Εμφατικά στον Ομηρο και στον Ησίοδο, η απονομή δικαιοσύνης για την οποία πυκνός ο λόγος, ήταν προνόμιο βασιλικό. Στην αρχαία δημοκρατική Αθήνα καταγράφεται παλλαϊκή συμμετοχή στον θεσμό. Η έννοια του οστρακισμού, ενταγμένη στο όλο πλαίσιο, δεινοπαθεί από την κακοχρησία και πολυχρησία στις μέρες μας με αυτουργό τα ΜΜΕ. Το μέτρο που εμπνεύστηκε ο Κλεισθένης στηριζόταν στο ένστικτο των πολλών –ενσυναίσθηση θα λέγαμε σήμερα– έτσι ώστε εάν κάποιος εκδήλωνε υπέρμετρη φιλοδοξία ορεγόμενος τυραννία, μέσω ψήφου οι πολίτες τού άνοιγαν την πόρτα εξόδου προληπτικώς. Κάποιες φορές δινόταν αμνηστία. Οπως όταν ο Ξέρξης βάδιζε προ των πυλών, η πόρτα επιστροφής άνοιξε για επώνυμους εξοστρακισθέντες. Ανάμεσά τους ο Αλκιβιάδης ο πρεσβύτερος, ο Ξάνθιππος, ο «Δίκαιος» Αριστείδης. Και μετά το τέλος των μηδικών πολέμων, βαριά ονόματα διώχθηκαν κακήν κακώς: Ο σαλαμινομάχος Θεμιστοκλής, ο Κίμων γιος του Μιλτιάδη και πολλοί δημαγωγοί – ας συγκρατήσουμε τον πειστικότερο όλων, Υπέρβολο.
Ακόμα κι αν δεν είχες έφεση στη φιλοσοφία, ήταν συναρπαστικό να ζεις σε αυτή την τρανή πόλη· εκτός άλλων ένα απέραντο δικαστήριο. Ουδείς παρέμενε στεγνός στον κατακλυσμό καταγγελιών, συκοφαντιών, δωροδοκιών, στρεψοδικιών, αλλά και αθωώσεων· πατρογονική σκυτάλη η λάμψη της αλήθειας. Η απεύθυνση στη βαθιά δεξαμενή των κρινόντων και η ανοιχτωσιά των συνεδριάσεων ήταν ένα γιορτάσι δημοκρατίας. Ωστόσο σύγχρονοι διανοητές κύρους, με ευρύνοια δυσπρόσιτη σε εμάς τους απλούς, ασκούν έφεση: το δικαστικό σύστημα που πότισε κώνειο τον καλύτερο και πιο σοφό άνθρωπο της εποχής του πρέπει να καταδικαστεί παραδειγματικά. Αληθεύει, παρηγορητικά, ότι η κορυφαία αδικία απαντήθηκε με εξουθενωτική ειρωνεία. Ο Σωκράτης, αφού κρίθηκε ένοχος, πρότεινε ως τιμωρία του να σιτίζεται ισοβίως, τιμητικά, στο Πρυτανείο. Τότε οι δικαστές επέβαλαν την εσχάτη των ποινών.
Υπόθεση Αργινούσες λίγα χρόνια νωρίτερα (406 π.Χ.). Οκτώ Αθηναίοι στρατηγοί καταναυμαχούν τον στόλο των Σπαρτιατών αλλά σφοδρή καταιγίδα δεν τους επιτρέπει να διασώσουν χιλιάδες άνδρες τους. Εγκλημα καθοσιώσεως, σείστηκε η Αθήνα. Ακολούθησε εδώλιο για έξι –αφού δύο προνοητικοί αρχηγοί διέφυγαν–, που οδήγησε στην εκτέλεση ηρώων εάν δεν προέκυπτε η θεομηνία – μια δίκη του χρυσού αιώνα. Κορυφαίο κεφάλαιο του Πελοποννησιακού Πολέμου που τα ’χει όλα, ιδανικό για σεμινάρια ενηλικίωσης: οργιώδες παρασκήνιο, ραδιουργίες, κύματα ψευδών, αναίμακτα μαχαιρώματα, πολιτική και λαϊκή έξαψη. Κατίσχυσε η τιμή των άταφων νεκρών.