Ο Χένρι Κίσινγκερ ήταν ο πιο σοφός από τους ηγέτες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και παράλληλα ο πιο αδαής, ο πιο διορατικός και παράλληλα ο πιο μυωπικός, αυτός με τη μεγαλύτερη κληρονομιά και παράλληλα αυτός που πρέπει να μελετήσουμε περισσότερο για να μάθουμε τι δεν πρέπει να κάνουμε.
Γνώριζα τον Κίσινγκερ ελάχιστα, αλλά βλέπω μαθήματα τόσο στα επιτεύγματά του όσο και στις αποτυχίες του. Ο Κίσινγκερ γνώριζε πως ήταν έξυπνος και διορατικός. Επίσης, η βαθιά εξοικείωσή του με την Ιστορία, ιδίως με το Συνέδριο της Βιέννης του Μέτερνιχ στις αρχές του 19ου αιώνα, τον εκπαίδευσε στις στρατηγικές ισορροπίας δυνάμεων και αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα τού γιατί η μελέτη της Ιστορίας δεν είναι μόνο για τους σπασίκλες.
Η Κίνα, στις αρχές της διακυβέρνησης Νίξον, ήταν απομονωμένη. Ο Κίσινγκερ, όμως, είδε την ευκαιρία και την καλλιέργησε με τρόπους που οδήγησαν στο αδιανόητο: μια προεδρική επίσκεψη και, τελικά, εξομάλυνση των σχέσεων και «έκρηξη» των εμπορικών συναλλαγών. Η Ρωσία πιάστηκε εξαπίνης και στη συνέχεια προσκάλεσε τον Νίξον στη Μόσχα, όπου υπεγράφη μια συμφωνία ορόσημο για τον έλεγχο των όπλων.
Παρομοίως, ο Κίσινγκερ είδε ότι ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ το 1973 δεν δημιούργησε μόνο μια στρατιωτική κρίση, αλλά και μια ευκαιρία, οπότε επιδόθηκε σε διπλωματικές προσεγγίσεις. Εν τέλει, βοήθησε να τεθούν οι βάσεις για την ειρήνη μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ, κάτι που μεταμόρφωσε τη Μέση Ανατολή.
Ωστόσο, για κάποιον τόσο έμπειρο στη διπλωματία, πολλά από τα μεγαλύτερα λάθη του αφορούσαν το γεγονός ότι δεν υπολόγιζε τις μικρότερες χώρες, ούτε τους ανθρώπους τους.
«Δεν μπορώ να πιστέψω ότι μια δύναμη τέταρτης κατηγορίας, όπως το Βόρειο Βιετνάμ, δεν έχει αχίλλειο πτέρνα», είπε κάποτε ο Κίσινγκερ, οπότε ζήτησε βομβαρδισμούς με τρομακτικό ανθρώπινο κόστος. Εβλεπε τον κόσμο μέσα από το πρίσμα των μεγάλων δυνάμεων και δεν εκτίμησε ότι το Βιετνάμ και η Καμπότζη δεν ήταν απλά πιόνια. Δεν εκτίμησε ανάλογα ότι οι Βιετκόνγκ δεν υποκινούνταν από εντολές της Μόσχας, αλλά από μια βαθιά ανάγκη να πάρουν τον έλεγχο της χώρας στα χέρια τους.
Ο Κίσινγκερ έκανε ένα παρόμοιο λάθος στο Μπαγκλαντές κατά τη διάρκεια του πολέμου του 1971: στάθηκε στο πλευρό του Πακιστάν. Ηταν αποτυχημένη και ασυγχώρητη κίνηση. Πολλές εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, αλλά το Μπαγκλαντές θριάμβευσε – ταπεινώνοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες και αποδυναμώνοντας τη θέση τους στη Νότια Ασία. Κάτι παρόμοιο συνέβη και στο Ανατολικό Τιμόρ.
Στους δρόμους του Ανατολικού Τιμόρ, ή του Μπαγκλαντές, ή του Βιετνάμ, ο Κίσινγκερ δεν μοιάζει με μεγαλοφυΐα της εξωτερικής πολιτικής αλλά με έναν αδέξιο Αμερικανό που δεν κατάλαβε ποτέ τις ζωές των ανθρώπων που χάνονταν.
Ενα από τα μεγαλύτερα λάθη που έκανε η Αμερική μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η επανειλημμένη αποτυχία να εκτιμήσει τη δύναμη του εθνικισμού – και ο Κίσινγκερ αποτέλεσε παράδειγμα. Οι καταστροφές στο Βιετνάμ, στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στο Ιράν και σε τόσες άλλες χώρες αντανακλούσαν εν μέρει την άγνοια για τις εθνικιστικές βλέψεις. Είναι ένα περίεργο ζήτημα, ειδικά για μια χώρα όπως η δική μας, η οποία προέκυψε επειδή η Βρετανία αγνόησε τον δικό μας αναδυόμενο εθνικισμό.
Για χιλιετίες, η στρατιωτική ισχύς ήταν ουσιαστικά το μοναδικό νόμισμα στις διεθνείς υποθέσεις. Οπως το έθεσε ο Θουκυδίδης περιγράφοντας τη σφαγή στην Μήλο: «Οι ισχυροί κάνουν ό,τι μπορούν, και οι αδύναμοι υποφέρουν αναλόγως». Αυτό πίστευε ο Κίσινγκερ. Ωστόσο, αυτό είχε ήδη αρχίσει να αλλάζει. Εξάλλου, τη Σοβιετική Ενωση δεν την κατέστρεψαν οι πύραυλοι, αλλά η οικονομία και η κοινωνία των πολιτών.
Η ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής στην εποχή του Κίσινγκερ αφορούσε σε μεγάλο βαθμό τα σύνορα, τον έλεγχο των εξοπλισμών και τις συμμαχίες. Τώρα η ατζέντα είναι ευρύτερη, περιλαμβάνοντας την κλιματική αλλαγή, τα τσιπ υπολογιστών, τα ναρκωτικά, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις επιδημίες, την οικονομία και τόσα άλλα που κάποτε δεν υπολογίζονταν καν.
Ενα από τα δυνατά σημεία των Ηνωμένων Πολιτειών, στο μεγαλύτερο μέρος του περασμένου αιώνα σε όλο τον κόσμο, ήταν η ήπια ισχύς – ο θαυμασμός για τη δημοκρατία και τις ελευθερίες, η λαχτάρα για τα bluejeans, τις ταινίες, τα βιντεοπαιχνίδια, ο σεβασμός για τα πανεπιστήμια. Η αδιαφορία του Κίσινγκερ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία έθεσε σε κίνδυνο την ήπια ισχύ μας.
Ετσι, θεωρώ ότι ο Κίσινγκερ είναι πολύ περίπλοκος για να θεωρηθεί ήρωας ή εγκληματίας πολέμου. Αυτό που διαφεύγει από τους θαυμαστές του είναι ότι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν άσκοπα τη ζωή τους εξαιτίας των λανθασμένων χειρισμών του και ότι τα λάθη του στο Βιετνάμ, τη Νότια Ασία και αλλού έβλαψαν το κύρος της Αμερικής. Επίσης, αυτό που διαφεύγει από τους επικριτές του είναι ότι μείωσε τον κίνδυνο πολέμου μεταξύ των υπερδυνάμεων και στη Μέση Ανατολή, ενώ προώθησε σημαντικά τον έλεγχο των εξοπλισμών. Κατά κάποιο τρόπο, έκανε τον κόσμο ασφαλέστερο.