες, ήταν σημαντικές σε περιβάλλον περιφερειακής αστάθειας και έντασης στα Στενά της Ταϊβάν.
Τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Μετά την ανάδειξη του Σι Τζινπίνγκ στην προεδρία, ο Κινέζος ηγέτης ανέπτυξε γρήγορα καλή σχέση με τον Μπαράκ Ομπάμα. Οι δύο πρόεδροι ολοκλήρωσαν αμοιβαίες επίσημες επισκέψεις το 2015 και αντιπροσωπείες των δύο χωρών συνέχισαν τις τακτικές συναντήσεις. Μετά την ορκωμοσία Μπάιντεν το 2021, οι δύο ηγέτες έχουν μιλήσει μόλις πέντε φορές στο τηλέφωνο, με την έλλειψη επικοινωνίας να απειλεί να οξύνει την ήδη υπάρχουσα ένταση.
Ακόμη και στις χειρότερες ημέρες τους, Αμερικανοί και Σοβιετικοί συζητούσαν· σήμερα, οι επαφές ΗΠΑ – Κίνας είναι σπάνιες, ενώ Πεκίνο και Μόσχα προσεγγίζουν ο ένας τον άλλον.
«Η απουσία διαλόγου ευνοεί την ασυνεννοησία, με τις διαφωνίες και την καχυποψία να κυριαρχούν», λέει ο Τσαρλς Κάπτσαν, πρώην μέλος του συμβουλίου εθνικής ασφάλειας του προέδρου Ομπάμα. Σε πρόσφατη τηλεφωνική επικοινωνία τους, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν να συναντηθούν στο περιθώριο της συνόδου του G20 στην Ινδονησία τον Νοέμβριο. Εάν η είδηση επιβεβαιωθεί, θα πρόκειται για την πρώτη διά ζώσης συνάντηση Σι – Μπάιντεν μετά την ορκωμοσία του Αμερικανού προέδρου. Ο Σι συναντήθηκε νωρίτερα φέτος με τον Πούτιν στο Πεκίνο, ενώ πριν από λίγες ημέρες επρόκειτο να συναντηθούν στο Ουζμπεκιστάν.
Πεκίνο και Ουάσιγκτον υποβαθμίζουν τις εκτιμήσεις για νέο Ψυχρό Πόλεμο. Καθώς, όμως, η κάθε πλευρά επιδιώκει να αποκτήσει το πλεονέκτημα, οι κινήσεις τους δημιουργούν την αντίθετη εντύπωση. Σε άρθρο της στην επιθεώρηση Foreign Affairs, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κορνέλ, Τζέσικα Ουάις, έγραφε ότι και οι δύο πλευρές «βρίσκονται ήδη μπλεγμένες σε παγκόσμια αντιπαράθεση». Δεδομένης της βαθιάς καχυποψίας, ένας νέος γύρος συνομιλιών είναι επιβεβλημένος. «Οι επαφές αυτές δεν θα πρέπει να εστιαστούν στη δημιουργία νέου “πλαισίου” ή στην εκπόνηση νέων συνθημάτων, που η κάθε πλευρά θα εκμεταλλευθεί σαν Δούρειο Iππο», επισημαίνει η δρ Ουάις.
Μερικές δεκαετίες πριν
Ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν ριζικά διαφορετικός στον Ψυχρό Πόλεμο, με την ΕΣΣΔ να μην ανταγωνίζεται οικονομικά τις ΗΠΑ και την Ουάσιγκτον να εκμεταλλεύεται τη σινοσοβιετική ρήξη. Ο πρόεδρος Νίξον έπεισε τον Μάο να εγκαταλείψει τον ιστορικό Σοβιετικό σύμμαχό του για να προσεγγίσει τις ΗΠΑ. Νίξον και Κίσινγκερ εκμεταλλεύθηκαν τότε τη νέα γεωπολιτική διάταξη προκειμένου να πείσουν την ΕΣΣΔ να εγκαινιάσει συνομιλίες πυρηνικού αφοπλισμού. Οι συνομιλίες αυτές, με τη σειρά τους, έδωσαν αφορμή για συνόδους κορυφής, επιτρέποντας στους ηγέτες να συναντηθούν και να συζητήσουν πιο ουσιώδη θέματα και να προσφέρουν εγγυήσεις και δείγματα καλής θέλησης.
Οι ΗΠΑ ανησυχούν για την ταχεία επέκταση του κινεζικού πυρηνικού οπλοστασίου. Τον Ιούλιο του 2021, ειδικοί της αμερικανικής επιστημονικής ένωσης ανέφεραν, σύμφωνα με αξιόπιστα στοιχεία, πως η Κίνα κατασκευάζει περισσότερα από 100 σιλό στα δυτικά της χώρας, για την εκτόξευση πυρηνικών βαλλιστικών πυραύλων. Η παύση κάθε στρατιωτικής επαφής μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας είναι ίσως η πιο ανησυχητική εξέλιξη. Παρότι οι συναντήσεις αυτές ακολουθούσαν άκαμπτο πρωτόκολλο, είχαν την ικανότητα να προάγουν τη συνεννόηση μεταξύ των επιτελείων των δύο χωρών.
«Οι συζητήσεις μας ήταν συναδελφικές και διακρίνονταν από αμοιβαίο σεβασμό. Ως αποτέλεσμα, καταφέραμε να ξεπεράσουμε την απαιτούμενη αλλά στείρα ρητορική για να εστιάσουμε σε πρακτικά θέματα, όπως η αποφυγή εμπλοκών στην ανοικτή θάλασσα», σχολιάζει ο πρώην διοικητής του Στόλου του Ειρηνικού των ΗΠΑ, ναύαρχος Σκοτ Σουίφτ.