Οι συζητήσεις για το πώς μπορεί να επιτευχθεί η ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς δεν περιλαμβάνουν συνήθως τους αποκλεισμένους. Οσοι συμμετέχουν στα πάνελ συνεδρίων όπως το Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που έχει καταφέρει να φέρει στην Ελλάδα τον κόσμο την εποχή που τον χρειαζόμαστε περισσότερο, βρίσκονται, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, εντός του συστήματος. Οχι, δεν ανήκουν όλοι στην «ελίτ» – δεν είναι όλοι πλούσιοι, ισχυροί ή διάσημοι. Εχουν όμως συνήθως μια εξειδίκευση ή μια ιστορία που εμπνέει, και την ευκαιρία να μοιράζονται την οπτική τους.
Οι αποκλεισμένοι ήταν πάντως οι πρωταγωνιστές της ταινίας του ομογενούς Παναγιώτη Γιαννίτσου «Freedom Besieged», που προβαλλόταν στο τέλος της ημέρας στο Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών. Είναι μια ιστορία για τη ζωή των νέων στην Ελλάδα της κρίσης, από τα Εξάρχεια μέχρι το Κιβέρι της Αργολίδας. Πώς μπορεί κάποιος να εμπνεύσει την αλλαγή στην Ελλάδα σήμερα; Η ταινία του παρακολουθεί έναν Ελληνοκαναδό προπονητή μπάσκετ, ο οποίος έχει δημιουργήσει από το τίποτε ένα θερινό camp, νοιάζεται για τα παιδιά του χωριού σαν να ήταν δικά του, τα ενθαρρύνει να πιστέψουν στον εαυτό τους. Λίγη σημασία έχει αν η μπάλα μπαίνει στο καλάθι. Κορίτσια στην εφηβεία μεταμορφώνονται σε μαυρισμένες αμαζόνες. Ενα ντροπαλό αγόρι γίνεται σκηνοθέτης, που επιστρέφει για να καταγράψει το θαύμα της ενηλικίωσης. Η αυτοπεποίθηση είναι απαραίτητη για την αλλαγή.
Οι αποκλεισμένοι στρέφονται εύκολα στον λαϊκισμό. Αλλά ο λαϊκισμός δεν είναι μόνο οικονομικό φαινόμενο – τον θρέφουν επίσης τα κοινωνικά δίκτυα, τον προωθούν χωρίς αξιολόγηση τα νέα μέσα. «Από πού πηγάζει ο λαϊκισμός», αναρωτήθηκε στην ομιλία του ο καθηγητής της Οξφόρδης Στάθης Καλύβας. Δεν είναι μόνο αποτέλεσμα των αλλαγών που φέρνει στην οικονομία των ανεπτυγμένων χωρών η παγκοσμιοποίηση – ή η κρίση. Υπάρχουν και οι μη οικονομικές διαστάσεις της παγκοσμιοποίησης και της αλλαγής που φέρνει στη ζωή μας η ψηφιακή τεχνολογία. Σε επίπεδο πολιτικής, η σύγκλιση προς το κέντρο επίσης δημιουργεί τις συνθήκες για την ανάδειξη ακραίων ιδεολογιών, αριστερά και δεξιά του πολιτικού χάρτη.
Στο ίδιο μήκος κύματος, ο διάσημος συγγραφέας Ρόμπερτ Κάπλαν, όχι ένας ακόμη αναλυτής, αλλά σύμβουλος στραταρχών και κυβερνώντων, τονίζει ότι το σημαντικότερο ερώτημα που θα καθορίσει την εξέλιξη του κόσμου είναι ποιες θα είναι οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της Κίνας – και πώς θα διαμορφωθούν από την αναδυόμενη μεσαία τάξη που ονειρεύεται, επιτυγχάνει ή απογοητεύεται. Ερωτώμενος από τον διευθυντή της «Κ» για την Ελλάδα, ο κ. Κάπλαν μίλησε λίγο διφορούμενα για τη μοναδική θέση της χώρας. (Εννοούσε άραγε τις ομορφιές της ή τη γεωστρατηγική της θέση;) Λίγη σημασία έχει, διότι έκανε μια μικρή παύση. Και πρόσθεσε ένα μεγάλο «αλλά», που χειροκροτήθηκε: «Το πρόβλημα της χώρας είναι η κακή διακυβέρνηση», είπε. «Ακόμη και οι καλύτεροι πρωθυπουργοί δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες», πρόσθεσε και εκτίμησε ότι αν μια κυβέρνηση προχωρήσει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις «δεν θα υπάρχει όριο» στη δυναμική της χώρας. Ποιες είναι όμως οι αρχές που θα τις εμπνεύσουν, αν όχι η αξιοπρέπεια και η αυτοπεποίθηση;
Από την πλευρά της, η ακαδημαϊκός Ελένη Αρβελέρ τόνισε τη σημασία της εκπαίδευσης και την ανάγκη να διδάξουμε στους νέους προσαρμοστικότητα και ευελιξία, ακριβώς επειδή η εποχή μας επιφυλάσσει τόσες αλλαγές. «Ο πολιτισμός είναι το μόνο παγκόσμιο εμπόρευμα που, όταν καταναλώνεται, δεν το στερείται κάποιος άλλος. Είναι η προίκα της ζωής», είπε. Με το νεογέννητο μωρό του στην αγκαλιά ως προίκα, ο κ. Γιαννίτσος απολογείται στο βιντεοσκοπημένο του μήνυμα επειδή δεν ήταν παρών στους Δελφούς για να παρουσιάσει ο ίδιος την ταινία του και μιλά για το μήνυμα ελπίδας, ψυχολογίας και ηγεσίας που αναδεικνύεται από αυτή την κρίση. Ως νέος πατέρας, ο σκηνοθέτης λέει πως «αν νοιαζόμαστε έστω και λίγο για το μέλλον της επόμενης γενιάς, τότε είναι οι ιστορίες της ελπίδας, της αξιοπρέπειας, της πειθαρχίας, της επιτυχίας και της υπερηφάνειας που θα πρέπει να αναδεικνύουμε, ώστε να γίνουν η νέα ελληνική πραγματικότητα». Και μας καλεί να αναλάβουμε δράση στις δικές μας κοινότητες, ώστε να δημιουργήσουμε ένα κοινωνικό περιβάλλον όπου οι νέοι Ελληνες «δεν θα είναι τα θύματα της ιστορίας, αλλά οι καινοτόμοι του μέλλοντος».